Κατανοώντας τον μαθητή με σύνδρομο Asperger: Οδηγός για εκπαιδευτικούς

Τα παιδιά στα οποία έχει γίνει διάγνωση με σύνδρομο Asperger παρουσιάζουν μια ιδιαίτερη πρόκληση στο εκπαιδευτικό περιβάλλον. 

Η τυπική γνώμη από τους συμμαθητές τους είναι ότι τα παιδιά αυτά είναι εκκεντρικά και περίεργα, και οι ανάρμοστες κοινωνικές τους ικανότητες συνήθως χρησιμοποιούνται για να τα κάνουν εξιλαστήρια. Η αδεξιότητα και η εμμονή για μουντά πράγματα προσθέτουν στην «περίεργη» παρουσίασή τους. Τα παιδιά με το σύνδρομο Asperger έχουν ελλιπή κατανόηση των ανθρώπινων σχέσεων και τους κανόνες της κοινωνικής συμπεριφοράς. Είναι αφελή και είναι εμφανές ότι τους λείπει η κοινή λογική. Η αναπροσαρμοτικότητά τους και ανικανότητά τους να χειρίζονται τις αλλαγές δημιουργεί σε αυτά τα άτομα άγχος και να είναι συναισθηματικά ευάλωτα. Την ίδια στιγμή τα παιδιά με το σύνδρομο (που επί το πλείστον είναι αγόρια) έχουν συνήθως μέτρια ή και λίγο παραπάνω από μέτρια νοημοσύνη και έχουν ανώτερη μηχανική μνήμη. Η επιδίωξή των ενδιαφερόντων τους μπορεί να τα οδηγήσει αυτά τα άτομα σε μεγάλα επιτεύγματα αργότερα στην ζωή.

Το σύνδρομο Asperger θεωρείται μια διαταραχή στο υψηλότερο (λειτουργικό) άκρο του αυτιστικού εύρους. 

Συγκρίνοντας άτομα με αυτό το συνεχές, ο Van Krevelen (αναφορά στον Wing, l99l) σημείωσε ότι ένα αυτιστικό παιδί χαμηλής λειτουργίας «ζει στον κόσμο του», ενώ τα αυτιστικά παιδιά με πιο υψηλή λειτουργία «ζουν στον κόσμο μας, αλλά με τον δικό τους τρόπο». (σελ.99).

Φυσικά όλα τα παιδιά με το σύνδρομο Asperger δεν είναι το ίδιο. 

Όπως κάθε παιδί, και τα παιδιά με το σύνδρομο Asperger, έχουν την δική τους ιδιαίτερη προσωπικότητα, τα «τυπικά» συμπτώματα του συνδρόμου Asperger, είναι δηλωτικά με τρόπο συγκεκριμένα για το κάθε άτομο. Ως αποτέλεσμα δεν υπάρχει μια συγκεκριμένη συνταγή προσέγγισης μέσα στην αίθουσα η οποία να προσκομίζεται για κάθε παιδί με σύνδρομο Asperger, όπως δεν μπορεί μόνο μια εκπαιδευτική μέθοδος να αρμόζει στις ανάγκες όλων των παιδιών που δεν έχουν σύνδρομο Asperger. Παρακάτω υπάρχουν περιγραφές από επτά καθοριστικά χαρακτηριστικά του συνδρόμου Asperger και μετά ακολουθούν προτάσεις και στρατηγικές για μέσα στην αίθουσα για την αντιμετώπιση αυτών των συμπτωμάτων. (Παρεμβάσεις στην αίθουσα απεικονίζονται με παραδείγματα από τις εμπειρίες της δικιάς μου διδασκαλίας στο Πανεπιστήμιο του Ψυχιατρικού Ιατρικού Κέντρου για παιδιά και ενήλικες του Μίσιγκαν). Αυτές οι υποδείξεις προσφέρονται μόνο στην ευρύτερη έννοια και θα πρέπει να προσαρμόζονται στις ιδιαίτερες ανάγκες του κάθε μαθητή με σύνδρομο Asperger.

1. Επιμονή με την ομοιότητα

Τα παιδιά με σύνδρομο Asperger συγχύζονται εύκολα με την μικρότερη αλλαγή, είναι πολύ ευαίσθητα σε περιβαλλοντικές εντάσεις και μερικές φορές παίρνουν μέρος σε τελετουργικές πράξεις. Είναι ανήσυχα και τείνουν να στενοχωρούνται πολύ όταν δεν ξέρουν τι να προσμένουν: το άγχος, η κούραση και η αισθητήρια υπερφόρτωση τα αναστατώνει.

Συμβουλές προγραμματισμού

• Προσφέρετε ένα αναμενόμενο και ασφαλές περιβάλλον.
• Μειώσετε τις αλλαγές.
• Προσφέρετε μια συνεπή καθημερινή ρουτίνα: Το παιδί με σύνδρομο Asperger πρέπει να καταλάβει την ρουτίνα της κάθε μέρας και να ξέρει τι θα γίνει, για να μπορεί να συγκεντρωθεί στο καθήκον του.
• Αποφεύγετε εκπλήξεις: Να προετοιμάσετε το παιδί λεπτομερώς και εκ των προτέρων για ειδικές δραστηριότητες, τροποποιημένα προγράμματα ή όποια άλλη αλλαγή στην ρουτίνα του όσο μικρή και να είναι.
• Καθησυχάζετε τους φόβους για το άγνωστο εκθέτοντας το παιδί σε νέες δραστηριότητες, δασκάλους, αίθουσα, σχολείο, κατασκήνωση και ου το καθεξής και όσο το συντομότερο γίνεται για να μην υπάρχει υπερβολική ανησυχία από το παιδί. Για παράδειγμα, όταν ένα παιδί με σύνδρομο Asperger πρέπει να αλλάξει σχολείο, πρέπει να συναντήσει τους καινούργιους δασκάλους, να δει το καινούργιο σχολείο και να πληροφορηθεί για το νέο του πρόγραμμα πολύ πριν την υλοποίησή του. Οι εργασίες από το παλιό σχολείο μπορεί να προσκομισθούν για τις πρώτες μέρες ώστε η ρουτίνα για να εξοικειωθεί το παιδί με το νέο περιβάλλον. Ο καινούργιος δάσκαλος μπορεί να μάθει για τα ενδιαφέροντα του παιδιού και να έχει σχετικά βιβλία ή διαθέσιμες δραστηριότητες για την πρώτη μέρα του παιδιού.

2. Διαταραχή στην κοινωνική αλληλεπίδραση

Τα παιδιά με σύνδρομο Asperger δείχνουν μια ανικανότητα στην κατανόηση πολύπλοκων κανόνων της κοινωνικής αλληλεπίδρασης, είναι αφελή, εγωκεντρικά, μπορεί να μην τους αρέσει η σωματική επαφή, μιλάνε προς τους ανθρώπους και όχι μαζί τους, δεν καταλαβαίνουν ανέκδοτα, ειρωνεία ή μεταφορές, χρησιμοποιούν μονότονο ή μονοκόμματο, αφύσικο τόνο φωνής, χρησιμοποιούν ακατάλληλα βλέμματα και γλώσσα του σώματος είναι αναίσθητα και τους λείπει η διπλωματικότητα, παρερμηνεύουν κοινωνικές υποδείξεις. Δεν μπορούν να κρίνουν την "κοινωνική απόσταση"˙ παρουσιάζουν φτωχή ικανότητα να αρχίσουν και να κρατήσουν μια συζήτηση, έχουν αναπτύξει καλά την ομιλία τους, αλλά έχουν φτωχή επικοινωνία. Μερικές φορές τα χαρακτηρίζουν "μικρούς δασκάλους" (ξερόλες) επειδή το στυλ ομιλίας τους είναι τόσο ώριμο και σχολαστικό. Τα εκμεταλλεύονται με ευκολία (δεν καταλαβαίνουν ότι κάποιες φορές κάποιοι λένε ψέματα ή τα κοροϊδεύουν) και συνήθως έχουν την επιθυμία να είναι μέρος του κοινωνικού συνόλου (συναναστροφή με συνομηλίκους).

Συμβουλές προγραμματισμού

• Προστατέψτε το παιδί από την κακομεταχείριση και το κορόιδεμα. Στις μεγαλύτερες ηλικίες, προσπαθήστε να εκπαιδεύσετε τους άλλους όσον αφορά το παιδί με το σύνδρομο Asperger. Να επαινείτε τους συμμαθητές, όταν τους φέρονται με κατανόηση. Αυτό μπορεί να εμποδίσει το στίγμα, ενώ προάγει την ενσυναίσθηση και την ανεκτικότητα των άλλων παιδιών.
• Τονίστε τις γνωστικές ικανότητες του παιδιού με σύνδρομο Asperger με το να προάγετε τη συνεργασία των συμμαθητών, ειδικά σε περιπτώσεις όπως η ανάγνωση, το λεξιλόγιο, η μνήμη θα θεωρούνται ως ατού από τους συνομηλίκους και θα αποδεκτούν τον συμμαθητή τους ως ίσο.
• Τα περισσότερα παιδιά με σύνδρομο Asperger θέλουν φίλους αλλά δεν ξέρουν πώς να συμπεριφερθούν. Πρέπει να μάθουν πώς να συμπεριφέρονται σε κοινωνικούς ρόλους και να τους δοθεί μια λίστα απαντήσεων, που θα μπορούν να τις χρησιμοποιήσουν σε διάφορες κοινωνικές καταστάσεις. Διδάξτε στα παιδιά τι να πουν και πώς να το πουν. Αφήστε τα να παίξουν ένα παιχνίδι ρόλων. Η κοινωνική κρίση των παιδιών βελτιώνεται μόνο όταν εκείνα έχουν διδαχθεί κάποιους κανόνες που οι άλλοι ακολουθούν ενστικτωδώς. Μια καθηγήτρια με σύνδρομο Asperger δήλωσε πως η αναζήτηση της για να καταλάβει τις ανθρώπινες αλληλεπιδράσεις την έκαναν να αισθανθεί σαν μια ανθρωπολόγος από τον Άρη (Sacks, 1993, σελ.112).
• Παρόλο που δεν μπορούν να καταλάβουν τα συναισθήματα των άλλων, τα παιδιά με σύνδρομο Asperger μπορούν να μάθουν να αλληλεπιδρούν με το σωστό τρόπο. Όταν χωρίς πρόθεση είναι προσβλητικά, χωρίς ευαισθησία ή αδιάκριτα πρέπει να τους εξηγηθεί γιατί η απάντηση ήταν ακατάλληλη και ποια απάντηση θα ήταν η σωστή. Τα άτομα με σύνδρομο Asperger πρέπει να μάθουν τις κοινωνικές δεξιότητες νοερά (θεωρητικά) γιατί έχουν βασικές ελλείψεις στο κοινωνικό ένστικτο και τη διαίσθηση.
• Οι μεγαλύτεροι μαθητές με σύνδρομο Asperger, μπορούν να ωφεληθούν από ένα "φιλικό σύστημα". Ο δάσκαλος μπορεί να εκπαιδεύσει ένα ευαίσθητο συμμαθητή για την κατάσταση ενός παιδιού με σύνδρομο Asperger και να τους βάλει να καθίσουν ο ένας δίπλα στον άλλο. Ο συμμαθητής μπορεί να προσέχει το παιδί με σύνδρομο Asperger στο σχολικό, στα διαλείμματα, στους διαδρόμους κ.τ.λ. και να προσπαθήσει να τον/την συμπεριλάβει στις σχολικές του δραστηριότητες.
• Τα παιδιά με σύνδρομο Aspenger τείνουν να είναι απομονωμένα, έτσι ο δάσκαλος πρέπει να ενθαρρύνει την εμπλοκή με τους άλλους. Να ενθαρρύνει την κοινωνικοποίηση και να περιορίσει το χρόνο της απομόνωσης. Για παράδειγμα, ο δάσκαλος μπορεί να ενθαρρύνει το παιδί με σύνδρομο Asperger να συμμετέχει στη συζήτηση με τους συνομηλίκους του/της, όχι μόνο υπερασπίζοντας τις απόψεις του και κάνοντας ερωτήσεις αλλά να ενισχύσει τα άλλα παιδιά να κάνουν και αυτά το ίδιο.

3. Περιορισμένο πεδίο ενδιαφερόντων

Τα παιδιά με σύνδρομο Asperger έχουν εκκεντρικές ιδέες ή παράξενες εμμονές (μερικές φορές συλλέγουν ασυνήθιστα πράγματα).Έχουν τη διάθεση, ασταμάτητα, να κάνουν κήρυγμα για συγκεκριμένα θέματα, κάνουν συνεχείς ερωτήσεις για κάτι, δυσκολεύονται να αφήσουν τις ιδέες τους, ακολουθούν το δικό τους ρυθμό άσχετα από τις εντολές που έχουν. Μερικές φορές αρνούνται να μάθουν για κάτι που είναι έξω από το πεδίο των ενδιαφερόντων τους.

Συμβουλές προγραμματισμού

• Να μην επιτρέπεται στο παιδί με σύνδρομο Asperger να συζητά ή να κάνει ερωτήσεις συνέχεια για τα περιορισμένα ενδιαφέροντά του. Περιορίστε αυτή τη συμπεριφορά καθορίζοντας μια συγκεκριμένη ώρα την ημέρα όπου το παιδί θα μπορεί να μιλήσει για αυτά. Για παράδειγμα, ένα παιδί με σύνδρομο Asperger που έχει εμμονή με τα ζώα και κάνει αμέτρητες ερωτήσεις για τη χελώνα, που είναι το κατοικίδιο της σχολείου, ήξερε πως του επιτρέπονταν να κάνει ερωτήσεις μόνο κατά τη διάρκεια των διαλειμμάτων. Αυτό ήταν μέρος της καθημερινής του ρουτίνας και γρήγορα έμαθε να σταματά τον εαυτό του όταν ξεκινούσε τις ερωτήσεις σε άλλες ώρες της ημέρας.
• Η χρησιμοποίηση θετικής ενίσχυσης προς μια επιθυμητή συμπεριφορά είναι η σημαντική στρατηγική για τη βοήθεια ενός παιδιού με σύνδρομο Asperger (Dewey, 1991). Αυτά τα παιδιά επηρεάζονται από τα κομπλιμέντα, π.χ. στην περίπτωση ενός παιδιού που κάνει συνέχεια ερωτήσεις, ο δάσκαλος μπορεί να τον επαινέσει μόλις εκείνος/εκείνη σταματήσει και να τον/την συγχαρεί που επέτρεψε στους άλλους να μιλήσουν. Αυτά τα παιδιά πρέπει να επαινούνται για την κοινωνική τους συμπεριφορά που στα άλλα παιδιά θεωρείται δεδομένη.
• Μερικά παιδιά με σύνδρομο Asperger δεν θέλουν να πραγματοποιούν εργασίες εκτός του πεδίου των ενδιαφερόντων τους.
• Πρέπει να οριστούν σταθερές προσδοκίες για την ολοκλήρωση μιας εργασίας στην τάξη. Πρέπει να ξεκαθαριστεί στο παιδί με σύνδρομο Asperger ότι δεν έχει τον έλεγχο και ότι πρέπει να ακολουθεί συγκεκριμένους κανόνες.
• Για απείθαρχα παιδιά, μπορεί να είναι απαραίτητο να περιοριστούν οι εργασίες τους στα ενδιαφέροντά τους (π.χ. αν τους ενδιαφέρουν οι δεινόσαυροι, τότε μπορούν να τους δοθούν προτάσεις, μαθηματικά προβλήματα, λεξιλόγιο που να αφορούν τους δεινόσαυρους). Σταδιακά, μπορούν να ζητηθούν και άλλα θέματα για τις εργασίες.
• Στους μαθητές μπορούν να δοθούν εργασίες που συνδέουν το ενδιαφέρον τους με το θέμα που μελετάται, π.χ κατά της διάρκεια της μελέτης μιας χώρας, ένα παιδί που έχει εμμονή με τα τρένα μπορεί να του ανατεθεί η διερεύνηση των μέσων μεταφοράς που χρησιμοποιούν οι κάτοικοι αυτής.
• Χρησιμοποιήστε την εμμονή του παιδιού σαν ένα τρόπο διεύρυνσης των ενδιαφερόντων του/της. Για παράδειγμα, στο κεφάλαιο με τα δάση ένας μαθητής με σύνδρομο Asperger που έχει εμμονή με τα ζώα, όχι μόνο μελέτησε για τα ζώα αυτών των δασών αλλά και για τα δάση αφού ήταν ο τόπος που ζούσαν τα ζώα. Έτσι κινητοποιήθηκε να μάθει και για τους ντόπιους που εξαναγκάστηκαν να κόψουν το δάσος για να μπορέσουν να επιβιώσουν.

4. Ανεπαρκής συγκέντρωση

Τα παιδιά με σύνδρομο Asperger συχνά αποσπώνται, είναι ανοργάνωτα, δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν μέσα στην τάξη ( συχνά δεν είναι η προσοχή δύσκολη αλλά η συγκέντρωση είναι "παράξενη", το άτομο με σύνδρομο Asperger δεν μπορεί να ξεχωρίσει τι είναι σχετικό (Happe, 1991), έτσι η προσοχή επικεντρώνεται σε άσχετη διέγερση) και δυσκολεύονται να μάθουν μέσα ομάδες.

Συμβουλές προγραμματισμού

• Οι εργασίες πρέπει να χωρίζονται σε μικρότερα μέρη και πρέπει να δίνεται από το δάσκαλο συχνή ανατροφοδότηση και καθοδήγηση.
• Τα παιδιά με σοβαρά προβλήματα προσοχής ωφελούνται με χρονομετρημένες εργασίες. Αυτό τους βοηθά να οργανώσουν τον εαυτό τους. Εργασία που δεν ολοκληρώνεται ή που ολοκληρώνεται απρόσεκτα μέσα στο χρονικό όριο πρέπει να συμπληρωθεί κατά τη διάρκεια της ελεύθερης ώρας του παιδιού, π.χ. στο διάλειμμα. Τα παιδιά με σύνδρομο Aspenger μπορεί να είναι πεισματάρικα. Χρειάζονται ένα δομημένο πρόγραμμα που να τους διδάσκει ότι η συμμόρφωση με τους κανόνες οδηγεί σε θετική ενίσχυση ( αυτό το πρόγραμμα κινητοποιεί το παιδί να είναι παραγωγικό, έτσι ενισχύεται η αυτοεκτίμησή του και μειώνεται το άγχος γιατί νιώθει ικανό).
• Στην περίπτωση των μαθητών με σύνδρομο Asperger η δυσκολία συγκέντρωσης, η αργή ταχύτητα της γραφής τους και η σοβαρή αποδιοργάνωση μπορεί να κάνουν απαραίτητη τη μείωση του/της φόρτου εργασίας και/ή να του/της δοθεί χρόνος σε μια τάξη όπου ένας δάσκαλος ειδικής αγωγής θα δώσει την επιπρόσθετη βοήθεια που χρειάζεται το παιδί για να ολοκληρώσει τις εργασίες του/της. Μερικά παιδιά με σύνδρομο Asperger είναι τόσο δύσκολο να συγκεντρωθούν όπου αυτό προσθέτει ένα υπερβολικό άγχος στους γονείς, που περιμένουν να περάσουν ώρες προσπαθώντας να βοηθήσουν τα παιδιά τους.
• Το παιδί με σύνδρομο Asperger πρέπει να κάθεται στο πρώτο θρανίο και να του/της απευθύνονται συχνά ερωτήσεις που θα τον/την βοηθήσουν να παρακολουθήσει το μάθημα.
• Επινοήστε μια μη λεκτική κίνηση με το παιδί (π.χ. ένα ελαφρύ κτύπημα στον ώμο) όταν δεν προσέχει.
• Εάν υλοποείται το "φιλικό σύστημα", ο φίλος του παιδιού πρέπει να κάθεται δίπλα του/της, έτσι ώστε εκείνος να του/της υπενθυμίζει ότι πρέπει να παρακολουθεί το μάθημα.
• Ο δάσκαλος πρέπει να ενθαρρύνει το παιδί με σύνδρομο Asperger να αφήνει τις κρυφές του/της φαντασίες ή σκέψεις και να επικεντρώνεται στον αληθινό κόσμο. Αυτή είναι μια συνεχής μάχη, καθώς η παρηγοριά του φανταστικού κόσμου πιστεύεται ότι είναι πιο ελκυστική απ’ ο,τιδήποτε υπάρχει στην αληθινή ζωή. Στα μικρά παιδιά ακόμη και το παιχνίδι πρέπει να είναι δομημένο γιατί μπορούν να βυθιστούν στην μοναξιά τους, να παίξουν κάποιο φανταστικό παιχνίδι και έτσι να χάσουν την επαφή με την πραγματικότητα. Η ενθάρρυνση του παιδιού με σύνδρομο Asperger για να συμμετέχει σε ένα επιτραπέζιο παιχνίδι με άλλους δύο, υπό στενή επιτήρηση, του δίδει την ευκαιρία να εξασκήσει τις κοινωνικές του δεξιότητες.

5. Ανεπαρκής κινητικός συντονισμός

Τα παιδιά με σύνδρομο Asperger είναι αδέξια, έχουν παράξενο βηματισμό, αποτυγχάνουν σε παιχνίδια που σχετίζονται με τις κινητικές ικανότητες. Αντιμετωπίζουν δυσκολίες που μπορούν να προκαλέσουν μόνιμα προβλήματα, αργή ταχύτητα γραφής και επιρροή της ικανότητά τους να ζωγραφίζουν.

Συμβουλές προγραμματισμού

• Συστήστε στο παιδί με σύνδρομο Asperger ένα φυσιοθεραπευτικό πρόγραμμα, εάν τα κινητικά του προβλήματα είναι σοβαρά.
• Προτείνετε στο παιδί ένα ήπιο πρόγραμμα γυμναστικής παρά ένα ανταγωνιστικό αθλητικό παιχνίδι.
• Μη πιέζετε το παιδί να συμμετέχει σε ανταγωνιστικά αθλήματα καθώς ο ανεπαρκής κινητικός συντονισμός του μπορεί να προκαλέσει σύγχυση και τα πειράγματα των συμπαικτών του.
• Τα παιδιά με σύνδρομο Asperger μπορεί να χρειάζονται ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα, το οποίο θα περιλαμβάνει γράψιμο και αντιγραφή σε χαρτί, σχεδίαση στον πίνακα. Ο δάσκαλος καθοδηγεί συνεχώς το χέρι του παιδιού στο σχηματισμό και στις συνδέσεις των γραμμάτων καθώς διαβάζει ένα κείμενο. Όταν το παιδί "δεσμεύσει" το κείμενο στη μνήμη, αυτός / αυτή θα μπορέσει να σχηματίσει τα γράμματα χωρίς βοήθεια.
• Τα μικρά παιδιά επωφελούνται από τις γραπτές καθοδηγήσεις γιατί τα βοηθάει να ελέγξουν το μέγεθος και την ομοιομορφία των γραμμάτων που γράφουν. Αυτό, επίσης, τα αναγκάζει να περνούν κάποιο χρόνο για να γράψουν προσεκτικά.
• Όταν δίνεται μια χρονομετρημένη εργασία, θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η αργή ταχύτητα γραφής του παιδιού.
• Τα άτομα με σύνδρομο Asperger μπορεί να χρειάζονται περισσότερα, απ’ ό,τι οι συνομήλικοί του, για να ολοκληρώσουν τις εξετάσεις (γράφοντας εξετάσεις σε μια ήσυχη τάξη όχι μόνο προσφέρεται περισσότερος χρόνος αλλά τους δίδεται και η καθοδήγηση που χρειάζονται από τον δάσκαλο για να μείνουν συγκεντρωμένα).

6. Μαθησιακές δυσκολίες

Τα παιδιά με σύνδρομο Asperger συνήθως έχουν μέση ή πάνω από το μέσο όρο νοημοσύνη (ειδικά στις λεκτικές δοκιμασίες) αλλά έχουν σοβαρές ελλείψεις στις νοητικές δοκιμασίες και στις δοκιμασίες κατανόησης. Ο λόγος τους και τα λεξιλόγια που χρησιμοποιούν δίνουν την εντύπωση πως καταλαβαίνουν αυτά που συζητούν αλλά στην πραγματικότητα παπαγαλίζουν αυτά που έχουν διαβάσει ή ακούσει. Το παιδί με σύνδρομο Asperger έχει άριστη μνήμη αλλά στην πραγματικότητα είναι μηχανική. Επίσης, έχουν ελλείψεις και στην επίλυση προβλημάτων.

Συμβουλές προγραμματισμού

• Προσφέρετε εξατομικευμένου προγράμματος που θα βοηθήσει στην επιτυχία των παιδιών. Το παιδί με σύνδρομο Asperger χρειάζεται κινητοποίηση για να μην ακολουθεί της δικές του / της παρορμήσεις. Η μάθηση πρέπει να επιβραβεύει και όχι να προκαλεί άγχος.
• Μη θεωρείτε δεδομένο ότι τα παιδιά με σύνδρομο Aspenger κατανοούν κάτι, καθώς συχνά απλά "παπαγαλίζουν" αυτά που έχουν ακούσει.
• Προσφέρετε μια πρόσθετη επεξήγηση και προσπάθησε να απλοποιείς το μάθημα, όταν το νόημά του είναι περίπλοκο.
• Επικεντρωθείτε στη μνήμη τους. Η διατήρηση πληροφοριών είναι το δυνατό σημείο τους.
• Οι συναισθηματικοί τόνοι, οι πολλαπλές έννοιες και τα θέματα σχέσεων που παρουσιάζονται στα μυθιστορήματα συχνά δεν γίνονται κατανοητά.
• Οι γραπτές εργασίες των ατόμων με σύνδρομο Asperger συχνά επαναλαμβάνονται, περνούν από το ένα θέμα στο άλλο και περιέχουν λανθασμένες λεκτικές έννοιες. Αυτά τα παιδιά, συχνά δεν γνωρίζουν τη διαφορά μεταξύ των γενικών γνώσεων και των προσωπικών ιδεών και νομίζουν ότι ο δάσκαλος θα κατανοήσει τις δυσνόητες εκφράσεις τους.
• Τα παιδιά με σύνδρομο Asperger συχνά είναι άριστα στην ανάγνωση αλλά αδυνατούν στην κατανόηση. Έτσι, μη θεωρείτε ότι κατανοούν αυτά που τόσο καλά διαβάζουν.
• Οι εργασίες μπορεί να μην είναι ποιοτικές γιατί το παιδί με σύνδρομο Asperger δεν παρακινείται να προσπαθήσεις σε πεδία που δεν τον / την ενδιαφέρουν. Πρέπει να οριστούν προσδοκίες για την ποιότητα της εργασίας. Η εργασία που εκτελείται μέσα στα χρονικά όρια πρέπει όχι μόνο να είναι ολοκληρωμένη αλλά προσεκτικά προσεγμένη. Το παιδί με σύνδρομο Asperger πρέπει να διορθώνει την εργασία του κατά τη διάρκεια του διαλείμματος ή την ώρα που εκείνος/-η ασχολείται με τα ενδιαφέροντά του/της.

7. Συναισθηματική ευπάθεια

Τα παιδιά με σύνδρομο Asperger έχουν τη νοημοσύνη να αγωνιστούν στην εκπαίδευση αλλά συχνά δεν έχουν τη συναισθηματική στενότητα για ν’ ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις της τάξης. Αυτά τα παιδιά αγχώνονται πολύ εύκολα λόγω της ανελαστικότητάς τους. Η αυτοεκτίμησή τους είναι χαμηλή, κάνουν αυτοκριτική και όταν κάνουν λάθη δεν μπορούν να το αντέξουν. Τα άτομα με σύνδρομο Asperger, κυρίως οι έφηβοι, μπορεί να είναι επιρρεπής στην κατάθλιψη (έχει καταγραφεί ένα μεγάλο ποσοστό κατάθλιψης σε ενήλικες με σύνδρομο Asperger). Οι εκρήξεις θυμού είναι κοινές αντιδράσεις οφειλόμενες στο άγχος και στη σύγχυση. Τα παιδιά με σύνδρομο Asperger σπάνια φαίνονται χαλαρά και εύκολα καταβάλλονται όταν τα πράγματα δεν είναι σύμφωνα με τις αυστηρές απόψεις τους. Η αλληλεπίδραση με τους ανθρώπους και οι απαιτήσεις της καθημερινής ζωής χρειάζονται συνεχή προσπάθεια.

Συμβουλές προγραμματισμού

• Εμποδίστε τις εκρήξεις θυμού προσφέροντας ένα υψηλό επίπεδο συνοχής. Προετοιμάστε αυτά τα παιδιά για τις αλλαγές στην καθημερινή τους ρουτίνα και να μειωθεί το άγχος. Τα παιδιά με σύνδρομο Asperger συχνά είναι φοβισμένα, θυμωμένα και ανήσυχα στις αναγκαστικές ή απρόσμενες αλλαγές.
• Διδάξτε αυτά τα παιδιά πώς να αντιμετωπίζουν το άγχος που τους καταβάλλει και έτσι θα αποφεύγουν τις εκρήξεις. Βοηθήστε το παιδί, γράφοντας τα βήματα που πρέπει να ακολουθεί όταν εκείνος/-η είναι ανήσυχος / ανήσυχη π.χ. 1) ανάπνευσε βαθιά 3 φορές, 2) μέτρησε τα δάχτυλα του δεξιού σου χεριού 3 φορές, 3) ζήτησε να δεις ον δάσκαλο ειδικής αγωγής, κ.τ.λ.. Συμπεριλάβετε και την συμπεριφορά στην οποία το παιδί νιώθει άνετα. Γράψτε τα βήματα αυτά σε μια κάρτα την οποία το παιδί θα έχει στην τσέπη του και θα μπορεί πάντα να τη διαβάζει.
• Να είστε ήρεμος, προβλέψιμος στη συνδιαλλαγή σου με το παιδί και να δείχνεις παράλληλα υπομονή και συμπόνια. Ο Hans Asperger (1991), ο ψυχίατρος που έδωσε το όνομά του στο σύνδρομο, παρατήρησε πως "ο δάσκαλος που δεν καταλαβαίνει ότι πρέπει να διδάξει το παιδί με σύνδρομο Asperger ευνόητα πράγματα θα νιώθει ανυπόμονος και εκνευρισμένος" (σελ. 57). Μην περιμένετε το παιδί με σύνδρομο Asperger να παραδεχτεί ότι είναι θλιμμένος / θλιμμένη. Όπως δεν μπορούν να καταλάβουν τα συναισθήματα των άλλων έτσι και εκείνα αγνοούν τα δικά τους συναισθήματα. Συχνά καλύπτουν την κατάθλιψή τους και αρνούνται τα συμπτώματά της.
• Οι δάσκαλοι πρέπει να επαγρυπνούν για αλλαγές στη συμπεριφορά που μπορεί να είναι ενδείξεις κατάθλιψης, όπως έντονη αποδιοργάνωση, παραμέληση, χρόνια κόπωση, κλάμα, αυτοκτονικές τάσεις, κ.τ.λ.. Μη δέχεστε την απάντηση του παιδιού ότι αυτός/-ή είναι "εντάξει".
• Αναφέρετε τα συμπτώματα στο γιατρό του παιδιού ή κάνε μια αναφορά έτσι ώστε το παιδί να αξιολογηθεί για κατάθλιψη και να λάβει θεραπεία, αν χρειάζεται. Επειδή τα παιδιά αυτά δεν μπορούν να εκτιμήσουν τα συναισθήματά τους και να ζητήσουν παρηγοριά από τους άλλους, είναι σημαντικό η κατάθλιψη να διαγνωστεί έγκαιρα.
• Οι έφηβοι με σύνδρομο Asperger έχουν προδιάθεση για κατάθλιψη. Οι κοινωνικές δεξιότητες έχουν ιδιαίτερη αξία στην εφηβεία και ο μαθητής με σύνδρομο Asperger ανακαλύπτει ότι αυτός/-ή είναι διαφορετικός/-ή και δυσκολεύεται να δημιουργήσει σχέσεις. Η μαθητική εργασία γίνεται πιο αφαιρετική και οι έφηβοι με σύνδρομο Asperger βρίσκουν τις εργασίες πιο δύσκολες και περίπλοκες. Σε μια περίπτωση, οι καθηγητές παρατήρησαν ότι ένας έφηβος με σύνδρομο Asperger δεν αντιδρούσε στις εργασίες των μαθηματικών και πίστευαν ότι τα κατάφερνε πολύ καλά. Στην πραγματικότητα, η μειωμένη οργανωτικότητα και παραγωγικότητά του στα μαθηματικά ήταν μια λειτουργία απόδρασης προς τον εσωτερικό του κόσμο για να αποφύγει τα μαθηματικά και έτσι δεν απέδιδε τόσο καλά.
• Είναι σημαντικό, οι έφηβοι με σύνδρομο Asperger να έχουν κάποιο σύμβουλο υποστήριξης τον οποίο θα μπορούν να δουν τουλάχιστον μια φορά την ημέρα. Αυτό το πρόσωπο θα μπορεί εκτιμήσει πόσο καλά αυτός / αυτή τα καταφέρνει και να μαζεύει τις παρατηρήσεις των άλλων καθηγητών.
• Τα παιδιά με σύνδρομο Aspenger πρέπει να λάβουν βοήθεια μόλις παρατηρηθούν δυσκολίες σε συγκεκριμένα πεδία. Αυτά τα παιδιά γρήγορα καταβάλλονται και αντιδρούν πιο άσχημα στην αποτυχία απ’ ότι τ’άλλα παιδιά.
• Τα παιδιά με σύνδρομο Asperger τα οποία είναι συναισθηματικά εύθραυστα μπορεί να χρειάζεται να τοποθετηθούν σε ένα τμήμα ειδικής αγωγής το οποίο θα προσφέρει ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα διδασκαλίας. Αυτά τα παιδιά χρειάζονται ένα μαθησιακό περιβάλλον στο οποίο θα νιώθουν ικανά και παραγωγικά. Επιπλέον, κρατώντας τα στην κανονική τάξη όπου δεν μπορούν να συλλάβουν έννοιες ή να ολοκληρώσουν εργασίες, συμβάλει στη μείωση της αυτογνωσίας τους, την αύξηση της απόσυρσής τους και δημιουργεί τις προϋποθέσεις για μια καταθλιπτική διαταραχή. (Σε κάποιες περιπτώσεις, μπορεί να ανατεθεί στο παιδί με σύνδρομο Aspenger ένας προσωπικός βοηθός παρά εκείνο να τοποθετηθεί σε ένα τμήμα Ειδικής Αγωγής. Ο βοηθός θα του προσφέρει υποστήριξη και συνεχή ανατροφοδότηση).

Τα παιδιά με σύνδρομο Asperger εύκολα καταβάλλονται από περιβαλλοντικούς στρεσογόνους παράγοντες και έχουν μειωμένη ικανότητα στο να σχηματίζουν διαπροσωπικές σχέσεις. Έτσι, δεν είναι παράξενο που δίνουν την εντύπωση της "εύθραυστης ευπάθειας και της παθητικής παιδικότητας" (Wing, 1981, σελ.117). Ο Everard (1976), έγραψε πως όταν αυτοί οι έφηβοι συγκρίνονται με τους "μη ανάπηρους" συνομηλίκους τους, "καταλαβαίνουν αμέσως πόσο διαφορετικοί είναι και τι μεγάλη προσπάθεια πρέπει να καταβάλλουν για να ζήσουν σε ένα κόσμο όπου δεν γίνονται παραχωρήσεις και που αναμένεται να προσαρμοστούν" (σελ. 2). Οι δάσκαλοι μπορούν να παίξουν σημαντικό ρόλο στη βοήθεια αυτών των παιδιών για να μάθουν να διαπραγματεύονται τον κόσμο γύρω τους. Επειδή τα παιδιά με σύνδρομο Asperger δεν είναι ικανά να εκφράσουν τους φόβους και της ανησυχίες τους, πρέπει ένας ενήλικας να τους βοηθήσει να αφήσουν την ασφαλή φανταστική ζωή τους για τις αβεβαιότητες του εξωτερικού πραγματικού κόσμου.

Οι επαγγελματίες που δουλεύουν με εφήβους στα σχολεία πρέπει να τους δίδουν την οργάνωση και τη σταθερότητα που εκείνοι δεν έχουν. Χρησιμοποιώντας εφευρετικές στρατηγικές διδασκαλίας στα άτομα που πάσχουν από σύνδρομο Asperger, όχι μόνο διευκολύνεται η ακαδημαϊκή επιτυχία αλλά τους βοηθάει, επίσης, να νιώσουν λιγότεροι απομονωμένοι από τους άλλους και λιγότερο καταβεβλημένοι από της απαιτήσεις της καθημερινής ζωής.

Πηγή: O.A.S.I.S. (Online Asperger Syndrome Information and Support) www.udel.edu