Αντικείμενο - Κατηγορούμενο

ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ

·         Αντικείμενο είναι ο (πτωτικός) όρος της πρότασης που δηλώνει το πρόσωπο ή το πράγμα στο οποίο μεταβαίνει ή αναφέρεται η ενέργεια του ρήματος.  Βρίσκεται σε πλάγια πτώση και αποτελεί κύριο όρο της πρότασης. Αντικείμενο δέχονται οι μετοχές και τα απαρέμφατα. Το αντικείμενο μεταφράζεται στη ν.ε. με πλάγια πτώση ή εμπρόθετα.

·         Ως αντικείμενο τίθεται όνομα ουσιαστικό, αλλά και οποιοσδήποτε ονοματικός τύπος, όπως αντωνυμία, αριθμητικό, ουσιαστικοποιημένο επίθετο και μετοχή, άναρθρο ή έναρθρο απαρέμφατο, φράση με άρθρο, επίρρημα με άρθρο, εμπρόθετο σύνολο με ή χωρίς άρθρο, καθώς και δευτερεύουσα ονοματική πρόταση.

π.χ. Οἱ Ἀθηναῖοι ἐφρούρουν τὰ τείχη. (ουσιαστικό)

Εὐμενῶς ἐδέξατο ἡμᾶς. (αντωνυμία)

Φοβεῖται μὴ τὰ ἔσχατα πάθῃ. (δευτερεύουσα ονοματική ενδοιαστική πρόταση)

·         Τα ρήματα τα οποία δέχονται αντικείμενο λέγονται μεταβατικά.

·         Τα μεταβατικά ρήματα, ανάλογα με τον αριθμό των αντικειμένων τους, διακρίνονται σε δύο κατηγορίες:

α) μονόπτωτα ρήματα: Η σημασία τους συμπληρώνεται με ένα αντικείμενο σε μία από τις τρεις πλάγιες πτώσεις: γενική, δοτική ή αιτιατική.

π.χ. Τοὺς θεούς φοβοῦ.

(= Τους θεούς να φοβάσαι.)

β) δίπτωτα ρήματα: Η σημασία τους συμπληρώνεται με δύο αντικείμενα σε πλάγιες πτώσεις: δύο αιτιατικές, αιτιατική και γενική, αιτιατική και δοτική, γενική και δοτική. Τα δύο αντικείμενα των δίπτωτων ρημάτων διακρίνονται σε άμεσο και έμμεσο:

-άμεσο είναι το αντικείμενο σε αιτιατική πτώση,

-έμμεσο είναι το αντικείμενο που βρίσκεται σε γενική ή δοτική πτώση.

π.χ. Κῦρος δίδωδιν αὐτῷ μισθόν.

(= Ο Κύρος δίνει σε αυτόν μισθό.)

Παρατηρήσεις:

·         Όταν και τα δύο αντικείμενα ενός ρήματος είναι σε αιτιατική, τότε άμεσο είναι αυτό που δηλώνει πρόσωπο.

·         Στην περίπτωση δύο αντικειμένων σε γενική και δοτική, άμεσο είναι το αντικείμενο σε γενική και έμμεσο το αντικείμενο που βρίσκεται σε δοτική.

·         Σύστοιχο αντικείμενο λέγεται το αντικείμενο το οποίο παράγεται από την ίδια ρίζα με το ρήμα με το οποίο συντάσσεται ή από την ρίζα άλλου συνώνυμου ρήματος. Αποτελεί ιδιαίτερη περίπτωση του εσωτερικού αντικειμένου, το οποίο δηλώνει το ίδιο το περιεχόμενο της ρηματικής ενέργειας.

π.χ. Ἔλεξε τούτους τοὺς λόγους.

(= Είπε αυτά τα λόγια.)

ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ

·         Κατηγορούμενο λέγεται το ουσιαστικό ή το επίθετο που προσδίδει μια ιδιότητα στο υποκείμενο ή το αντικείμενο δια μέσου του ρήματος. Ως κατηγορούμενο μπορεί να τεθεί επίσης οποιοσδήποτε ονοματικός τύπος, δηλαδή αντωνυμίες, αριθμητικά, ουσιαστικοποιημένα επίθετα και μετοχές, απαρέμφατο, καθώς και δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις.

π.χ. Ἡ πόλις φρούριον κατέστη. (ουσιαστικό)

·         Το κατηγορούμενο συμφωνεί πάντα σε γένος, αριθμό και πτώση με τον όρο στον οποίο αναφέρεται, δηλαδή με το υποκείμενο ή το αντικείμενο.

·         Τα ρήματα τα οποία συντάσσονται με κατηγορούμενο στο υποκείμενό τους λέγονται συνδετικά και είναι τα εξής:

α) το ρήμα εἰμὶ και τα συνώνυμά του:

γίγνομαι, καθίσταμαι (= γίνομαι), ὑπάρχω, τυγχάνω (= τυχαίνει να είμαι), διατελώ (= είμαι συνεχώς), ἔφυν (= γεννήθηκα), πέφυκα (= είμαι από τη φύση μου), ἀποβαίνω (= φαίνομαι), ἐκβαίνω (= γίνομαι)

β) τα προχειριστικά ρήματα , δηλαδή όσα σημαίνουν εκλογή:

αἱροῦμαι (= εκλέγω, εκλέγομαι), χειροτονῶ (= εκλέγω με ανάταση του χεριού), χειροτονοῦμαι, λαγχάνω (= τυχαίνω), ἀποδείκνυμι (= διορίζω, καθιστώ), ἀποδείκνυμαι

γ) τα κλητικά ρήματα:

καλοῦμαι, λέγομαι, ὀνομάζομαι, προσαγορεύομαι

·        Επιρρηματικό κατηγορούμενο λέγεται το κατηγορούμενο που συντάσσεται συνήθως με ρήματα κίνησης. Είναι επίθετο το οποίο όμως έχει επιρρηματική σχέση με το ρήμα και γι' αυτό μεταφράζεται με επίρρημα ή με εμπρόθετο προσδιορισμό. Το επιρρηματικό κατηγορούμενο δηλώνει: σειρά / τάξη, σκοπό, τρόπο, τόπο, χρόνο

·    Προληπτικό κατηγορούμενο λέγεται το κατηγορούμενο το οποίο συντάσσεται με ρήματα αύξησης ή εξέλιξης, όπως τα ρήματα αὔξομαι, αὐξάνομαι, αἴρομαι (= υψώνομαι), τρέφομαι, πνέω, ῥέω κ.ά. και δηλώνει εκ των προτέρων την ιδιότητα του υποκειμένου ή του αντικειμένου (πριν ολοκληρωθεί δηλαδή η ενέργεια που δηλώνει το ρήμα). Λέγεται λοιπόν προληπτικό κατηγορούμενο του αποτελέσματος διότι το υποκείμενο προσλαμβάνει ένα γνώρισμα το οποίο θα είναι το τελικό αποτέλεσμα του ρήματος. Μεταφράζεται: με αποτέλεσμα να..., ώστε να..., με την προϋπόθεση να...

·      Γενική κατηγορηματική λέγεται η γενική ενός ουσιαστικού που συντάσσεται με ρήματα συνδετικά, η οποία τίθεται στη θέση κατηγορουμένου και έχει κατηγορηματική σημασία. Η γενική κατηγορηματική διακρίνεται σε:

-Διαιρετική, η οποία δηλώνει το σύνολο, μέρος του οποίου είναι το υποκείμενο

-Κτητική, η οποία δηλώνει τον κάτοχο του υποκειμένου.

-Ιδιότητας, η οποία δηλώνει μια ιδιότητα του υποκειμένου.

-Ύλης, η οποία δηλώνει την ύλη από την οποία έχει κατασκευαστεί το υποκείμενο.

-Αξίας, η οποία δηλώνει την αξία του υποκειμένου.

-Καταγωγής, η οποία δηλώνει την καταγωγή του υποκειμένου.

Ασκήσεις

Να εντοπίσετε στις παρακάτω προτάσεις τα αντικείμενα των ρηματικών τύπων:

1.     Ὧν μεμνημένοι καὶ ἐμοὶ καὶ τῷ πατρὶ βοηθήσατε καὶ τοῖς νόμοις τοῖς κειμένοις καὶ τοῖς ὅρκοις οἷς ὀμωμόκατε.

2.     Ἐννοεῖσθ’ ὡς ὁ μὲν ἐπιθυμεῖ δόξης.

3.     Πρὸς τί με ταῦτ’ ἐρωτᾷς;

4.     Αἰσχίνης τοίνυν τοσοῦτον ὑπερβέβληκεν ἅπαντας ἀνθρώπους ὠμότητι καὶ συκοφαντίᾳ, ὥστε καὶ ὧν αὐτὸς ὡς ἀτυχημάτων ἐμέμνητο, καὶ ταῦτ’ ἐμοῦ κατηγορεῖ.

5.     Ἐγὼ νομίζω χάριν ὑμᾶς τοῖς θεοῖς ὀφείλειν.

     

Να βρείτε τα αντικείμενα των ρημάτων στις παρακάτω προτάσεις και να τα διακρίνετε σε άμεσα και έμμεσα.

α. Ἐδίδασκε αὐτὸν τὴν στρατηγίαν.

β. Οὗτος ἐμὲ τῶν πατρῴων ἀπεστέρησεν.

γ. Ἐκώλυον τοῦ ἀγῶνος τοὺς Λακεδαιμονίους.

δ. Ἀθηναῖοι Σωκράτους θάνατον κατέγνωσαν.

ε. Κεράννυμι ὕδωρ τῷ οἴνῳ.

στ. Ἔτι δὲ λέγω ὑμῖν καὶ τοῦτο.

ζ. Λυκομήδης ἐνεφύσησεν θάρρος τοῖς Μαντινεῦσι.

η. Μὴ ἀφέλησθέ μου τόδε τὸ ἀργύριον.

θ. Τισσαφέρνης συμφορὰς τοὺς Ἕλληνας εἰργάσατο.

ι. Ὑμεῖς ἐμοῦ ἀκούσεσθε πᾶσαν τὴν ἀλήθειαν

Να εντοπίσετε τα κατηγορούμενα στις παρακάτω προτάσεις και να αναγνωρίσετε το είδος τους:

1.     Τὰ μὲν κατηγορημένα οὕτως ἐστὶ πολλὰ καὶ δεινὰ (= Οι κατηγορίες είναι τόσο πολλές και φοβερές).

2.     Ἐπίδαμνός ἐστι πόλις.

3.     Εἰ τοιαύτη ἐστὶν (ἡ γυνὴ) οἵαν σὺ λέγεις.

4.     Πάντων δεινότατόν ἐστι διαβολή.

5.     Ὑπαίθριοι δ' ἔξω ἐστρατοπεδεύετε.

6.     Πρῶτος ἔλεξεν αὐτῶν Καλλίας ὁ δᾳδοῦχος.

7.     ᾜρετο δὲ τὸ ὕψος τοῦ τείχους μέγα.

8.     Ἐγώ σε, ὦ Φαλῖνε, ἄσμενος ἑόρακα.

Να εντοπίσετε τη γενική κατηγορηματική στις παρακάτω προτάσεις και να αναγνωρίσετε το είδος της:

1.     Νομίζει τὰς πόλεις εἶναι ἑαυτοῦ.

2.     Τὰ ἱερά ἦν τριῶν ταλάντων.

3.     Σιγή ἐστι σώφρονος τρόπου.

4.     Αἰτία μὲν γὰρ φίλων ἀνδρῶν ἐστὶν ἁμαρτανόντων, κατηγορία δὲ ἐχθρῶν ἀδικησάντων.

5.     Ὅστις δ' ἐτῶν μέν ἐστιν πλειόνων ἢ πεντήκοντα.

6.     Ἀλλὰ χιλίων ἡ δίκη μόνον ἦν δραχμῶν.

7.     Ἡ κρηπίς ἐστι λίθων μεγάλων.

8.     Ἦν δὲ τῶν αἱρεθέντων Καλλίας Ἱππονίκου, Αὐτοκλῆς Στρομβιχίδου.

Να βρείτε τα αντικείμενα και τα κατηγορούμενά τους στις παρακάτω προτάσεις:

α. Ἔκριναν αὐτὸν φιλομαθέστατον.

β. Ὁ δῆμος εἵλετο Μιλτιάδην στρατηγόν.

γ. Ἀρταξέρξης Τισσαφέρνην σατράπην ἐποίησε.

δ. Πάντων δεσπότην αὑτὸν ἐποίησε.

ε. Τὴν τοιαύτην δύναμιν ἀνδρείαν καλῶ.

Να χαρακτηρίσετε το είδος του κατηγορουμένου στα επόμενα παραδείγματα.

α. Σοφοῖς ὁμιλῶν καὐτὸς ἐκβήσει σοφός.

β. Οἱ Λακεδαιμόνιοι τὸν Ἀγησίλαον εἵλοντο βασιλέα.

γ. Τὰς ναῦς ἑκούσας παρέλαβε.

δ. Καὶ ὁ μὲν Περικλῆς, ὃς τότε διετέλει εἷς τῶν ἀρχόντων, ἦν πεντήκοντα ἐτῶν.

ε. Ἐθελοντὴς ὑπομένει τοὺς πόνους.

Να χαρακτηρίσετε τα επιρρηματικά και προληπτικά κατηγορούμενα στις παρακάτω περιόδους.

α. Κατέβαινον εἰς τὰς κώμας σκοταῖοι.

β. Οἱ Ἀρκάδες πρῶτοι πλέουσι.

γ. Ἔχων δὲ τούτους Κῦρος ἀφίκετο αἰφνίδιος.

δ. Χρὴ παῖδας ἐκδιδάσκεσθαι σοφούς.

ε. Ηὔξατο διὰ ταῦτα τὸ ὄνομα αὐτοῦ μέγα.