Πανελλαδικές: 15 συμβουλές για την εξέταση της Έκθεσης

1. ΜΟΛΙΣ ΠΑΡΕΤΕ ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ: ρίχνετε μια γρήγορη ματιά και ορίζετε το χρόνο που θα αφιερώσετε στο καθένα.

2. Α) ΕΡΩΤΗΜΑ Α1.: καλό είναι να αρχίσετε την περίληψή σας με μία πρόταση που να αναφέρεται στο περιεχόμενο όλου του κειμένου, για να δείξετε στο βαθμολογητή σας ότι έχετε κατανοήσει το θεματικό κέντρο. Στη συνέχεια δουλεύετε ανά παράγραφο. Διαβάζετε προσεχτικά την πρώτη παράγραφο και με δικά σας λόγια γράφετε σε δύο, τρεις προτάσεις το νόημά της. Συνεχίζετε με τις επόμενες παραγράφους του κειμένου προσέχοντας τη σύνδεση των προτάσεων μεταξύ τους. Καλό είναι να συνδέονται οι προτάσεις νοηματικά, να ρέει ο λόγος και όχι να γίνεται κατάχρηση συνδέσμων. Στο τέλος η περίληψή σας θα πρέπει να είναι η «μικρογραφία» του κειμένου που σας δόθηκε.

Προσοχή: δεν μεταφέρετε αυτούσιες φράσεις του κειμένου, δε γράφετε δικές σας απόψεις.

3. Β) ΕΡΩΤΗΜΑ Β1.: ζητείται να αναπτύξετε σε 70-80 λέξεις περίπου μία φράση μέσα από το κείμενο. Αν σας ζητηθεί να χρησιμοποιήσετε τη συγκεκριμένη φράση ως θεματική πρόταση/περίοδο, χρησιμοποιείτε την ίδια φράση και την αναπτύσσετε με λεπτομέρειες/σχόλια και κατακλείδα (τα γνωστά δομικά στοιχεία της παραγράφου). Αν σας ζητηθεί να αναπτύξετε το περιεχόμενο της φράσης, καλό είναι να εντοπίσετε τη φράση μέσα στην παράγραφο, να συλλάβετε το νόημα της και στη συνέχεια να γράψετε μία δική σας θεματική πρόταση ή περίοδο, που να εκφράζει το νόημα της φράσης (την ίδια φράση με άλλα λόγια) και να την αναπτύξετε με λεπτομέρειες/σχόλια και κατακλείδα.

Προσοχή: α) Μην ξεκινάτε την παράγραφο με τη φράση «ο συγγραφέας λέει…» ή «ο συγγραφέας με αυτή τη φράση εννοεί…». Σκοπός της άσκησης είναι η αξιολόγηση της ικανότητας του υποψήφιου να συντάξει ένα ορθό επιχείρημα με σωστή δομή (θεματική πρόταση – λεπτομέρειες/σχόλια, κατακλείδα), οπότε ζητείται η δική σας άποψη για το θέμα και όχι η ανάπτυξη της άποψης του συγγραφέα. β) Αν στη φράση χρησιμοποιείται ποιητική λειτουργία της γλώσσας, καλό είναι στη θεματική πρόταση ή περίοδο που θα γράψετε να χρησιμοποιήσετε την αντίστοιχη αναφορική, κυριολεκτική λειτουργία.

Ενδεικτικοί τρόποι έναρξης των λεπτομερειών/σχολίων. Αφού γράψετε τη θεματική πρόταση/περίοδο, μπορείτε να ξεκινήσετε την ανάπτυξη του επιχειρήματος με τις λέξεις: «Πράγματι…», «Για παράδειγμα…». Αν δυσκολεύεστε να βρείτε υλικό για την ανάπτυξη της φράσης, θέστε στο εαυτό σας ερωτήματα: «τι», «πώς», «γιατί», «ποιος»; Σημειώστε τις λέξεις κλειδιά στο πρόχειρο και στη συνέχεια αναπτύξτε τις λεπτομέρειες. Μην ξεχάσετε να ολοκληρώσετε το επιχείρημά σας γράφοντας κατακλείδα, ένα μικρό συμπέρασμα, ώστε η ανάπτυξη του επιχειρήματος να είναι πλήρης. Ενδεικτικοί σύνδεσμοι: «έτσι», «λοιπόν», «επομένως», «άρα».

4. ΣΥΝΟΧΗ – ΣΥΝΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ: Με τον όρο συνεκτικότητα εννοούμε τη νοηματική συνάφεια/σύνδεση ανάμεσα σε παραγράφους ή σε νοήματα μέσα στην παράγραφο (η σύνδεση είναι εσωτερική). Με τον όροσυνοχή εννοούμε τη σύνδεση παραγράφων ή προτάσεων μέσα στην παράγραφο με συνδέσμους, διαρθρωτικές φράσεις, αντωνυμίες, επανάληψη λέξεων ή νοηματική συγγένεια.

5. ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗ ΛΟΓΙΚΗ: αν σε μία παράγραφο γίνεται χρήση αυτού του τρόπου πειθούς, οφείλετε να γράψετε τα μέσα (επιχείρημα: εντοπίζετε προκείμενες και συμπέρασμα μέσα στην παράγραφο) και τεκμήρια(αλήθειες, γεγονότα, στατιστικά στοιχεία) κάνοντας κειμενικές αναφορές. Βάζετε σε εισαγωγικά τις λέξεις που παίρνετε από το κείμενο. Προσοχή: μη συγχέετε τους τρόπους με τα μέσα πειθούς.

6. ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗΝ ΑΥΘΕΝΤΙΑ: Σε περίτπωση που σε μία παράγραφο χρησιμοποιείται αυτός το τρόπος πειθούς, γράφετε ποια αυθεντία χρησιμοποιείται (όνομα – ρητό) και γιατί ο συγγραφέας έκανε χρήση αυτού του τρόπου πειθούς.

7.ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ: αν σε μία παράγραφο, χρησιμοποιείται αυτός ο τρόπος πειθούς, θα πρέπει να τεκμηριώσετε την απάντησή σας εντοπίζοντας το ευχάριστο ή δυσάρεστο γεγονός, την περιγραφή/αφήγηση του γεγονότος, την ειρωνεία ή τις πολλές μεταφορές που χαρακτηρίζουν τον συγκεκριμένο τρόπο πειθούς.

8.ΣΧΟΙΧΕΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ: Αν σας ζητηθεί να εντοπίσετε στοιχεία επιστημονικού λόγου μέσα στο κείμενο, πρέπει να εντοπίσετε λέξεις και φράσεις με τις οποίες ο συγγραφέας, περιγράφει, ερμηνεύει,αποδεικνύει, σημεία στα οποία ο λόγος γίνεται απρόσωπος και αντικειμενικός, η γλώσσα είναι επίσημη και το ύφος ουδέτερο και επίσημο.

9.ΔΟΚΙΜΙΟ: προσοχή στο είδος (αποδεικτικό – στοχαστικό) και στη διαφορά του από τα άλλα γραμματειακά είδη (άρθρο, ημερολόγιο, επιφυλλίδα, χρονογράφημα).

10. ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ: Αν η παράγραφος αναπτύσσεται με διαίρεση, τότε πρέπει να εντοπίσετε τη διαιρετέα έννοια, τη διαιρετική βάση και τα είδη της διαίρεσης. Αν αναπτύσσεται με ορισμό,θα πρέπει να εντοπίσετε την οριστέα έννοια, το προσεχές γένος και την ειδοποιό διαφορά.

11.ΣΥΝΩΝΥΜΑ – ΑΝΤΩΝΥΜΑ: προσέξτε να εντοπίζετε τις λέξεις μέσα στο κείμενο και να απαντάτε με βάση τη θέση και το νόημα που έχουν μέσα στην πρόταση. Μεγάλη προσοχή πρέπει να δώσετε σε λέξεις που χρησιμοποιούνται με  μεταφορική λειτουργία, συνεπώς πρέπει να αντικατασταθούν βάσει των συμφραζομένων από την αντίστοιχη λέξη. Δεν αλλάζετε την πτώση, τον αριθμό ή δεν αντικαθιστάτε τα ουσιαστικά με επίθετα, ρήματα ή το αντίθετο. Το ίδιο πρέπει να έχετε στο νου σας, αν σας ζητηθεί να γράψετε προτάσεις με συγκεκριμένες λέξεις, που βρίσκονται σε ορισμένο γένος, αριθμό, πτώση ή πρόσωπο.

12. Γ) ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ: Διαβάστε προσεκτικά το θέμα. Εντοπίστε το επικοινωνιακό πλαίσιο. Αν σας ζητηθεί άρθρο προσέξτε μην ξεχάσετε τον τίτλο και την υπογραφή σας ως αρθρογράφος (Μαθητής Γ΄ Λυκείου). Το άρθρο πρέπει να είναι πάντα ενυπόγραφο. Προσοχή: δε γράφετε ποτέ το ονοματεπώνυμό σας. Αν σας ζητηθεί εισήγηση ή επιστολή προσέξτε να μην παραλείψετε ή  μπερδέψετε την αποφώνηση. Δεν είναι λίγες οι φορές που οι μαθητές κάνουν το λάθος και παραλείπουν να κλείσουν με ευχαριστίες την εισήγησή τους ή χρησιμοποιούν αποφώνηση επιστολής (Με τιμή, μαθητής Γ΄ Λυκείου). Το ίδιο συμβαίνει και στις επιστολές, όπου πολλοί μαθητές κάνουν το λάθος και  κλείνουν το κείμενό τους με φράσεις, όπως «Ευχαριστώ για την προσοχή σας», φράση η οποία αποτελεί αποφώνηση εισήγησης. Η λανθασμένη χρήση προσφώνησης ή αποφώνησης μπορεί να σας στοιχίσει πολλές μονάδες.

13. ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΘΕΜΑΤΟΣ: Διαβάζετε προσεκτικά τα ερωτήματα. Συνήθως είναι δύο. Ένα ερώτημα, όμως, μπορεί να έχει δύο υποερωτήματα. Για παράδειγμα, στο ερώτημα «Τι συνέπειες έχει η ανεργία στο άτομο και στην κοινωνία», ο υποψήφιος θα πρέπει να αναπτύξει σε ξεχωριστή παράγραφο ή παραγράφους και τα δύο σκέλη του ερωτήματος. Προσέξτε, απαντήστε με ίσο αριθμό παραγράφων για κάθε ερώτημα, ώστε να υπάρχει ισορροπία στη δομή του  γραπτού σας. Αλλιώς, θα θεωρηθεί ότι αναπτύξατε περισσότερο το ένα από δύο ερωτήματα.

14. ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΤΙΣ ΛΕΞΕΙΣ «ΚΛΕΙΔΙΑ» ΤΩΝ ΕΡΩΤΗΜΑΤΩΝ: Μην ενθουσιάζεστε με θέματα που είναι γνωστά από το σχολείο ή το φροντιστήριο. Προσέχετε την κάθε λέξη του ερωτήματος – υποερωτήματος. Π.χ. στο θέμα των πανελλαδικών 2011 το δεύτερο ερώτημα του θέματος ζητούσε τους «τρόπους με τους οποίους μπορεί το διαδίκτυο να αξιοποιηθεί δημιουργικά στο πλαίσιο του σχολείου». Πολλοί μαθητές ενθουσιασμένοι, γιατί γνώριζαν το θέμα από το σχολείο και το φροντιστήριο, έγραψαν γενικά για την αξιοποίηση του διαδικτύου και δε στάθηκαν σε μία λέξη κλειδί, που ήταν το «σχολείο». Πολλοί από αυτούς βγήκαν εκτός θέματος και έχασαν πολλές μονάδες.

15. ΑΠΟ ΤΟ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΣΤΗ ΓΡΑΦΗ : Κάνετε πάντα σχεδιάγραμμα, πριν ξεκινήσετε να γράφετε την έκθεση. Μην νομίζετε ότι χάνετε χρόνο. Μπορεί να αφιερώσετε δέκα λεπτά, για να γράψετε στο πρόχειρο, το επικοινωνιακό πλαίσιο στο οποίο πρέπει να κινηθείτε, τις βασικές λέξεις κλειδιά που θα χρησιμοποιήσετε στο πρόλογο, τα ερωτήματα και τις βασικές λέξεις, που θα αναπτύξετε στις  παραγράφους και στον επίλογο, έχετε όμως ένα οδηγό, που σας βοηθάει και στη γραφή του κειμένου σας, αλλά και στην αποφυγή να βγείτε εκτός θέματος. Τέλος, προσέξτε την εμφάνιση του γραπτού σας, το γραφικό χαρακτήρα και τα ορθογραφικά λάθη. Ένα καλογραμμένο γραπτό προδιαθέτει το βαθμολογητή, για να δώσει μία υψηλή βαθμολογία!