Μετοχές

ΜΕΤΟΧΕΣ

Επιθετική μετοχή

Η επιθετική ή αναφορική μετοχή, έναρθρη και σπανιότερα άναρθρη, λειτουργεί ως επίθετο και προσδιορίζει ουσιαστικά. Δέχεται άρνηση οὐ, όταν εκφράζει κάτι το πραγματικό και σπανιότερα άρνηση μή, όταν εκφράζει κάτι το υποθετικό ή το υποκειμενικό. Η επιθετική μετοχή λειτουργεί στο λόγο ως: Υποκείμενο, αντικείμενο, κατηγορούμενο, παράθεση, επεξήγηση. Ισοδυναμεί και αναλύεται σε δευτερεύουσα αναφορική ονοματική πρόταση.

Κατηγορηματική μετοχή

Η κατηγορηματική μετοχή είναι πάντα άναρθρη, απαντά σε όλους τους χρόνους που έχουν μετοχή και αναφέρεται στο υποκείμενο ή στο αντικείμενο του ρήματος από το οποίο εξαρτάται. Δέχεται άρνηση οὐ και μεταφράζεται συνήθως με τα «ότι», «που» + οριστική  ή με το «να» + υποτακτική

-Με κατηγορηματική μετοχή συντάσσονται τα ρήματα:

α) εἰμί, γίγνομαι, ὑπάρχω· η μετοχή έχει θέση κατηγορούμενου, μεταφράζεται ως ρήμα, ενώ η μετάφραση του ρήματος παραλείπεται

β) δῆλός εἰμι(= είμαι φανερός), διαβιῶ / διαμένω (= ζω κάπου μόνιμα), διάγω / διαγίγνομαι (= περνώ τον καιρό μου), οὐ διαλείπω (= δε σταματώ), διατελῶ (= είμαι συνεχώς), λανθάνω (= μένω απαρατήρητος), οἴχομαι (= έχω φύγει), τυγχάνω (= συμβαίνει να είμαι, είμαι), φαίνομαι / φανερός ἐιμι (= είμαι φανερός), φθάνω (= προφταίνω).

γ) Ρήματα που σημαίνουν έναρξη, λήξη, καρτερία, ανοχή, κάματο, όπως ἄρχω, ἄρχομαι, ἀπαλλάττομαι, ἀπολείπω, ἐπιλείπω (= αφήνω), λήγω, παύω, παύομαι, ὑπάρχω (= αρχίζω πρώτος), ἀνέχομαι, ἀπαγορεύω, κάμνω (= κουράζομαι), καρτερῶ, ὑπομένω κ.τ.ό.

δ) Ρήματα που σημαίνουν αίσθηση, γνώση, μάθηση, μνήμη και τα αντίθετά τους, όπως ἀγνοῶ, αἰσθάνομαι, ἀκούω, γιγνώσκω, ἐπίσταμαι, εὑρίσκω, ὁρῶ, περιορῶ (= αδιαφορώ, επιτρέπω), μανθάνω, ἐνθυμοῦμαι, μέμνημαι, ἐπιλανθάνομαι (= ξεχνώ) κ.τ.ό.

ε) Ρήματα που σημαίνουν αγγελία, δείξη, έλεγχο, όπως (ἀν)αγγέλω, ἐπιδείκνυμι, ἀποδείκνυμι, δηλῶ, ἀποφαίνω, ἐλέγχω (= αποδεικνύω), παρέχω (= παρουσιάζω), φαίνω, φαίνομαι κ.τ.ό.

στ) Ρήματα που σημαίνουν ψυχικό πάθος, όπως ἀγανακτῶ, αἰσχύνομαι, ἄχθομαι, ἥδομαι (= ευχαριστιέμαι), χαίρω, λυποῦμαι, ὀργίζομαι, τέρπομαι, βαρέως φέρω κ.τ.ό.

-Η κατηγορηματική μετοχή λειτουργεί στο λόγο ως:

α) Κατηγορούμενο στο υποκείμενο του συνδετικού ρήματος

β) Κατηγορηματικός προσδιορισμός στο υποκείμενο ή στο αντικείμενο του ρήματος

Επιρρηματική μετοχή

Η επιρρηματική μετοχή είναι άναρθρη, λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός και εκφράζει τις επιρρηματικές σχέσεις του χρόνου, της αιτίας, του σκοπού, της υπόθεσης, της εναντίωσης, της παραχώρησης ή του τρόπου. Έτσι, μια επιρρηματική μετοχή μπορεί να είναι, αντίστοιχα, χρονική, αιτιολογική, τελική, υποθετική, εναντιωματική, παραχωρητική, τροπική.

Χρονική:

• απαντά σε όλους τους χρόνους (εκτός του μέλλοντα) και συνηθέστερα σε αόριστο.
• δέχεται άρνηση οὐ και μὴ
• μεταφράζεται με χρονικούς συνδέσμους (όταν, αφού, μόλις, ενώ, ώσπου)
• συχνά συνοδεύεται από χρονικά επιρρήματα όπως: ἅμα (= συγχρόνως), ἐνταῦθα (= τότε), εὐθύς, ἤδη, μεταξὺ κ.α.
• δηλώνει το προτερόχρονο ή το σύγχρονο (σπάνια το υστερόχρονο) σε σχέση με την πράξη του ρήματος της πρότασης στην οποία ανήκει
• ισοδυναμεί και αναλύεται σε δευτερεύουσα επιρρηματική χρονική πρόταση.

Αιτιολογική:

• απαντά σε όλους τους χρόνους (σπάνια σε μέλλοντα)
• δέχεται άρνηση οὐ
• μεταφράζεται με αιτιολογικούς συνδέσμους (γιατί, διότι, επειδή)
• συχνά συνοδεύεται με τους προσδιορισμούς διὰ ταῦτα, διὰ τοῦτο, ἐκ τούτου, οὕτως
• δηλώνει: α) αντικειμενική αιτιολογία. Συχνά συνοδεύεται με τα μόρια ἅτε (δή), οἷον (δή), οἷα (δὴ). Μεταφράζεται επειδή πράγματι. β) υποκειμενική αιτιολογία. Συχνά συνοδεύεται από το μόριο ὡς. Μεταφράζεται με την ιδέα ότι, επειδή κατά τη γνώμη μου.

Τελική:

• απαντά σε χρόνο μέλλοντα
• δέχεται άρνηση μὴ
• δηλώνει σκοπό
• ακολουθεί συνήθως ρήματα κίνησης
• μεταφράζεται με τελικό σύνδεσμο (για να, με σκοπό να)
• συχνά συνοδεύεται με το μόριο ὡς και δηλώνει σκοπό υποκειμενικό
• αναλύεται με δευτερεύουσα επιρρηματική τελική πρόταση.

Υποθετική:

• απαντά σε κάθε χρόνο εκτός του μέλλοντα
• δέχεται άρνηση μὴ
• μεταφράζεται με τον υποθετικό σύνδεσμο (αν, εάν, σε περίπτωση που)
• δηλώνει την προϋπόθεση κάτω από την οποία μπορεί ή θα μπορούσε να συμβεί αυτό που δηλώνει το ρήμα της πρότασης (το δυνατό στο παρόν και στο μέλλον και το δυνατό στο παρελθόν)
• συχνά το ρήμα της πρότασης εκφέρεται με δυνητική ευκτική, δυνητική οριστική ή δυνητικό απαρέμφατο, με οριστική μέλλοντα ή με ρήμα που σημαίνει δυνατότητα.
• αναλύεται με δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική πρόταση.

Εναντιωματική:

• απαντά σε κάθε χρόνο εκτός του μέλλοντα
• δέχεται άρνηση οὐ
• μεταφράζεται με εναντιωματικό σύνδεσμο (αν και, ενώ, παρόλο που)
• συχνά συνοδεύεται για έμφαση από τα: καί, καίπερ, καίτοι, πάνυ, καὶ ταῦτα
• στην κύρια συχνά υπάρχουν τα: εἶτα, ἔπειτα
• δηλώνει αντίθεση - εναντίωση προς τη σημασία του ρήματος
• αναλύεται με δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση.

Παραχωρητική:

• απαντά σε κάθε χρόνο εκτός του μέλλοντα
• δέχεται άρνηση οὐ
• μεταφράζεται με παραχωρητικό σύνδεσμο (και αν, ακόμη και αν, και αν ακόμη)
• συχνά συνοδεύεται από τα: καί, μηδέ, οὐδὲ
• δηλώνει παραχώρηση προς τη σημασία του ρήματος
• αναλύεται με δευτερεύουσα επιρρηματική παραχωρητική πρόταση.

Τροπική:

• απαντά σε χρόνο συνήθως ενεστώτα
• δέχεται άρνηση οὐ
• μεταφράζεται: α) αν δεν έχει άρνηση με τροπικό επίρρημα ή με τροπική μετοχή της νέας ελληνικής (με κατάληξη δηλαδή –οντας ή -ώντας) ή με το καθώς + ρήμα. β)αν έχει άρνηση με τη φράση: χωρίς να + ρήμα

• δεν αναλύεται σε δευτερεύουσα πρόταση.

Απόλυτη μετοχή

Απόλυτη είναι η μετοχή της οποίας το υποκείμενο είναι λέξη που δεν έχει άλλη συντακτική θέση στην πρόταση, αλλά λειτουργεί αποκλειστικά ως υποκείμενο της μετοχής. Η απόλυτη μετοχή τίθεται σε πτώση γενική (γενική απόλυτη) ή αιτιατική (αιτιατική απόλυτη).

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Να εντοπίσετε και να αναγνωρίσετε τις μετοχές στις παρακάτω προτάσεις:

1. Ἀπέλαβε δὲ τὴν τυραννίδα τρόπῳ τῷ εἰρημένῳ.

2. Τὴν μὲν οὖν γενομένην ναυμαχίαν αὐτοὶ κατὰ μόνας ἀπεωσάμεθα Κορινθίους.

3. Ἐπολέμει τοῖς Θρᾳξὶ τοῖς ὑπὲρ Ἑλλήσποντον οἰκοῦσι.

4. Ὁ δὲ Θηραμένης ὥσπερ εἰκὸς καὶ θεοὺς ἐπεκαλεῖτο καὶ ἀνθρώπους καθορᾶν τὰ γιγνόμενα.

5. Χρῇ γυναικὶ τῶν οὐσῶν, οἶμαι δὲ καὶ τῶν γεγενημένων καὶ τῶν ἐσομένων, χαλεπωτάτῃ.

6. Ὁρῶ καὶ τοὺς ἱππικοὺς βουλομένους γενέσθαι οὐ τοὺς εὐπειθεστάτους ἀλλὰ τοὺς θυμοειδεῖς ἵππους κτωμένους.

7. Ὁ μὴ δαρεὶς οὐ παιδεύεται.

8. Καὶ πειράσομαι τῷ λόγῳ τοῦτον μὲν ἐπιδεῖξαι ψευδόμενον, ἐμαυτὸν δὲ βεβιωκότα μέχρι τῆσδε τῆς ἡμέρας ἐπαίνου μᾶλλον ἄξιον ἢ φθόνου.

9. Ὁ δὲ [Κῦρος] ἐλπίδας λέγων διῆγε καὶ δῆλος ἦν ἀνιώμενος.

10. Φοβούμενοι τὴν ὁδὸν ὅμως συνηκολούθησαν.

11. Δηλοῖ αὐτὸν Ἀθηναῖον τὸν δῆμον ποιήσαντα, ψευδόμενος.

12. Ἐλυποῦντο οἱ δυνατοὶ καλὰ κτήματα ἀπολωλεκότες.

13. Ἀκροασάμενοι τῆς ἀπολογίας τότε ἤδη ψηφίζεσθε.

14. Συλλαμβάνει Κῦρον ὡς ἀποκτενῶν.

15. Δίκαια δράσας συμμάχους τοὺς θεοὺς ἕξεις.

16. Οἱ δ’ ἀπήγαγον τὸν ἄνδρα διὰ τῆς ἀγορᾶς μάλα μεγάλῃ τῇ φωνῇ δηλοῦντα οἷα ἔπασχε.

17. Ὁ μέντοι Ἀγησίλαος ἐκείνους καίπερ ὁρῶν οὐκ ἐδίωκεν.

18. Εὖ δ’ ἴσθι μηδὲν ἂν με τούτων ἐπιχειρήσαντά σε πείθειν.

19. Ἀλλὰ γὰρ οὐ πρὸς τὰς τούτων κτήσεις ἀποβλέψας ποιοῦμαι.

20. Τὴν μνήμην τὴν τῷ χρόνῳ συμπαρακολουθοῦσαν ἀθανασίας μεταλαμβάνομεν.

Να εντοπίσετε και να αναγνωρίσετε τις επιρρηματικές μετοχές στις παρακάτω προτάσεις:

1. Ἕλλην ὢν Ἕλληνας ἀδικεῖ.

2. Ἀρταξέρξου βασιλεύοντος Κῦρος ἐπὶ Σοῦσα ἐστράτευσεν.

3. Ἀλλὰ τί δὴ ὑμᾶς ἐξὸν ἀπολέσαι οὐκ ἐπὶ τοῦτο ἤλθομεν.

4. Ταῦτα ἐποίουν γενομένου σκότους.

5. Ἐπαιάνιζον ἅμα πλέοντες.

6. Ἔστησαν τρόπαιον ὡς νενικηκότες.

7. Καὶ διὰ τοῦτο ὀργισθεὶς Ἀπόλλων κτείνει Κύκλωπας.

8. Οἱ Θηβαῖοι συνεκάλεσαν ἀπὸ τῶν πόλεων ἁπασῶν ἀκουσομένους τῆς παρὰ βασιλέως ἐπιστολῆς.

9. Οἱ Ἕλληνες παρεσκευάζοντο ὡς δεξόμενοι αὐτόν.

10. Ἐλθόντος τοῦ θανάτου οὐδεὶς βούλεται ἀποθανεῖν.

11. Νικήσαντες ἁπάντων τούτων ὑμεῖς κύριοι ἔσεσθε.

12. Οἱ βάρβαροι ἀπῆλθον οὐδὲν ἀποκρινόμενοι.

13. Ἐπορεύοντο κατοψόμενοι τοὺς πολεμίους.

14. Καὶ γὰρ ὡς ἐγὼ οἶμαι, ὀνήσεσθε ἀκούοντες.

15. Τοιαῦτα αὐτοῖς τὸ μέγεθος καὶ τοσαῦτα τὸ πλῆθος εἴργασται, ὥστε μήτ’ ἂν ψευδόμενον δεινότερα τῶν ὑπαρχόντων κατηγορῆσαι.

16. Οὕτω περὶ µικρῶν ἐκινδυνεύοµεν ἐξὸν ἀδεῶς πολλὰ κεκτῆσθαι.

17. Καὶ αἰσχρὸν τοὺς μὲν περὶ τὰ Τρωϊκὰ γενομένους μιᾶς γυναικὸς ἁρπασθείσης οὕτως ἅπαντας συνοργισθῆναι τοῖς ἀδικηθεῖσιν.