O Διγενής

O Διγενής, ακριτικό

O Διγενής ψυχομαχεί* κι η γης τόνε τρομάσει

κι η πλάκα τον ανατριχιά* που θέλει τον σκεπάσει.

Κι εκειά* βαριά που κείτεται,* λόγια αντρειωμένα λέει:

- Να 'χεν η γης πατήματα* κι ο ουρανός κερκέλια,*

να 'πάτιουν* τα πατήματα, να 'πιανα τα κερκέλια

να δώκω σείσμα* τ' ουρανού, να βγάλει μαύρα νέφη,

να ρίξει χιόνια και νερά κι αμάλαγο* χρυσάφι!

Τα ακριτικά τραγούδια αφηγούνται τα κατορθώματα των Aκριτών, των υπερασπιστών, δηλαδή, των ανατολικών συνόρων της Βυζαντινής Aυτοκρατορίας. Οι Aκρίτες έγιναν γνωστοί από τον ακριτικό κύκλο της ηρωϊκής ποίησης και από το Έπος του Βασίλειου Διγενή Ακρίτα, που αποτελεί το πρώτο γραπτό μνημείο της νεοελληνικής λογοτεχνίας, το οποίο γράφτηκε στις αρχές του 11ου αιώνα. Ο ήρωας αυτός θυμίζει σε πολλά στοιχεία τους ήρωες των αρχαίων επών. Ασχολείται από μικρός με άλογα, αθλήματα και όπλα, άγρια θηρία και ληστές, ενώ αργότερα

κλέβει τη γυναίκα που θα παντρευτεί. Τα ακριτικά τραγούδια εξυμνούν τη σωματική δύναμη, τη στρατηγική ιδιοφυΐα και τις υπερφυσικές δυνάμεις των Aκριτών. Ο ακριτικός ήρωας είναι αποφασισμένος να θυσιαστεί για την πατρίδα του και να αποκρούσει τους εχθρούς του (Σαρακηνούς, Τούρκους κ.α.).

Θέμα: Η υπερφυσική δύναμη του Διγενή, όπως περιγράφεται στη μάχη του με το Χάρο, και η ανάδειξή του σε απόλυτο σύμβολο ανδρείας και ηρωικής μορφής στη συνείδηση των Nεοελλήνων αποτελούν τα κυρίαρχα νοηματικά κέντρα του ποιήματος.

Νόημα: Ο Διγενής ψυχομαχεί καθώς βλέπει το τέλος της ζωής του να πλησιάζει, ενώ η γη και η ταφόπλακα τον τρέμουν και ανατριχιάζουν. O Διγενής είναι ξαπλωμένος αλλά πλέον δεν μπορεί να αντιμετωπίσει το θάνατο με αντρεία. Θα ήθελε να πατούσε τα σκαλοπάτια της γης και να έπιανε τα κρικέλια του ουρανού για να τον κουνήσει και να βγάλει σύννεφα, να ρίξει χιόνι, νερό και καθαρό χρυσάφι.

O Διγενής Aκρίτας: Ο κεντρικός ήρωας του ποιήματος, ο Διγενής Ακρίτας, αποτελεί το απόλυτο πρότυπο ηρωικού άνδρα. Eίναι ένα πρόσωπο που του αποδίδονται υπερφυσικές δυνάμεις και ικανότητες, ένας άνθρωπος που ζει και κινείται πέρα από τα ανθρώπινα μέτρα. Για όλους τους παραπάνω λόγους, η μορφή του Διγενή έμεινε χαραγμένη στη συλλογική συνείδηση των Nεοελλήνων για το υψηλό φρόνημα και τη γενναιοφροσύνη που επιδείκνυε.

Oλόκληρο το ποίημα αποτελεί μια ενιαία νοηματική ενότητα.

Πλαγιότιτλος: H πάλη του Διγενή με το Xάρο και ο θάνατός του.

Ύφος / Μορφή

Το ποίημα έχει το αντιπροσωπευτικό ύφος των ακριτικών τραγουδιών: ηρωική θεματολογία, υπερφυσικά χαρακτηριστικά του ήρωα, προσωποποίηση της φύσης, εκφραστική λιτότητα, επική ατμόσφαιρα.

Σχήματα λόγου

Προσωποποιήσεις / Μεταφορές: στιχ. 1 «Ο Διγενής ... τρομάσει», στιχ. 2 «κι η πλάκα τον ανατριχά ...», στιχ. 4 «Να ’χεν η γης πατήματα κι ο ουρανός κερκέλια», στιχ. 6 «... να δώκω σείσμα τ’ ουρανού ...», στιχ.7 «να ρίξει ... αμάλαγο χρυσάφι».

Ασύνδετο σχήμα: στιχ. 5 - 6 «να πάτιουν τα πατήματα, να ’πιανα τα κερκέλια ... να ρίξει χιόνια...».

Επαναλήψεις: στιχ. 4 - 5 «… κερκέλια ... κερκέλια», «... πατήματα ... πατήματα…».

Εικόνες (συμβολιστικές): στιχ. 4 - 7 «Να ’χεν η γης ... χρυσάφι!».

Αντιθέσεις (Λεκτικές / Νοηματικές): στιχ. 1 - 2 «O Διγενής ψυχομαχεί – κι η γης τόνε τρομάσει κι η πλάκα τον ανατριχιά ...», «κι εκειά βαριά που κείτεται – λόγια αντρειωμένα λέει».