Λατινικά - Κείμενο 21

LECTIO ΧΧΙ: ΠΩΣ ΠΗΡΕ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΤΟ PISAURUM

Brenno duce Galli, apud Alliam flumen deletis legionibus Rοmanorum, everterunt urbem Romam praeter Capitolium, pro quo immensam pecuniam acceperunt. Tum Camillus, qui diu apud Ardeam in exilio fuerat propter Veientanam praedam non aequo iure divisam, absens dictator est factus; is Gallos iam abeuntes secutus est: quibus interemptis aurum omne recepit. Quod illic appensum civitati nomen dedit: nam Pisaurum dicitur, quod illic aurum pensatum est. Post hoc factum rediit in exilium, unde tamen rogatus reversus est.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

Όταν ήταν αρχηγός ο Βρέννος, οι Γαλάτες (ή: οι Γαλάτες με αρχηγό το Βρέννο), αφού κατατρόπωσαν τις λεγεώνες των Ρωμαίων (κοντά) στον ποταμό Αλλία, κατέστρεψαν εντελώς την πόλη Ρώμη εκτός από το Καπιτώλιο, για το οποίο πήραν ως αντάλλαγμα ένα τεράστιο χρηματικό ποσό. Τότε ο Κάμιλλος, ο οποίος είχε παραμείνει εξόριστος για πολύ καιρό στην Αρδέα, εξαιτίας της λείας από τους Βηίους, η οποία δεν είχε μοιραστεί ακριβοδίκαια, εκλέχτηκε δικτάτορας, αν και απουσίαζε˙ αυτός ακολούθησε τους Γαλάτες, ενώ (που) ήδη αποχωρούσαν: αφού τους εξολόθρευσε, πήρε πίσω όλο το χρυσάφι. Επειδή αυτό ζυγίστηκε εκεί, έδωσε το όνομά του στην πόλη: ονομάζεται δηλαδή Πίσαυρο, επειδή εκεί ζυγίστηκε το χρυσάφι. Ύστερα από αυτή την πράξη (ο Κάμιλλος) επέστρεψε στην εξορία, από όπου όμως γύρισε, αφού τον παρακάλεσαν.

ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

Brenno: αφαιρετική ενικού, αρσενικό, β' κλίση, του ουσιαστικού Brennus -i = Βρέννος → ως κύριο όνομα δε διαθέτει πληθυντικό

duce: αφαιρετική ενικού, αρσενικό, γ' κλίση, του ουσιαστικού dux -cis = αρχηγός, στρατηγός

Galli: ονομαστική πληθυντικού, αρσενικό, β' κλίση, του ουσιαστικού Gallus -i = ο Γαλάτης

apud: πρόθεση που συντάσσεται με αιτιατική = κοντά, σε

Αlliam: αιτιατική ενικού, θηλυκό, α' κλίση, του ουσιαστικού Allia -ae = Αλλίας → ως κύριο όνομα δε διαθέτει πληθυντικό

flumen: αιτιατική ενικού, ουδέτερο, γ' κλίση, του ουσιαστικού flumen -inis = ποταμός

deletis: αφαιρετική πληθυντικού, θηλυκό της μετοχής παθητικού παρακειμένου του ρήματος deleo, delevi, deletum, delēre 2 = καταστρέφω

legionibus: αφαιρετική πληθυντικού, θηλυκό, γ' κλίση, του ουσιαστικού legio -onis = λεγεώνα

Romanorum: γενική πληθυντικού, αρσενικό, β' κλίση, του ουσιαστικού Romanus -i = Ρωμαίος

everterunt: γ' πληθυντικό οριστικής ενεργητικού παρακειμένου του ρήματος everto, everti, eversum, evertĕre 3 = καταστρέφω ολοκληρωτικά

urbem: αιτιατική ενικού, θηλυκό, γ' κλίση, του ουσιαστικού urbs -is = πόλη

Romam: αιτιατική ενικού, θηλυκό, α' κλίση, του ουσιαστικού Roma -ae = Ρώμη → ως κύριο όνομα δε διαθέτει πληθυντικό praeter: πρόθεση που συντάσσεται με αιτιατική = εκτός από

Capitolium: αιτιατική ενικού, ουδέτερο, β' κλίση, του ουσιαστικού Capitolium -ii/i = Καπιτώλιο → ως κύριο όνομα δε διαθέτει πληθυντικό

pro: πρόθεση που συντάσσεται με αφαιρετική = αντί

quo: αφαιρετική ενικού, ουδετέρου γένους, της αναφορικής αντωνυμίας qui, quae, quod = ο οποίος, η οποία, το οποίο

immensam: αιτιατική ενικού, θηλυκό, β' κλίση, του επιθέτου immensus, -a, -um = τεράστιος. → Το επίθετο δεν διαθέτει παραθετικά ως απόλυτη έννοια. Απαντάται σπανιότατα ο τύπος immensissimae, σύμφωνα με το λεξικό της Οξφόρδης.

pecuniam: αιτιατική ενικού, θηλυκό, α' κλίση, του ουσιαστικού pecunia -ae = χρήματα, αμοιβή → δε διαθέτει πληθυντικό (singulare tantum)

acceperunt: γ' πληθυντικό ενεργητικού παρακειμένου του ρήματος accipio, accepi, acceptum, accipĕre 3* = δέχομαι

tum: χρονικό επίρρημα = τότε

Camillus: ονομαστική ενικού, αρσενικό, β' κλίση, του ουσιαστικού Camillus -i = Κάμιλλος → ως κύριο όνομα δε διαθέτει πληθυντικό

qui: ονομαστική ενικού, αρσενικό, της αναφορικής αντωνυμίας qui, quae, quod = ο οποίος, η οποία, το οποίο

diu: χρονικό επίρρημα = για πολύ καιρό, για πολύ χρόνο, ήδη → Παραθετικά: diutius, diutissime

Ardeam: αιτιατική ενικού, θηλυκό, α' κλίση, του ουσιαστικού Αrdea -ae = Αρδέα → ως κύριο όνομα δε διαθέτει πληθυντικό

in: πρόθεση που συντάσσεται με αφαιρετική = σε

exilio: αφαιρετική ενικού, oυδέτερο, β' κλίση, του ουσιαστικού exilium -ii/i = εξορία

fuerat: γ' ενικό οριστικής υπερσυντελίκου του ρήματος sum, fui, -, esse = είμαι, υπάρχω

propter: πρόθεση που συντάσσεται με αιτιατική = εξαιτίας

praedam: αιτιατική ενικού, θηλυκό, α' κλίση, του ουσιαστικού praeda -ae = λεία

Veientanam: αιτιατική ενικού, θηλυκό, β' κλίση, του επιθέτου Veientanus, -a, -um = από τους Βηίους, ο σχετικός με τους Βηίους → δεν σχηματίζει παραθετικά

non: αρνητικό μόριο = δεν

aequo: αφαιρετική ενικού, ουδέτερο, β' κλίση, του επιθέτου aequus, -a, -um, = ίσος, δίκαιος → Παραθετικά: aequior, -ior, -ius, aequissimus/-a/-um)

iure: αφαιρετική ενικού, ουδέτερο, γ' κλίση, του ουσιαστικού ius -iuris = δίκαιο

divisam: αιτιατική ενικού, θηλυκό, της μετοχής παθητικού παρακειμένου του ρήματος divido, divisi, divisum, dividĕre 3 = μοιράζω

absens: ονομαστική ενικού, αρσενικό της μετοχής ενεστώτα του ρήματος absum, afui, -, abesse = είμαι απών, απουσιάζω

dictator: ονομαστική ενικού, αρσενικό, γ' κλίση, του ουσιαστικού dictator -oris = δικτάτορας

est factus: γ' ενικό, οριστικής παρακειμένου του ρήματος fio, factus sum, fieri = γίνομαι. Αποτελεί το παθητικό του facio, feci, factum, facĕre 3*

is: ονομαστική ενικού, αρσενικό, της οριστικής αντωνυμίας is, ea, id = αυτός, -ή, -ό

Gallos: αιτιατική πληθυντικού, αρσενικό, β' κλίση, του ουσιαστικού Gallus -i = ο Γαλάτης

iam: χρονικό επίρρημα = ήδη, πια

abeuntes: αιτιατική πληθυντικού, αρσενικό, της μετοχής ενεστώτα του ρήματος abeo, abi(v)i, abitum, abire = φεύγω

secutus est: γ' ενικό οριστικής παρακειμένου του ρήματος sequor, secutus sum, sequi αποθετικό 3 = ακολουθώ

quibus: αφαιρετική πληθυντικού, αρσενικό, της αναφορικής αντωνυμίας qui, quae, quod = ο οποίος, -α, -ο

interemptis: αφαιρετική πληθυντικού, αρσενικό, της μετοχής παθητικού παρακειμένου του ρήματος interimo, interemi, interemptum, interimĕre 3 = σκοτώνω, εξολοθρεύω

aurum: αιτιατική ενικού, ουδέτερο, β' κλίση, του ουσιαστικού aurum -i = χρυσάφι → δε διαθέτει πληθυντικό (singulare tantum)

omne: αιτιατική ενικού, ουδέτερο, γ' κλίση, του επιθέτου οmnis, -is, -e, = όλος, -η, -ο → δεν σχηματίζει παραθετικά

recepit: γ' ενικό, οριστικής ενεργητικού παρακειμένου, του ρήματος recipio, recepi, receptum, recipĕre 3* = παίρνω πίσω, επανακτώ

quod: ονομαστική ενικού, ουδέτερο, της αναφορικής αντωνυμίας qui, quae, quod = ο οποίος, -α, -ο

illic: τοπικό επίρρημα = εκεί

appensum: ονομαστική ενικού, ουδέτερο, της μετοχής παθητικού παρακειμένου του ρήματος appendo, appendi, appensum, appendĕre 3 = ζυγίζω

civitati: δοτική ενικού, θηλυκό, γ' κλίση, του ουσιαστικού civitas -atis = πολιτεία → γενική πληθυντικού: civitatum/ civitatium

nomen: αιτιατική ενικού, oυδέτερο, γ' κλίση, του ουσιαστικού nomen -inis = όνομα

dedit: γ' ενικό, οριστικής ενεργητικού παρακειμένου του ρήματος do, dedi, datum, dare 1 = δίνω (τα σύνθετα του do με μονοσύλλαβη πρόθεση είναι 3ης συζυγίας, πχ. perdo, perdidi, perditum, perdĕre 3)

nam: αιτιολογικός σύνδεσμος = γιατί, δηλαδή

Pisaurum: ονομαστική ενικού, ουδέτερο, β' κλίση, του ουσιαστικού Pisaurum -i = Πίσαυρο → ως κύριο όνομα δεν έχει πληθυντικό

dicitur: γ' ενικό, οριστικής παθητικού ενεστώτα του ρήματος dico, dixi, dictum, dicĕre 3 = λέγω → β' ενικό προστακτικής ενεστώτα: dic

quod: αιτιολογικός σύνδεσμος = επειδή

pensatum est: γ' ενικό οριστικής παθητικού παρακειμένου του ρήματος penso, pensavi, pensatum, pensāre 1 = ζυγίζω

post: πρόθεση που συντάσσεται με αιτιατική = μετά

factum: αιτιατική ενικού, ουδέτερο, β' κλίση, του ουσιαστικού factum -i = πράξη

hoc: αιτιατική ενικού, ουδέτερο, της δεικτικής αντωνυμίας hic, haec, hoc = αυτός, -ή, -ό

rediit: γ' ενικό, οριστικής ενεργητικού παρακειμένου του ρήματος redeo, redii, reditum, redire = επιστρέφω

in: πρόθεση που συντάσσεται με αιτιατική = σε

exilium: αιτιατική ενικού, oυδέτερο, β' κλίση, του ουσιαστικού exilium -ii/i = εξορία

unde : τοπικό αναφορικό επίρρημα = απ' όπου

tamen: αντιθετικός σύνδεσμος = όμως

rogatus: ονομαστική ενικού, αρσενικό, της μετοχής παθητικού παρακειμένου του ρήματος rogo, rogavi, rogatum, rogāre 1 = παρακαλώ, ζητώ

reversus est: γ' ενικό, οριστικής παρακειμένου του ρήματος revertor, reversus sum, reverti αποθετικό 3 ή revertor, reverti, reverti ημιαποθετικό 3 = επιστρέφω → στο κείμενό μας ο τύπος ανήκει στο αποθετικό

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

Brenno duce Galli, apud Alliam flumen deletis legionibus Romanorum, everterunt urbem Romam praeter Capitolium: κύρια πρόταση κρίσης.

everterunt: ρήμα

Galli: υποκείμενο ρήματος

urbem: αντικείμενο ρήματος

Romam: επεξήγηση στο urbem

praeter Capitolium: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός της εξαίρεσης στο ρήμα everterunt

Βrenno duce: ιδιόμορφη αφαιρετική απόλυτη που δηλώνει χρόνο. Tο Brenno λειτουργεί ως υποκείμενο και το duce ως κατηγορηματικός προσδιορισμός που δηλώνει αξίωμα, στο υποκείμενο.

Ανάλυση: cum Brennus dux esset ή cum Brennus dux erat.

deletis: επιρρηματική χρονική μετοχή, ιδιάζουσα αφαιρετική απόλυτη, δηλώνει το προτερόχρονο.

Ανάλυση: cum Galli legiones delevissent ή postquam/ ubi/ ut Galli legiones deleverunt.

legionibus: υποκείμενο της μετοχής deletis

Romanorum: γενική κτητική στο legiones

apud Alliam: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει στάση σε τόπο (πλησίον) στη μετοχή deletis.

flumen: παράθεση στο Alliam.

pro quo immensam pecuniam acceperunt: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση κρίσης, προσδιοριστική στο Capitolium.

Eισάγεται με την αναφορική αντωνυμία quo (εμπρόθετη εισαγωγή) και εκφέρεται με οριστική, γιατί δηλώνει πραγματικό γεγονός. acceperunt: ρήμα

(Galli): υποκείμενο

pecuniam: αντικείμενο

immensam: επιθετικός προσδιορισμός στο pecuniam

pro quo: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει αντάλλαγμα στο acceperunt.

Tum Camillus absens dictator est factus: κύρια πρόταση κρίσης.

est factus: ρήμα

Camillus: υποκείμενο ρήματος

dictator: κατηγορούμενο στο Camillus

absens: επιρρηματική εναντιωματική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος. Δηλώνει το σύγχρονο.

Ανάλυση: etsi aberat

tum: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο factus est

qui diu apud Ardeam in exilio fuerat propter Veientanam praedam non aequo iure divisam: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση κρίσης, προσδιοριστική στο Camillus. Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία qui και εκφέρεται με οριστική, γιατί δηλώνει πραγματικό γεγονός.

fuerat: ρήμα

qui: υποκείμενο

in exilio: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει κατάσταση στο fuerat

diu: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο fuerat

apud Ardeam: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει στάση σε τόπο (πλησίον) στο fuerat

propter praedam: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει εξωτερικό αναγκαστικό αίτιο στο fuerat

Veientanam: επιθετικός προσδιορισμός στο praedam

divisam: επιθετική μετοχή, ως επιθετικός προσδιορισμός στο praedam, δηλώνει το προτερόχρονο.

Ανάλυση: quae non aequo iure divisa est ή divisa erat

iure: αφαιρετική του τρόπου στο divisam

aequo: επιθετικός προσδιορισμός στο iure.

is Gallos iam abeuntes secutus est: κύρια πρόταση κρίσης

secutus est: ρήμα

is: υποκείμενο ρήματος

Gallos: αντικείμενο

abeuntes: επιρρηματική χρονική μετοχή, που εκφράζει το σύγχρονο, συνημμένη στο Gallοs.

Ανάλυση: cum abirent ή dum abeunt

iam: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο abeuntes.

quibus interemptis aurum omne recepit: κύρια πρόταση κρίσης

Σημείωση: Η αντωνυμία quibus βρίσκεται μετά από ισχυρό σημείο στίξης και εφόσον δεν υπάρχει άλλη κύρια πρόταση στην περίοδο εισάγει κύρια πρόταση και ισοδυναμεί με δεικτική αντωνυμία: eis

recepit: ρήμα

Camillus: υποκείμενο ρήματος

αurum: αντικείμενο ρήματος

οmne: κατηγορηματικός προσδιορισμός στο aurum

interemptis: ιδιάζουσα αφαιρετική απόλυτη, επιρρηματική χρονική μετοχή, που εκφράζει το προτερόχρονο.

Ανάλυση: cum Camillus eos interemisset/ quos cum Camillus interemisset ή postquam/ ubi/ ut Camillus eos interemit/ quos postquam/ ubi/ ut Camillus interemit.

quibus: υποκείμενο της μετοχής interemptis.

Quod illic appensum civitati nomen dedit: κύρια πρόταση κρίσης

Σημείωση: Η αντωνυμία quod μετά από ισχυρό σημείο στίξης και εφόσον δεν υπάρχει άλλη κύρια πρόταση στην περίοδο εισάγει κύρια πρόταση και ισοδυναμεί με δεικτική αντωνυμία: id

dedit: ρήμα

quod : υποκείμενο ρήματος

nomen: άμεσο αντικείμενο ρήματος

civitati: έμμεσο αντικείμενο ρήματος

appensum: επιρρηματική αιτιολογική μετοχή στο ρήμα dedit, συνημμένη στο quod, δηλώνει το προτερόχρονο.

Ανάλυση: quod id illic appensum est ή appensum erat (αντικειμενική αιτιολογία)

illic: επιρρηματικός προσδιορισμός στάσης σε τόπο στο appensum

nam Pisaurum dicitur: κύρια πρόταση κρίσης

dicitur: ρήμα

civitas: εννοούμενο υποκείμενο

Pisaurum: κατηγορούμενο του υποκειμένου civitas

quod illic aurum pensatum est: δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση, ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα της κύριας πρότασης (dicitur). Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο quod και εκφέρεται με οριστική, γιατί εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία.

pensatum est: ρήμα

aurum: υποκείμενο

illic: επιρρηματικός προσδιορισμός της στάσης σε τόπο στο ρήμα pensatum est

Post hoc factum rediit in exilium: κύρια πρόταση κρίσης

rediit: ρήμα

(Camillus): υποκείμενο

in exilium: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός της κίνησης σε τόπο στο ρήμα rediit

post factum: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα rediit

hoc: επιθετικός προσδιορισμός στο factum

unde tamen rogatus reversus est: δευτερεύουσα αναφορική πρόταση κρίσης, προσδιοριστική στο in exilium. Εισάγεται με το αναφορικό επίρρημα unde και εκφέρεται με οριστική, για να δηλώσει πραγματικό γεγονός.

reversus est: ρήμα

(Camillus): υποκείμενο

rogatus: επιρρηματική χρονική (ή αιτιολογική) μετοχή στο ρήμα, συνημμένη στο Camillus, δηλώνει το προτερόχρονο.

Ανάλυση: cum rogatus esset ή postquam/ ubi/ ut rogatus est/ rogatus erat ή quod (αιτιολογικός) rogatus est/ rogatus erat

unde: επιρρηματικός προσδιορισμός της από τόπου κίνησης στο ρήμα reversus est.

ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ TΑΞΙΝΟΜΗΜΕΝΟ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ

A΄ κλίση

Αllia -ae: αρσενικό (δεν έχει πληθυντικό)

Roma -ae: θηλυκό (δεν έχει πληθυντικό)

pecunia –ae: θηλυκό (δεν έχει πληθυντικό)

Ardea -ae: θηλυκό (δεν έχει πληθυντικό)

praeda -ae: θηλυκό

Β΄ κλίση

Βrennus –i: αρσενικό (δεν έχει πληθυντικό)

Gallus –i: αρσενικό

Romanus –i: αρσενικό

factum –i: ουδέτερο

exilium -ii/-i: ουδέτερο

Capitolium –ii/-i: ουδέτερο (δεν έχει πληθυντικό)

Camillus –i: αρσενικό (δεν έχει πληθυντικό)

Pisaurum –i: ουδέτερο (δεν έχει πληθυντικό)

aurum -i: ουδέτερο (δεν έχει πληθυντικό)

Γ΄ κλίση

dux –cis: αρσενικό

flumen –inis: ουδέτερο

legio –onis: θηλυκό

urbs –is: θηλυκό

ius, γεν. iuris: ουδέτερο

dictator –oris: αρσενικό

civitas –atis: θηλυκό (γενική πληθυντικού: civitatum και civitatium)

nomen –inis: ουδέτερο

ΕΠΙΘΕΤΑ

Β΄ κλίση

immensus, -a, -um

Veientanus, -a, -um → δε σχηματίζει παραθετικά

aequus, -a, -um (Συγκριτικός: aequior - aequior - aequius, Υπερθετικός: aequissimus, -a, -um)

ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ

qui, quae, quod (αναφορική)

is, ea, id (οριστική)

hic, haec, hoc (δεικτική)

ΡΗΜΑΤΑ

1η Συζυγία

do, dedi, datum, dare

penso, pensavi, pensatum, pensāre

rogo, rogavi, rogatum, rogāre

2η Συζυγία

deleo, delevi, deletum, delēre

3η Συζυγία

everto, everti, eversum, evertĕre

accipio, accepi, acceptum, accipĕre 3* (ανήκει στα 15 της γ΄συζυγίας σε –io)

divido, divisi, divisum, dividĕre

sequor, secutus sum, secutum, sequi (αποθ.)

interimo, interemi, interemptum, interimĕre

recipio, recepi, receptum, recipĕre 3* (ανήκει στα 15 της γ΄συζυγίας σε –io)

appendo, appendi, appensum, appendĕre

dico, dixi, dictum, dicĕre (β' ενικό προστακτικής ενεστώτα: dic)

revertor, reversus sum, reverti (αποθ.) και revertor, reverti, reverti (ηµιαποθ.) → (στο κείµενο είναι αποθετικό)

ΑΝΩΜΑΛΑ ΡΗΜΑΤΑ

sum, fui, -, esse

absum, afui, -, abesse

fio, factus sum, fiĕri

abeo, abi(v)i, abitum, abīre

redeo, redii, reditum, redīre

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ

tum

diu (Συγκριτικός: diutius, Υπερθετικός: diutissime)

tam

unde

ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ

tapud (+ αιτιατική)

praeter (+ αιτιατική)

pro (+ αφαιρετική)

ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ

quod (υποτακτικός - αιτιολογικός)

tamen (αντιθετικός)