Ιστορία Γενικής Γ Λυκείου - Ορισμοί

Παλινόρθωση: η πολιτική της επαναφοράς της απόλυτης μοναρχίας, μετά την οριστική ήττα του Ναπολέοντα

«παλαιό καθεστώς»: το πολιτικό και κοινωνικό καθεστώς στη Γαλλία πριν την Γαλλική Επανάσταση

Λαός: πολιτική κοινότητα-το σύνολο των πολιτών ενός κράτους

Έθνος: πολιτιστική κοινότητα- σύνολο ανθρώπων που εμφανίζουν κοινά χαρακτηριστικά (καταγωγή, γλώσσα, θρησκεία, ιστορική συνείδηση κ.λπ.)

Ιερή Συμμαχία: πολιτικός και στρατιωτικός συνασπισμός των μεγάλων δυνάμεων, που ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του τσάρου Αλέξανδρου Α” στη Βιέννη το 1815, μετά την οριστική ήττα του Ναπολέοντα, ως ανάχωμα στις δυνάμεις που προωθούσαν αρχές εθνικής αυτοδιάθεσης και λαϊκής κυριαρχίας

Ευρωπαϊκή Συμφωνία: σύστημα ασφαλείας που υιοθέτησαν οι μεγάλες πολιτικές και στρατιωτικές δυνάμεις της Ευρώπης μετά το συνέδριο της Βιέννης με βασικό στόχο την εδραίωση των απολυταρχικών καθεστώτων και τη δίωξη-καταστολή κάθε φιλελεύθερου κινήματος.

Εθνικά κινήματα: κινήσεις μεταξύ ανθρώπινων κοινοτήτων με κοινή γλώσσα ή/και θρήσκευμα, με διακριτές παραδόσεις και ιστορία, με αντίληψη κοινής ταυτότητας μεταξύ των μελών τους, οι οποίες κοινότητες επιδίωκαν την ανεξαρτησία τους από την εξουσία άλλης διακριτής ενότητας.

Φιλελεύθερα κινήματα: κινήσεις που προωθούσαν συνταγματικούς και κοινοβουλευτικούς θεσμούς για την εξασφάλιση των πολιτικών δικαιωμάτων και ελευθεριών των πολιτών.

Παλιγγενεσία: επιστροφή από το θάνατο, αναγέννηση

Ιερός Λόχος: στρατιωτική μονάδα που συγκροτήθηκε το 1821 από τον Αλέξ. Υψηλάντη στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες και πολέμησε στο Δραγατσάνι. Συστήθηκε από νεαρούς εθελοντές-σπουδαστές των ελληνικών παροικιών των Ηγεμονιών και του ελλ. σχολείου της Οδησσού. Πήρε το όνομά της απ” τον αρχαίο Ιερό Λόχο των Θηβών.

Φιλελληνικό κίνημα: κίνημα υποστήριξης της Ελλ. Επανάστασης, που εκδηλώθηκε σε πολλές ευρωπαίκές χώρες (Αγγλία, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Ρωσία,Πολωνία). Πήρε τη μορφή οικονομικής βοήθειας, ηθικής ενίσχυσης, προσωπικής συμμετοχής και αυτοθυσίας. Πηγές του φιλελλληνισμού θεωρούνται η αγάπη για την κλασική Ελλάδα, ο θαυμασμός για τα επιτεύγματα των επαναστατημένων Ελλήνων, ο αποτροπιασμός για τις τουρκικές βιαιότητες και η ιδεολογία του φιλελευθερισμού.

Μεγάλη Ιδέα: εθνική πολιτική που αποσκοπούσε στην απελευθέρωση των ιστορικών ελληνικών χώρων και των τόπων γενικά όπου κατοικούσαν Έλληνες. Πρώτος χρησιμοποίησε τον όρο «Μεγάλη Ιδέα» ο πολιτικός Ιωάννης Κωλέττης (1844)

Αλύτρωτοι Έλληνες: οι Έλληνες που κατοικούσαν εκτός της ελληνικής επικράτειας και προσέβλεπαν στην ένωση των περιοχών όπου διέμεναν με τον ελλ.κρατικό κορμό.

Πατερναλιστικό σύστημα: σύστημα διοίκησης/εξουσίας ^ προστατευτική στάση του κράτους απέναντι στους πολίτες με στόχο την επιβολή έμμεσου αλλά απόλυτου ελέγχου στις λαϊκές διεκδικήσεις.

Εγγυήτριες δυνάμεις ή προστάτιδες δυνάμεις: η Αγγλία, η Γαλλία και η Ρωσία αναλαμβάνουν την προστασία του νεοσύστατου ελληνικού κράτους εγγυώμενες την εδαφική του ακεραιότητα, την εθνική ανεξαρτησία και το μοναρχικό καθεστώς.

Αλυτρωτισμός: εθνική πολιτική με στόχο την απελευθέρωση των αλύτρωτων ιστορικών ελληνικών τόπων και την υλοποίηση της Μεγάλης Ιδέας.

Αυτοκέφαλο της Εκκλησίας της Ελλάδος: το εκκλησιαστικό καθεστώς κατά το οποίο η Εκκλησία της Ελλάδος από το 1833 αυτονομείται διοικητικά από το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως.

Αρχή της δεδηλωμένης: θεμελιώδης αρχή λειτουργίας του κοινοβουλευτικού συστήματος.Την εισήγαγε στην Ελλάδα ο Χ.Τρικούπης το 1875. Σύμφωνα μ’αυτή το κόμμα που πλειοψηφεί στις εκλογές θα πρέπει, για να κυβερνήσει, να έχει εξασφαλισμένη(«δεδηλωμένη») την εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας της Βουλής.

Ανατολικό ζήτημα: το διεθνές ζήτημα (σύνολο στρατιωτικών και διπλωματικών συγκρούσεων)που προκλήθηκε από τη βαθμιαία συρρίκνωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (17ος αι. και μετά) και την πλήρωση του κενού στα Βαλκάνια και την Εγγύς Ανατολή (δηλ.το πρόβλημα της διαδοχής στα εδάφη της παλιάς Οθωμανικής Αυτοκρατορίας).

Πύλη (ή Υψηλή Πύλη): ονομασία της οθωμανικής κυβέρνησης από την πύλη στην είσοδο του κτιριακού συμπλέγματος που στέγαζε τις κεντρικές διοικητικές υπηρεσίες της Αυτοκρατορίας στην Κωνσταντινούπολη (πρβλ. Λευκός Οίκος)

Τανζιμάτ(1839-1878): πολιτικές μεταρρυθμίσεις υπέρ των θρησκευτικών μειονοτήτων που επιβλήθηκαν στην οθωμανική αυτοκρατορία από τις Μεγάλες Δυνάμεις

Χάτι Χουμαγιούν: επίσημο οθωμανικό έγγραφο που φέρει την ιδιόχειρη υπογραφή του Σουλτάνου

Αγροτική οικονομία: ο τύπος της οικονομίας που βασίζεται στην πρωτογενή παραγωγή αγαθών και ιδίως τη γεωργία, την κτηνοτροφία, την αλιεία, την υλοτομία κ.λπ.

Δευτερογενής τομέας παραγωγής: ο τομέας της οικονομίας που αφορά τη μεταποίηση αγροτικών προϊόντων· η βιοτεχνική και βιομηχανική παραγωγή.

Παραγωγική μονάδα: κάθε μονάδα που αναπτύσσει οικονομική δραστη-ριότητα και είναι σε θέση να παράγει οικονομικά αγαθά.

Παραγωγικό σύστημα: ο τρόπος με τον οποίο οργανώνεται ένα έργο, μια δραστηριότητα κ.λπ. που αποβλέπει στην παραγωγή αγαθών.

Εργοστασιακό σύστημα: το παραγωγικό σύστημα στο οποίο η παραγωγή αγαθών πραγματοποιείται με τη χρησιμοποίηση μηχανών.

Κατά κεφαλήν εισόδημα: οικονομικός δείκτης με τον οποίο προσδιορίζεται το βιοτικό επίπεδο των πολιτών μιας χώρας. Προκύπτει διαιρώντας το εθνικό εισόδημα της χώρας αυτής με τον αριθμό του συνολικού πληθυσμού της.

Εμπορική Επανάσταση: η περίοδος της ευρωπαϊκής οικονομικής επέκτασης, της αποικιοκρατίας και του μερκαντιλισμού (1520- 1650). 0ι εξερευνήσεις του 15ου και 16ου αι. επέτρεψαν στις ευρωπαϊκές δυνάμεις να δημιουργήσουν εκτεταμένα δίκτυα διεθνούς εμπορίου και να συγκεντρώσουν μεγάλες ποσότητες πλούτου.

Ιμπεριαλισμός (< λατ.λ.imperium): η πολιτική των ισχυρών χωρών για παγκόσμια οικονομική & εδαφική κυριαρχία

Μεσσιανισμός: η εναπόθεση των ελπίδων για διέξοδο από μια κρίση στη σωτήρια δράση υποτιθέμενης χαρισματικής προσωπικότητας (μεσσίας).

Βρετανική Κοινοπολιτεία (ίδρυση 1926): εθελοντική ένωση 53 ανεξάρτητων κρατών, πρώην αποικιών της Βρετανικής Αυτοκρατορίας με κοινή γλώσσα εργασίας την αγγλική.

Πανσλαβισμός: πνευματική & πολιτική κίνηση του 19ου αι. και των αρχών του 20ου αι. στηριγμένη στην κοινή ιστορική κληρονομιά των Σλάβων· αποσκοπούσε στη συνένωση όλων των σλαβικών λαών των Βαλκανίων, υπό την αιγίδα της Ρωσίας, και μέσω αυτής στην πραγματοποίηση του ρωσικού ονείρου για διέξοδο στη Μεσόγειο.

Εξαρχία: η ανεξάρτητη Βουλγαρική Εκκλησία, που ιδρύθηκε το 1870, όταν αποσπάστηκε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο.

Νεότουρκοι: νεαροί αξιωματικοί του σουλτανικού στρατού, καλλιεργημένοι και με ευρωπαϊκή στρατιωτική παιδεία. Στα τέλη του 19ου αι. δημιούργησαν την οργάνωση «Ένωση και Πρόοδος» με σκοπό την επιβολή μεταρρυθμιστικού προγράμματος στην οθωμανική κοινωνία.

Εθνοκάθαρση: συστηματική φυσική και άλλου είδους εξόντωση εθνοτήτων από την πολιτικά κυρίαρχη εθνότητα ενός κράτους (βλ. γενοκτονίες Αρμενίων, Ποντίων).

Μειονότητα: μικρό τμήμα του πληθυσμού ενός κράτους ή μιας χώρας του οποίου τα μέλη διαφέρουν σε ορισμένα χαρακτηριστικά (π.χ.φυλή, γλώσσα, θρησκεία κτλ.) από τον υπόλοιπο πληθυσμό.

Αναθεωρητισμός: η μεταπολεμική πολιτική των δυσαρεστημένων χωρών (Γερμανίας, Ιταλίας, Ουγγαρίας και Βουλγαρίας), οι οποίες προσπαθούσαν να αναθεωρήσουν το εδαφικό καθεστώς που είχε προκύψει από τις συνθήκες ειρήνης του Α’Παγκοσμίου Πολέμου.

Προσάρτηση: η μονομερής πράξη με την οποία ένα κράτος υπάγει στην εδαφική του κυριαρχία εδάφη που βρίσκονται κάτω από άλλο καθεστώς.

Σοβιέτ: εκλεγμένα κυβερνητικά συμβούλια που απάρτιζαν οι αντιπρόσωποι των εργατών, των αγροτών και των στρατιωτών κατά την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 στη Ρωσία

Μπολσεβίκοι (= πλειοψηφικοί): τα μέλη της αριστερής πτέρυγας του ρωσικού σοσιαλδημοκρατικού κόμματος, οι οποίοι με επικεφαλής το Λένιν, προχώρησαν στην επανάσταση του 1917.

Εθνικοποίηση: η μεταφορά της ιδιοκτησίας μιας ιδιωτικής επιχείρησης ή άλλης ιδιωτικής ιδιοκτησίας σε μια εθνική κυβέρνηση (απαλλοτρίωση ή αναγκαστική πώληση).

Διεθνισμός: δόγμα της μαρξιστικής ιδεολογίας σύμφωνα με το οποίο τελικός στόχος πρέπει να είναι η διεθνής αλληλεγγύη που θα επιτευχθεί με την ένωση των λαών και την κατάργηση των συνόρων, με την επικράτηση των κομμουνιστικών κινημάτων διεθνώς.

Συλλογική ασφάλεια: βασική αρχή ειρηνικής συνύπαρξης των κρατών στο διεθνές πλαίσιο.

Κρατικοποίηση: η διαδικασία κατά την οποία το κράτος αναλαμβάνει να διευθύνει, να λειτουργήσει και να αναπτύξει οικονομικά επιχειρήσεις ή  καλλιεργήσιμες εκτάσεις για λογαριασμό ολόκληρου του λαού.

Φασισμός: πολιτικός όρος ο οποίος δηλώνει το δικτατορικό και ολοκληρωτικό πολιτικό καθεστώς που εφαρμόστηκε στην Ιταλία από το 1922-1945. Ιδρυτής  και ηγέτης του υπήρξε ο Μπενίτο Μουσολίνι.

Κοινοβουλευτική Δημοκρατία: πολυκομματικό πολιτικό καθεστώς βασιζόμενο στην αρχή της πλειοψηφίας και της λαϊκής κυριαρχίας.

Οικουμενική κυβέρνηση: η κυβέρνηση που σχηματίζεται με πολιτικούς προερχό­μενους από το σύνολο των πολιτικών παρατάξεων που εκπροσωπούνται στο κοινοβούλιο, όταν καμιά πολιτική παράταξη ούτε κάποιος συνασπισμός κομμάτων δεν μπορούν να εξασφαλίσουν την αυτοδυναμία.

Υποτίμηση: η μείωση της συναλλαγματικής αξίας μιας νομισματικής μονάδας σε σχέση με άλλες νομισματικές μονάδες ή σε σχέση με το χρυσό. Η υποτίμηση του νομίσματος καθιστά φθηνότερες τις εξαγωγές μιας χώρας & ακριβότερες τις εισαγωγές και γι’αυτό αναβαθμίζει την ανταγωνιστικότητα της εγχώριας παραγωγής.

Ράιχ: η λέξη στα γερμανικά σημαίνει «βασίλειο» και προέρχεται από τον τίτλο Heiliges Romisches Reich Deutscher Nation (Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του γερμανικού έθνους) < Πρώτο Ράιχ (862-1806), Δεύτερο Ράιχ (1890-1918,1918-1933), Τρίτο Ράιχ (έδωσε την ονομασία ο Χίτλερ την περίοδο της ναζιστικής δικτατορίας για λόγους προπαγάνδας).

Προπαγάνδα: η συστηματική και οργανωμένη προσπάθεια διασποράς φημών, με σκοπό τη διαμόρφωση της στάσης της κοινής γνώμης σε συγκεκριμένη κατεύθυνση και με συγκεκριμένους στόχους, προκειμένου να εξυπηρετηθούν πολιτικοί ή άλλοι στόχοι των φορέων ή των προσώπων που την υλοποιούν.

Γκεστάπο: η κρατική μυστική αστυνομία της ναζιστικής Γερμανίας. Υπήρχε πριν αναλάβει την ηγεσία ο Χίτλερ. Επί των ημερών του, μετατράπηκε σε μια τρομοκρατική οργάνωση, που καταδίωκε ανηλεώς οποιονδήποτε φανερό ή μη αντίπαλο του ναζιστικού καθεστώτος.

Ες-Ες (SS< SCHUTZSTAFFEL= ομάδα προστασίας): η παραστρατιωτική οργάνωση που ξεκίνησε ως προσωπική σωματοφυλακή του Χίτλερ και εξελίχτηκε στον ιδιωτικό στρατό του Εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος.

Προτεκτοράτο: όρος του διεθνούς δικαίου που δηλώνει συγκεκριμένη περιοχή, η οποία ελέγχεται από μία ή περισσότερες προστάτιδες δυνάμεις.

Τακτική του «αστραπιαίου πολέμου»: στρατιωτική τακτική που εφάρμοσαν τα ναζιστικά στρατεύματα, η οποία στηριζόταν στην ταυτόχρονη και εντατική χρήση τεθωρακισμένων, πυροβολικού και αεροπορίας, με στόχο τον αιφνιδιασμό του εχθρού και τη γρήγορη εξουδετέρωσή του.

RAF (RoyalAirForce): η βρετανική αεροπορία κατά το Β’Παγκόσμιο Πόλεμο.

Λουφτβάφε (Luftwaffe): η γερμανική αεροπορία κατά το Β’Παγκόσμιο Πόλεμο.

Bέρμαχτ: οι χερσαίες στρατιωτικές δυνάμεις της ναζιστικής Γερμανίας.

AfricaKorps: το γερμανικό εκστρατευτικό σώμα που πολεμούσε στη Β.Αφρική κατά το Β” Παγκόσμιο Πόλεμο (1941-1942) υπό τις διαταγές του στρατάρχη Ρόμελ. Αναχαιτίστηκε από τον άγγλο στρατηγό Μοντγκόμερι στο Ελ Αλαμέιν της Αιγύπτου (Νοέμ.1942).

Γενοκτονία (genocide): ο όρος εισάγεται στο διεθνές δίκαιο με τη Σύμβαση του 1948 από τον ΟΗΕ. Είναι η επιδίωξη καταστροφής (συνολικά ή μερικά ) μιας εθνικής, φυλετικής ή θρησκευτικής ομάδας

1. είτε με δολοφονία των μελών της

2. είτε με την πρόκληση σοβαρής σωματικής ή διανοητικής βλάβης σε κάποια από τα μέλη της

3.είτε με την σκόπιμη επιβολή στην ομάδα δυσμενών συνθηκών ζωής ώστε να επέλθει η φυσική εξόντωσή της

4. είτε με την επιβολή μέτρων που αποσκοπούν στην αποτροπή γεννήσεων στο εσωτερικό της & με την υποχρεωτική μεταφορά των παιδιών της ομάδας σε κάποια άλλη.

Γκέτο: χώρος μιας συνοικίας όπου οι Γερμανοί περιόριζαν τους Εβραίους, αφαιρώντας τους κάθε δυνατότητα επικοινωνίας με τον υπόλοιπο κόσμο. Η ονομασία προέρχεται από ομώνυμη εβραϊκή συνοικία της μεσαιωνικής Βενετίας.

Σιδηρούν παραπέτασμα: η νοητή διαχωριστική γραμμή (μετά το Β’Παγκόσμιο Πόλεμο) ανάμεσα στην ΕΣΣΔ και στα υπόλοιπα κομμουνιστικά κράτη από τη μια πλευρά και από την άλλη στις χώρες της Δυτική Ευρώπης (ΝΑΤΟ). Η πατρότητα του όρου αποδίδεται στον Τσόρτσιλ και σύμφωνα με τη δυτική οπτική καταγγέλλεται ο αυστηρός έλεγχος που έχει επιβληθεί στους λαούς της Αν. Ευρώπης από τα κομμουνιστικά καθεστώτα τους.

Ψυχρός πόλεμος: η μεταπολεμική περίοδος (1950 και μετά), στην οποία κυριαρχούν οι ανταγωνισμοί μεταξύ των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ, σε επίπεδο πολιτικής και οικονομικής πολιτικής καθώς και εξοπλισμών.

Τρίτος Κόσμος: το σύνολο των χωρών της Ασίας, της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής που προέκυψαν στο πλαίσιο της μεταπολεμικής διαδικασίας για αποαποι- κιοποίηση, εκδημοκρατισμό και για εθνική χειραφέτηση των χωρών που το προηγούμενο διάστημα βρίσκονταν υπό αποικιακό καθεστώς. Αρχικά ο όρος χρησι­μοποιήθηκε για να δηλώσει όσες χώρες δεν εντάχθηκαν στο δυτικό ή ανατολικό συνασπισμό κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.

Πολιτική ειρηνικής συνύπαρξης: πολιτική προσέγγισης ανάμεσα στα δύο αντίπαλα πολιτικά στρατόπεδα (Ανατολικό και Δυτικό) που εγκαινίασε ο Νικίτα Χρουστσόφ μετά το θάνατο του Στάλιν με στόχο την αποκλιμάκωση της έντασης του Ψυχρού πολέμου.

Σύμφωνο της Βαρσοβίας: συμμαχία των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης με την ΕΣΣΔ, που δημιουργήθηκε το 1955 ως απάντηση του ανατολικού συνασπισμού στην προηγούμενη ίδρυση του Βορειοατλαντικού Συμφώνου (ΝΑΤΟ).

Αποσταλινοποίηση: η πολιτική της συστηματικής διαδικασίας εξάλειψης του αυταρχισμού και της προσωπολατρίας που είχε καλλιεργηθεί στην ΕΣΣΔ την εποχή του Στάλιν, που εισηγήθηκε και εφάρμοσε ο νέος ηγέτης της χώρας Νικίτα Χρουστσόφ (1954­1968).

Ύφεση: πολιτικός όρος που παραπέμπει στην αποκλιμάκωση της πολιτικής έντασης μεταξύ των δύο συνασπισμών στο τέλος του Ψυχρού Πολέμου.

Συμβούλιο της Ευρώπης: διεθνής οργανισμός που ιδρύθηκε το Μάιο του 1949 και αποσκοπεί στην ανάδειξη της κοινής ευρωπαϊκής πολιτισμικής κληρονομιάς και στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Μεταπολίτευση: η μετάβαση της Ελλάδας από τη δικτατορία σε ένα σύγχρονο, ευρωπαϊκό δημοκρατικό καθεστώς. Η Μεταπολίτευση ξεκινάει με την επιστροφή του Κ. Καραμανλή από τη Γαλλία και την ανάληψη της εξουσίας μετά την πτώση της δικτατορίας, στις 24 Ιουλίου 1974.