Μια Κυριακή στην Κνωσό

Νίκου Καζαντζάκη, Μια Κυριακή στην Κνωσό

Περιεχόμενο και νοηματικά κέντρα

Ο συγγραφέας και αφηγητής του αποσπάσματος περιγράφει μια επίσκεψη που είχε κάνει στον αρχαιολογικό χώρο της Κνωσού, την εποχή που τα ερείπια της είχαν πρόσφατα ανακαλυφθεί (αρχές 20ου αιώνα). Στην πορεία του συνάντησε μια γριά που του πρόσφερε σύκα και κατόπιν έναν καθολικό ιερέα, τον αβά Μυνιέ που και εκείνος πήγαινε να επισκεφθεί το χώρο. Όταν έφτασαν στον αρχαιολογικό χώρο τους υποδέχτηκε ο φύλακας, που ανέλαβε χρέη ξεναγού. Στην διάρκεια της περιήγησής τους ο αβάς ξεκίνησε μια συζήτηση για το Θεό και κατόπιν κάθισαν ανάμεσα στα αρχαία ερείπια αμίλητοι, γιατί και οι δύο διαισθάνονταν την ιερότητα του χώρου. Διάφορες σκέψεις περνούσαν από το μυαλό του αφηγητή για την αξία του μινωικού πολιτισμού και τη σχέση του με άλλους πολιτισμούς της αρχαιότητας. Τότε συνειδητοποίησε ότι η συνέχεια του κρητικού πολιτισμού στη διάρκεια της ιστορίας και το πανάρχαιο κρητικό μυστικό οφείλονται στη χαρά και την αγάπη για τη ζωή που νιώθουν οι Κρητικοί.  Στο τέλος της περιήγησης ο αβάς αποχαιρετά τον αφηγητή και τα μνημεία εκφράζοντας την ικανοποίηση και το σεβασμό που αξιώθηκε να προσκυνήσει την ιερή τούτη γη.

Νοηματικές ενότητες / Επιμέρους πλαγιότιτλοι

1η ενότητα, §1-7 «Για ν’ αλλαξοστρατίσω… ο Χριστός»: Η πορεία προς την Κνωσό και η συνάντηση με τη γριά και τον αβά.

2η ενότητα, §8-12 «Έτρεχε ο φύλακας …την άβυσσο»: Η ξενάγηση στο χώρο και οι συζητήσεις για το Θεό.

3η ενότητα, §13-18 «Καθίσαμε… έχετε γεια»:  Η σημασία και η διαχρονικότητα του μινωικού πολιτισμού.  

Τα πρόσωπα

Ο αφηγητής: Είναι ο κεντρικός ήρωας του αποσπάσματος. Θαυμαστής του αρχαίου πολιτισμού της ιδιαίτερης πατρίδας του, συλλογίζεται την αξία και τη διαχρονικότητα του. Φιλικός με τους απλούς ανθρώπους, όπως φαίνεται από τη συνομιλία του με την ηλικιωμένη γυναίκα, διακατέχεται επίσης από μεταφυσικές ανησυχίες και προβληματισμούς, οι οποίοι τον απασχόλησαν και αργότερα στη ζωή του.

Ο αβάς Μυνιέ: Είναι ο καθολικός ιερέας που με τη συμπεριφορά και τα λόγια επηρέασε τον νεαρό, εκείνη την εποχή, αφηγητή. Παρά το γεγονός ότι είναι καθολικός ιερέας, δείχνει μεγάλο σεβασμό προς έναν ειδωλολατρικό πολιτισμό, φανερώνοντας έτσι την ευρύτητα της σκέψης του και την απαλλαγή του από θρησκευτικά μίση και φανατισμούς. Είναι ένας καλλιεργημένος άνθρωπος που λατρεύει πραγματικά την Κρήτη και τον πολιτισμό της.

Η γριά: H ευγενική της χειρονομία προς τον αφηγητή και η σύντομη κουβέντα της μαζί του φανερώνουν τον ανθρωπισμό, τη φιλοξενία και τη μεγάλη ψυχική της καλοσύνη.

Ο φύλακας: Είναι ο ξεναγός των δύο επισκεπτών του χώρου, τον οποίο νιώθει εντελώς δικό του «σαν να’ ταν το σπίτι του» και φροντίζει να εξηγήσει στους επισκέπτες την ιστορία των μνημείων, την οποία όπως φαίνεται από τις πληροφορίες που δίνει, γνωρίζει πολύ καλά.  Αξίζει να σημειωθεί ότι τόσο η γριά όσο και ο φύλακας αναβιώνουν με την συμπεριφορά τους το αρχαιοελληνικό ήθος, εκπροσωπούν την ανθρωπιά και γνησιότητα των λαϊκών ανθρώπων και την κοινή πολιτισμική τους καταγωγή.

Ερμηνευτικά σχόλια

Η γραφή του Καζαντζάκη συχνά παρουσιάζει ένα είδος υπερβολής και διόγκωσης των πραγμάτων π.χ. «προσκύνημα στην άγια Κρήτη». Συχνά η Κρήτη στα έργα του αποκτά διογκωμένες διαστάσεις, γίνεται ένα « πρόσωπο » μυθικό, μια αγιότητα, ένα είδος πρωτοφανέρωτης και μοναδικής ιδέας πολιτισμού και τρόπου ζωής.

Το απόσπασμα δεν έχει τα τυπικά χαρακτηριστικά ταξιδιωτικού κειμένου. Οι δυο επισκέπτες δε βλέπουν τόσο το χώρο της Κνωσού, αλλά πιο πολύ αιχμαλωτίζονται και κυριαρχούνται από τις δικές τους σκέψεις και ανησυχίες (εσωστρέφεια).

Τα θέματα που απασχολούν τη σκέψη των δύο ηρώων:

α) Η στάση του σύγχρονου επισκέπτη σε ένα χώρο πανάρχαιου πολιτισμού: ιερή σιωπή.

β) Ο πολυσυμβολισμός της έννοιας του Θεού: πίσω απ’ όλα τα θρησκευτικά σύμβολα κρύβεται το «αμετασάλευτο» πρόσωπο του ενός Θεού.

γ) Η υπεροχή του μινωικού πολιτισμού (μέσα στα ανθρώπινα μέτρα)

δ) Η μοναδικότητα της Κρήτης ως έκφρασης πολιτισμού συγκριτικά μα τους μεταγενέστερους ελληνικούς πολιτισμούς.

4. Το τώρα της Κρήτης (η γριούλα-ο φύλακας): ανθρωπιά, αγάπη, φιλοξενία.

5. Οι περιγραφικές ανάπαυλες : τα πρόσωπα, η Κνωσός , η φύση, οι τοιχογραφίες.

Γλώσσα: πλούσια, ευκίνητη, καταιγιστική, ξεχειλίζουσα, σχεδόν χειμαρρώδης, με υπερβολή στη χρήση του επιθέτου, ποιητική, με αρκετούς κρητικούς ιδιωματισμούς = «Καζαντζάκεια γλώσσα».

Ύφος: γλαφυρό, ζωηρό, «πολύχρωμο».

Αφήγηση: σε α΄πρόσωπο.

Αφηγητής = συγγραφέας = πρωταγωνιστής = αυτοδιηγητικός.

Αφηγηματικές τεχνικές: διήγηση, μίμηση (διάλογος), περιγραφή, σχόλια, εσωτερικός μονόλογος

Αφηγηματικός χρόνος: ευθύγραμμη δομή και οργάνωση της αφήγησης με βάση το χρόνο (αρχή – μέση –τέλος). Ωστόσο γίνονται αναδρομές της μνήμης.

Προσωποποιήσεις / Μεταφορές: §1 «Για ν’ αλλαξοστρατίσω το νου μου…», «... να χαιρετήσω την Αγία Κρήτη …», «… παμπάλαια χώματα …»,§ 2 «… τα σταφύλια κρέμουνταν βαριά…», § 4 «… δροσερό… γέλιο…», § 5 « ….. με δρόσιζαν τα λόγια της γριάς …», § 6 «… Ένας ίσκιος έπεσε πλάι στον ίσκιο μου…», § 7 «… αθάνατους στίχους …», «… στο δρόμο του Θεού», «… σπίθες πετούσε το μυαλό του…», «… παιχνιδιάρα… σαλευόμενη επιφάνεια…», «… βράχος ασάλευτος και απόρθητος…», § 10 «… είχε καρφώσει τα μάτια …», «… θεϊκό παιχνίδι», «… να παίζεις … και να μην αιματώνεσαι», § 11 «… ιερό σημάδι …», «… τα χείλη του σάλεψαν …», «… δίνει στο Θεό την εδική της μάσκα», «… εφήμερα σύμβολα …», § 12 «… μπόρεσε το μυαλό μου να χωρέσει και να καρπίσει τα λόγια ετούτα», «… αμετασάλευτο αιώνιο πρόσωπο του Θεού», «… παραπλάτυνε ο νους …», «… παραθράσεψε η καρδιά …», «… φοβερό ακατοίκητο σκοτάδι …» «… ο άγιος αυτός αβάς μου άνοιξε ένα δρόμο…», «εωσφορική περιέργεια…», «… βρήκα την άβυσσο», § 13 «ο ουρανός ήταν πύρινος…», «… τα τζιτζίκια ξεκούφαιναν τον αέρα», «… στιγμή … άγια …», «… ο τόπος… άγιος …», «… ιερά πουλιά …», § 14 «… ο νους μου ξεχείλιζε ρωτήματα…», «πέρασαν από τα μάτια μου… τοιχογραφίες…», «… πλεξούδες κυματιστές…», «… φιλήδονα χείλη…», «… άγριοι άγιοι ταύροι…», «… ιερά φίδια…», «… γαλάζια αγόρια…», «… μια Ατλαντίδα που πρόβαλε … χείλη της είναι ακόμη σφραγισμένα», § 16 «Η Κρήτη στάθηκε … κι Αφρικής», «η Κρήτη φωτίστηκε… Ευρώπη», «... ψυχή της Ελλάδας... μοιραία της

αποστολή», «έφερε το Θεό στην κλίμακα του ανθρώπου…», «… ασάλευτα ... αγάλματα…», «… το πρόσωπο και το μπόι… του ανθρώπου»,«… ανθρωπότητα καινούρια…», «κρητικά χώματα…», § 17 «… λιγνό κυπαρίσσι που αργολύγιζε ….», «… ανάλαφρο αρμονικό κουδούνισμα…», «… αόρατο γιδοκόπαδο…», «… μυρωδάτο αέρα …», «… καβαλικεύοντας το λόφο…», «… έμπαινε πιο βαθιά… κρητικό μυστικό», «… πέρα της γης …», «… ανακατάπαυτα, ανανεούμενα, όλο θερμές λεπτομέρειες προβλήματα…», «… μαγεία ακαταμάχητη…», § 18 «… στερνή αργοσάλευτη ματιά….», «… εξαίσιο όραμα», «… άκρα του κόσμου…».

Παρομοιώσεις: §8 «… σαν να ’ταν το σπίτι του», «… σαν νοικοκύρης…», § 11 «… σαν να προσεύχονταν …», § 13 «σαν ατσάλι».

Ασύνδετο σχήμα: §14 «… πέρασαν πάλι από τα μάτια μου… ακόμα σφραγισμένα», §17 «... Κοίταζα γύρω … από τη θάλασσα…», «... Δε νοιάζεται ... ανθρώπινης ζωής».

Εικόνες (Περιγραφές προσώπων, τοπίων, αντικειμένων): § 2 «Δεξόζερβα μου … με φίλεψε δύο σύκα», § 6 «Ένας ίσκιος … μου χαμογέλασε », § 7 «Προχωρούσαμε… στίχους», § 8 «ήταν ένα απλοϊκός … πρόσχαρος»,

§ 9 «Πήγε μπροστά … πυρκαγές …», § 10 «… είχε καρφώσει τα μάτια του … παιχνίδι», «Σταθήκαμε … σαν να προσεύχονταν», § 14 «… πάλι από τα μάτια μου ... σφραγισμένα», § 16 «Τα τεράστια … μπόι Του ανθρώπου …», § 17 «Kοίταζα … από τη θάλασσα», § 18 «ρίξαμε στερνή μ… όραμα», «… Κούνησε το χέρι του … τοιχογραφίες».

Αντιθέσεις (Λεκτικές Νοηματικές): § 1 «Για ν’ αλλαξοστρατίσω … να χαιρετήσω την Άγια Κρήτη…», § 7 «Όχι ο σταυρωμένος, ο αναστημένος Χριστός …», § 11 «Εμείς έχουμε το σταυρό … πρόγονοί σου το

διπλοτσέκουρο», § 12 «… τη μέρα εκείνη δεν κατάλαβα· ύστερα από χρόνια

μπόρεσε το μυαλό μου να χωρέσει», «… μου άνοιξε ένα δρόμο, τον πήρα, μα δε στάθηκα …», § 14 «Ο νους μου ξεχείλιζε ρωτήματα, δε μίλησα», «… μας κοιτάζει ... μα τα χείλη της είναι ακόμη σφραγισμένα», § 16 «Η Κρήτη φωτίστηκε πρώτη σε όλη την κατασκότεινη τότε Ευρώπη», «Τα τεράστια… έγιναν εδώ, στην Κρήτη, μικρά, χαριτωμένα…», «… διαφορετικά από τους κατοπινούς Έλληνες …», § 17 «Δε νοιάζεται αυτό … ανθρώπινης ζωής», § 18 «εγώ θα το ξανάβλεπα μα ο αβάς αναστέναξε».