ΕΝΟΤΗΤΑ 1 - Η εποχή του Διαφωτισμού
Εξελίξεις στην Ευρώπη κατά τον 17ο και τον 18ο αι.
Οικονομικές μεταβολές
Στη διάρκεια του 18ου αιώνα στην Ευρώπη σημειώθηκαν:
•
θεαματική αύξηση του πληθυσμού.
•
μεταβολές στην αγροτική οικονομία (αγροτική επανάσταση).
•
ανάπτυξη του εμπορίου (Ευρώπη à Αφρική à Αμερική à Ευρώπη = τριγωνικό εμπόριο) και συσσώρευση κεφαλαίων.
•
μεταβολές στην παραγωγική διαδικασία εκβιομηχάνιση (α΄ φάση βιομηχανικής επανάστασης: 1750 – 1780 στη Μ. Βρετανία)
Κοινωνικές μεταβολές
•
Αριστοκράτες: προσπαθούν να διαφυλάξουν τα προνόμιά τους.
•
Αστική τάξη: ενισχύει διαρκώς τη θέση της.
•
Αγρότες και ασθενέστερα κοινωνικά στρώματα: ζουν σε άθλιες συνθήκες.
Πολιτική κατάσταση
•
Ευρώπη: απόλυτη μοναρχία.
•
Μ. Βρετανία: πολιτικά δικαιώματα για τις οικονομικά ισχυρές τάξεις ως αποτέλεσμα της ένδοξης επανάστασης του 1688.
Πνευματικές εξελίξεις
Πρόοδος των φυσικών επιστημών – Πρωτοπόροι:
•
Φράνσις Μπέικον: κάθε επιστημονική θέση πρέπει να επαληθεύεται με πείραμα.
•
Ρενέ Ντεκάρτ: η συστηματική αμφιβολία οδηγεί στην αληθινή γνώση.
•
Τζον Λοκ: Οι άνθρωποι έχουν απαραβίαστα φυσικά δικαιώματα.
•
Ισαάκ Νεύτων: νόμος της παγκόσμιας έλξης - το σύμπαν λειτουργεί με βάση φυσικούς νόμους.
Το κίνημα του Διαφωτισμού
Θεμελιακές θέσεις των διαφωτιστών:
•
απόρριψη κάθε αυθεντίας
•
κριτική υφιστάμενης γνώσης
•
αποδοχή λογικής για την ερμηνεία του κόσμου (ορθολογισμός)
•
πεποίθηση ότι ο άνθρωπος μπορεί να προοδεύει συνεχώς
Χρόνος και χώρος εκδήλωσης - Εκπρόσωποι του Διαφωτισμού:
•
τέλη 17ου αι. / Αγγλία / Νεύτων – Λοκ
•
18ος αι. / Γαλλία / Βολτέρος – Ρουσό – Ντιντερό – Μοντεσκιέ
•
18ος – 19ος αι. / Υπόλοιπη Ευρώπη / Καντ – Κοραής
•
18ος – 19ος αι. / Υπόλοιπος κόσμος / Φραγκλίνος
Διαφωτισμός και πολιτική:
Επίδραση του Διαφωτισμού σε:
•
αμερικανική (1774) και γαλλική (1789) επανάσταση
•
φωτισμένη δεσποτεία
•
σύγχρονες δημοκρατίες.
Βασικές θέσεις του Διαφωτισμού στην πολιτική:
•
Φυσικά δικαιώματα (ζωής, ιδιοκτησίας, ισότητας, ελευθερίας σκέψης και έκφρασης)
•
Κοινωνικό συμβόλαιο / Τζον Λοκ
•
Γενική βούληση / Ρουσό
•
Διάκριση των εξουσιών / Μοντεσκιέ / διακριτοί φορείς εξουσίας:
Εκτελεστική εξουσία = η κυβέρνηση
Νομοθετική εξουσία = η βουλή
Δικαστική εξουσία = οι δικαστές
Διαφωτισμός και θρησκεία:
•
Ντεϊσμός: θρησκευτικό δόγμα που πρέσβευε ότι ο θεός έπλασε τον κόσμο, αλλά δεν παρεμβαίνει στη λειτουργία του.
•
Αυστηρή κριτική στην καθολική εκκλησία.
•
Ανεξιθρησκία.
Διαφωτισμός και εκπαίδευση:
Ρουσό / «Αιμίλιος» / κατάργηση της αυθεντίας του δασκάλου προσωπική αναζήτηση του διδασκόμενου.
Διαφωτισμός και οικονομία
•
Φυσιοκρατία / Κεναί / φυσική λειτουργία της οικονομίας
•
Οικονομικός φιλελευθερισμός / Άνταμ Σμιθ / το κράτος δεν πρέπει να παρεμβαίνει παρά ελάχιστα στην οικονομική ζωή.
Η Εγκυκλοπαίδεια
Συλλογικό έργο 33 τόμων, με πρωτεργάτες τους Ντιντερό και Ντ’ Αλαμπέρ, που συνοψίζει τις ιδέες του Διαφωτισμού.
Η διάδοση των ιδεών του Διαφωτισμού
Οι διαφωτιστικές ιδέες διαδόθηκαν αρχικά στα ανώτερα μορφωμένα κοινωνικά στρώματα και μέσα από εκλαϊκευτικά βιβλία έγιναν γνωστές και στα κατώτερα κοινωνικά στρώματα στην Ευρώπη και στον υπόλοιπο κόσμο.
ΕΝΟΤΗΤΑ 2 - Η αμερικανική επανάσταση
Οι αγγλικές αποικίες στην Αμερική
Η δημιουργία των πρώτων αποικιών
Οι 13 αγγλικές αποικίες στη βόρεια Αμερική δημιουργήθηκαν από το 1607 έως το 1732.
Η προέλευση των πρώτων αποίκων
•
Άγγλοι, Γάλλοι, Γερμανοί και Σουηδοί.
•
Αποικίες του βορρά: 1.000.000 κατ.> 40.000 μαύροι σκλάβοι.
•
Αποικίες του νότου: 750.000 κατ. > 300.000 μαύροι σκλάβοι.
Η αποικιακή κρίση και η αμερικανική επανάσταση
Αίτια της αμερικανικής επανάστασης:
•
Η δυσφορία των αποικιών για την κηδεμονία της Αγγλίας.
•
Η απαγόρευση εκμετάλλευσης των νέων εδαφών από τους αποίκους.
•
Η επιβολή νέων φόρων από την Αγγλία.
•
Η απόφαση των αποίκων να σταματήσουν να αγοράζουν αγγλικά προϊόντα.
•
Η καταστροφή αγγλικών φορτίων τσαγιού από τους αποίκους στη Βοστόνη.
Τα γεγονότα που οδήγησαν στη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας:
•
Κογκρέσο της Φιλαδέλφειας (συνέλευση)
•
Αδιαλλαξία του Βασιλιά της Αγγλίας ένοπλη σύγκρουση
•
Μάχη του Λέξινγκτον
•
Γένεση της αμερικανικής εθνικής συνείδησης.
•
Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας: 4 Ιουλίου 1776 / Τζέφερσον - Φραγκλίνος.
Η νίκη των αποίκων στον πόλεμο της ανεξαρτησίας:
Σύναψη συμμαχιών με ευρωπαϊκές δυνάμεις και ήττα των Άγγλων στο Γιορκτάουν.
Ανεξαρτησία και νέο κράτος
Η οργάνωση του νέου κράτους:
Συνθήκη των Βερσαλιών (1783): αναγνώριση των ΗΠΑ ως ανεξάρτητο κράτος.
Σύνταγμα των ΗΠΑ (1787): βασίστηκε στην αρχή της διάκρισης των εξουσιών.
Δομή των ΗΠΑ - κεντρική κυβέρνηση: οικονομία, άμυνα, εξωτερική πολιτική.
- πολιτείες: αυτοδιοίκηση, δικαιοσύνη, εκπαίδευση, αστυνόμευση.
Νομοθετική εξουσία: Γερουσία και Βουλή των Αντιπροσώπων.
Εκτελεστική εξουσία: Πρόεδρος εκλεγμένος από σώμα εκλεκτόρων.
Δικαστική εξουσία: ανεξάρτητη και αιρετή.
ΕΝΟΤΗΤΑ 3 - Η έκρηξη και η εξέλιξη της γαλλικής επανάστασης (1789-1794)
Η οργάνωση της γαλλικής κοινωνίας κατά τον 18ο αιώνα:
Κριτήρια ταξικής διαφοροποίησης:
•
η καταγωγή
•
τα προνόμια.
Τρεις τάξεις:
•
ευγενείς (1,5%) είχαν προνόμια και δεν φορολογούνταν
•
κλήρος (0,5%)
•
τρίτη τάξη (98%) / πλήρωναν το σύνολο των φόρων
Προκάλεσε δυσαρέσκεια και δυσφορία στις τάξεις που δεν είχαν προνόμια.
Η πρώτη φάση της επανάστασης, Μάιος 1789 - Αύγουστος 1792
Τα γεγονότα που οδήγησαν στην κατάληψη της Βαστίλης
•
Σύγκλιση της συνέλευσης των γενικών τάξεων (Μάιος 1789).
•
Απαίτηση της τρίτης τάξης για μεταρρυθμίσεις Απάντηση του βασιλιά με νέους φόρους.
•
Αυτοανακήρυξη της τρίτης τάξης σε Εθνοσυνέλευση.
•
Όρκος του σφαιριστηρίου από τους αντιπροσώπους της τρίτης τάξης για τη σύνταξη συντάγματος (20 Ιουνίου 1789).
•
Αυτοανακήρυξη της Εθνοσυνέλευσης σε Συντακτική (Ιούλιος 1789).
•
Προσπάθεια διάλυσης της Εθνοσυνέλευσης από τον βασιλιά εξέγερση των πολιτών και κατάληψη της Βαστίλης (14 Ιουλίου 1789).
Οι ενέργειες της Συντακτικής συνέλευσης:
•
Κατάργηση των προνομίων
•
Ψήφιση της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη (Αύγουστος 1789).
Τα πολιτικά ρεύματα της Συντακτικής συνέλευσης:
•
Δεξιά: δεν επιθυμούσε περαιτέρω μεταβολές του παλαιού καθεστώτος.
•
Κέντρο: αποδοχή της μοναρχίας με συμμετοχή ευγενών και μεγαλοαστών.
•
Αριστερά: με όραμα ένα πολίτευμα αμερικανικού τύπου.
Φορείς διάδοσης των ιδεών της επανάστασης:
•
Οι λέσχες (Ιακωβίνοι, Κορδελιέροι), που κινητοποιούσαν πολλούς πολίτες.
•
Οι εφημερίδες, που πολλαπλασιάστηκαν και διέδιδαν τις πολιτικές απόψεις.
Βασικά σημεία του πρώτου συντάγματος της Γαλλίας (1791), που εγκαθίδρυσε το πολίτευμα της συνταγματικής μοναρχίας:
•
Το έθνος αναδεικνύεται κυρίαρχο.
•
Η Νομοθετική Συνέλευση (Βουλή) ορίστηκε ως νομοθετικό σώμα.
•
Ο βασιλιάς θα ασκούσε την εκτελεστική εξουσία μαζί με έξι υπουργούς.
•
Η δικαστική εξουσία κηρύχθηκε ανεξάρτητη.
•
Δικαίωμα ψήφου είχαν μόνο όσοι κατείχαν περιουσία και πλήρωναν φόρους.
Περαιτέρω ενέργειες της Συντακτικής συνέλευσης:
•
Εθνικοποίηση της περιουσίας του κλήρου και έκδοση χαρτονομίσματος.
•
Μεταβολή των κληρικών σε κρατικούς λειτουργούς.
•
Κατάργηση των συντεχνιών.
Οι ρυθμίσεις αυτές δεν έγιναν δεκτές από το βασιλιά ούτε από την εκκλησία.
Οι ενέργειες της Νομοθετικής συνέλευσης (1791) και των Γιρονδίνων:
•
Κήρυξη πολέμου εναντίον της Αυστρίας και της Πρωσίας / πρώτες αποτυχίες / κατάληψη των ανακτόρων του Κεραμεικού από το λαό (Αύγουστος 1792).
•
Παύση του βασιλιά και ανάθεση της εξουσίας σε συμβούλιο υπό τον Δαντόν.
•
Αναγνώριση του δικαιώματος της καθολικής ψηφοφορίας.
•
Δήμευση των περιουσιών των αριστοκρατών, που διέφυγαν στο εξωτερικό.
•
Διαχωρισμός την εκκλησία από το κράτος.
•
Κήρυξη της πατρίδας σε κίνδυνο.
•
Νίκη των Γάλλων στο Βαλμί και διάσωση της επανάστασης.
Η δεύτερη φάση της γαλλικής επανάστασης (Σεπτέμβριος 1792 – Ιούλιος 1794)
Οι ενέργειες της Συμβατικής συνέλευσης:
•
Κατάργηση της μοναρχίας.
•
Εγκαθίδρυση του πολιτεύματος της αβασίλευτης δημοκρατίας.
•
Υιοθέτηση νέου ημερολογίου.
•
Καταδίκη του βασιλιά σε θάνατο.
•
Συνέχιση του πολέμου.
Προβλήματα που αντιμετωπίζει η Συμβατική (τέλη 1792 – αρχές 1793):
•
Η συσπείρωση πολλών χωρών εναντίον της Γαλλίας
•
Η εκδήλωση αντεπαναστατικών εξεγέρσεων στο εσωτερικό
•
Η επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης
Οι ενέργειες της επαναστατικής κυβέρνησης των Ορεινών με ηγέτη το Ροβεσπιέρο:
•
Έγκριση του συντάγματος του έτους 1.
•
Αναδιοργάνωση του στρατού για την αντιμετώπιση των αντεπαναστατικών κινήσεων.
•
Εκτελέσεις υπόπτων για αντεπαναστατική δράση (περίοδος της Τρομοκρατίας).
•
Κατάργηση της χριστιανικής θρησκείας και θέσπιση της λατρείας του Ανώτατου Όντος.
•
Υιοθέτηση νέων ονομάτων για τους μήνες.
Η συμβατική αποφάσισε να εκτελέσει το Ροβεσπιέρο μαζί με 20 συνεργάτες του.
ΕΝΟΤΗΤΑ 4 - Η τελευταία φάση της γαλλικής επανάστασης και η εποχή του Ναπολέοντα (1795-1815)
Η τρίτη και τελευταία φάση της γαλλικής επανάστασης, 1794 – 1799
Επικράτηση των μετριοπαθών Θερμιδοριανών, οι οποίοι:
•
ελέγχουν τη Συμβατική
•
ψηφίζουν νέο σύνταγμα (1795)
•
αναθέτουν την εκτελεστική εξουσία στο Διευθυντήριο.
Η εποχή του Ναπολέοντα,1799 -1815
Η αναρρίχησή του στην εξουσία:
•
Στα τέλη του 1799, ο Ναπολέων Βοναπάρτης καταλαμβάνει την εξουσία με τη συγκατάθεση του Διευθυντηρίου.
•
Ο Ναπολέων ανακηρύχθηκε Πρώτος Ύπατος το 1799 και τελικά Αυτοκράτορας το 1804, με τη στήριξη της αστικής τάξης.
Οι μεταρρυθμίσεις του:
•
Στη διοίκηση
•
Στην εκπαίδευση με στόχο τον έλεγχο και την αποτελεσματικότερη
•
Στην οικονομία λειτουργία της κρατικής μηχανής
Το σημαντικότερο έργο του:
•
Η θέσπιση το 1804 ενός νέου νομικού κώδικα, του Ναπολεόντειου κώδικα.
Η εξωτερική πολιτική του Ναπολέοντα:
•
Αντιμετώπισε όλες τις σημαντικές ευρωπαϊκές δυνάμεις της εποχής.
•
Έθεσε υπό τον έλεγχό της ένα μεγάλο μέρος της Ευρώπης.
•
Δημιούργησε βασίλεια – δορυφόρους της Γαλλίας στην Ευρώπη.
•
Εφάρμοσε από το 1806 τον ηπειρωτικό αποκλεισμό σε βάρος της Αγγλίας.
Η γαλλική παρουσία στις ευρωπαϊκές χώρες αντιμετώπισε την αντίδραση:
•
των ευγενών και του ανώτερου κλήρου
•
των λαϊκών στρωμάτων.
Η μάχη του Βατερλό το 1815 σήμανε το τέλος της κυριαρχίας του Ναπολέοντα.
Γαλλική επανάσταση και εποχή του Ναπολέοντα: μια αποτίμηση
•
Η αστική τάξη κατέλαβε την εξουσία.
•
Τα συμφέροντά της προωθήθηκαν με μεταρρυθμίσεις.
•
Οι αρχές του Διαφωτισμού έγιναν πολιτικά αιτήματα.
•
Η απολυταρχία γκρεμίστηκε στη Γαλλία και κλονίστηκε στην Ευρώπη.
•
Αναπτύχθηκε η ιδέα της σύμπτωσης των ορίων έθνους και κράτους.
•
Η εκκλησία διαχωρίστηκε από το κράτος.
•
Τα προνόμια καταργήθηκαν.
•
Ο λαός αναδείχτηκε σε κινητήρια δύναμη της ιστορίας.
•
Αναπτύχθηκαν ιδέες και κινήματα που επηρέασαν την παγκόσμια ιστορία.
Το Συνέδριο της Βιέννης
Τα θέματα του Συνεδρίου της Βιέννης (1814-15):
•
η επαναχάραξη των συνόρων.
•
η ανασυγκρότηση της απολυταρχίας.
•
η καταστολή των επαναστατικών ιδεών.
Η Ιερή Συμμαχία και η Παλινόρθωση (1815-1830):
•
Στα τέλη του 1815 ιδρύεται η Ιερή Συμμαχία, η οποία απαρτίζεται από τα προπύργια της απολυταρχίας, τη Ρωσία, την Αυστρία και την Πρωσία.
•
Όλοι σχεδόν οι εκθρονισμένοι ηγεμόνες επανήλθαν στους θρόνους τους. Το φαινόμενο αυτό ονομάστηκε Παλινόρθωση.
ΕΝΟΤΗΤΑ 5 - Ο ελληνισμός από τα μέσα του 18ου αι. έως τις αρχές του 19ου αι.
Οικονομικοί και κοινωνικοί μετασχηματισμοί
Συγκυρίες που ευνόησαν τους Έλληνες πλοιοκτήτες:
•
Η ρωσοτουρκική συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή (1774), που επέτρεπε την ελεύθερη κίνηση των πλοίων με ρωσική σημαία στα Στενά.
•
Οι ναπολεόντειοι πόλεμοι (1797-1815),που είχαν ως συνέπεια την περιορισμένη παρουσία αγγλικών και γαλλικών πλοίων στη Μεσόγειο.
Αποτελέσματα της ευνοϊκής συγκυρίας για τους Έλληνες:
•
Οι Έλληνες έλεγξαν σημαντικό μέρος του εμπορίου.
•
Ελληνικές πόλεις αναπτύχθηκαν σε σημαντικά εμπορικά κέντρα.
•
Ενισχύθηκαν οι ελληνικές παροικίες.
Η στάση της εκκλησίας απέναντι στην επανάσταση:
•
Η ορθόδοξη εκκλησία εναντιωνόταν στις ιδέες του διαφωτισμού.
•
Ορισμένοι, όμως, κληρικοί υιοθέτησαν τις διαφωτιστικές αντιλήψεις.
Οι Φαναριώτες
•
Ήταν Έλληνες από αρχοντικές οικογένειες που κατοικούσαν στο Φανάρι.
•
Ήταν μορφωμένοι και καταλάμβαναν υψηλές θέσεις στην οθωμανική διοίκηση.
•
Τον 18ο αι. διορίζονταν ηγεμόνες στις αυτόνομες παραδουνάβιες ηγεμονίες.
Οι προεστοί
•
Διοικούσαν τις ελληνορθόδοξες κοινότητες και συγκέντρωναν τους φόρους.
•
Είχαν μεγάλη πολιτική επιρροή στους τοπικούς Τούρκους αξιωματούχους.
Οι έμποροι και οι καραβοκύρηδες
•
Βελτίωναν την οικονομική τους κατάσταση.
•
Ενδιαφέρονταν για τη διάδοση των νεoτερικών ιδεών.
Οι κλέφτες
•
Ήταν αγρότες που κατέφευγαν στα βουνά.
•
Επιδίδονταν αδιακρίτως στη ληστεία.
•
Οι αγροτικοί πληθυσμοί συχνά τους υποστήριζαν από θαυμασμό ή φόβο.
•
Υμνήθηκαν στα δημοτικά τραγούδια ως πρότυπα ανυπότακτης στάσης.
Οι αρματολοί
•
Ήταν ένοπλα σώματα οργανωμένα από την οθωμανική διοίκηση για την τήρηση της τάξης.
Οι αγρότες
•
Ξεπερνούσαν το 80 % του πληθυσμού.
•
Καλλιεργούσαν κρατικά ή ιδιωτικά κτήματα που ανήκαν σε Τούρκους.
•
Η ζωή τους ήταν δύσκολη.
Οι απασχολούμενοι στο εμπόριο και τη ναυτιλία
•
Αυξάνονταν με τη συνεχή ανάπτυξη της ναυτιλίας και του εμπορίου.
Κινήματα εναντίον της οθωμανικής κυριαρχίας
•
Το 1770 οργανώθηκε με ρωσική υποκίνηση επανάσταση, τα λεγόμενα «ορλοφικά», στην Πελοπόννησο.
•
Ο Λάμπρος Κατσώνης, απεσταλμένος και αυτός της Ρωσίας, προσπάθησε να οδηγήσει σε εξέγερση τους κατοίκους των νησιών του Αιγαίου.
•
Οι Σουλιώτες συγκρούστηκαν με τον Αλή πασά των Ιωαννίνων από το 1789 έως το 1804.
Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός
Ορισμός του Νεοελληνικού Διαφωτισμού:
Ο νεοελληνικός διαφωτισμός ήταν ένα πνευματικό – ιδεολογικό κίνημα που επιδίωκε τη διάδοση των διαφωτιστικών ιδεών μεταξύ των Ελλήνων με σκοπό την ιδεολογική προετοιμασία για τον αγώνα της ελευθερίας. Το κίνημα διαμορφώθηκε στα μέσα του 18ου αιώνα και αναπτύχθηκε αρχικά στις παροικίες και σε ορισμένα μεγάλα εμπορικά κέντρα του ελληνισμού (Σμύρνη, Γιάννενα, Χίος).
Κύριες ιδέες των Ελλήνων διαφωτιστών:
•
Συνέδεσαν τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό με τον αγώνα για ελευθερία.
•
Θεωρούσαν ότι η εκπαίδευση πρέπει να θεμελιωθεί στις φυσικές επιστήμες και να γίνεται στη λαϊκή γλώσσα.
Η αντίδραση των συντηρητικών λογίων στις ιδέες του διαφωτισμού:
•
Απέρριπταν τις διαφωτιστικές ιδέες.
•
Συνέδεαν την εκπαίδευση με τη θρησκευτική παράδοση και την αρχαΐζουσα γλώσσα.
Οι κυριότεροι εκπρόσωποι του νεοελληνικού διαφωτισμού:
Ο Ρήγας Φερραίος:
•
Πρότεινε τη δημιουργία μιας Ελληνικής Δημοκρατίας που θα αντικαθιστούσε την οθωμανική αυτοκρατορία.
•
Το έργο του Νέα Πολιτική Διοίκηση ήταν έντονα επηρεασμένο από τις ιδέες της γαλλικής επανάστασης και ειδικά από τη ριζοσπαστική της φάση.
•
Πλήρωσε με τη ζωή του το όραμά του.
Ο Αδαμάντιος Κοραής:
•
Θεωρούσε ότι οι Έλληνες, για να κερδίσουν την ελευθερία τους, θα έπρεπε πρώτα να μορφωθούν.
•
Στη γλώσσα ακολούθησε τη λεγόμενη «μέση» οδό: μια ελληνική που δε θα ήταν ούτε αρχαΐζουσα ούτε δημοτική.
Άλλοι σημαντικοί διαφωτιστές ήταν: Ο Ανώνυμος συγγραφέας της Ελληνικής Νομαρχίας, ο Ι. Μοισιόδακας, ο Δ. Καταρτζής, ο Κ. Κούμας και ο Θ. Καΐρης.
ΕΝΟΤΗΤΑ 6 - Τα επαναστατικά κινήματα των ετών 1820-1821 στην Ευρώπη
Οι ευρωπαϊκοί λαοί αμφισβήτησαν τις αποφάσεις του συνεδρίου της Βιέννης (1815) διατυπώνοντας πολιτικές και εθνικές διεκδικήσεις.
Πολιτικές διεκδικήσεις
•
Σύνταγμα
•
Κοινοβουλευτικοί θεσμοί
•
Αναγνώριση ατομικών ελευθεριών και πολιτικών δικαιωμάτων.
Σχηματίστηκαν τρία πολιτικά ρεύματα:
• Οι μετριοπαθείς φιλελεύθεροι (μεγαλοαστοί, φιλελεύθεροι ευγενείς): ήθελαν συνταγματική μοναρχία με εκλογικό δικαίωμα εξαρτημένο από την περιουσία.
• Οι ριζοσπάστες δημοκρατικοί (μικροαστοί, διανοούμενοι): ήθελαν αβασίλευτη δημοκρατία με πολιτικά δικαιώματα για όλους.
• Οι σοσιαλιστές (διανοούμενοι, εργάτες): ήθελαν κοινωνική και πολιτική ισότητα.
Εθνικές διεκδικήσεις
Η συνειδητοποίηση της ιδέας του έθνους είχε ως αποτέλεσμα εθνικές διεκδικήσεις, καθώς πληθυσμοί με εθνική συνείδηση δεν διέθεταν κράτος, επειδή:
• ζούσαν σε μεγάλες πολυεθνικές αυτοκρατορίες (Αυστριακή, Οθωμανική).
• ζούσαν διάσπαρτοι σε διάφορα κράτη (γερμανικό, ιταλικό, πολωνικό έθνος).
Αρχή των εθνοτήτων = η επιδίωξη να συγκεντρωθούν όλοι οι ομοεθνείς σε ένα κράτος ( έθνος = κράτος).
Η αρχή των εθνοτήτων πηγάζει από δύο πηγές:
• τη γαλλική επανάσταση
• την αντίδραση στη γαλλική κυριαρχία ειδικά στο γερμανικό χώρο.
Κατά τους Γερμανούς φιλοσόφους η έννοια του έθνους βασίζεται σε τρία στοιχεία:
• την ιστορία
• τη γλώσσα
• τη θρησκεία.
Επαναστατικά κύματα που προκάλεσαν οι πολιτικές και εθνικές διεκδικήσεις:
• του 1820-1821
• του 1830
• του 1848
Οι επαναστάσεις των ετών 1820-1821
• Η επανάσταση στην Ισπανία (1820).
• Οι επαναστάσεις στην Ιταλία (1820-1821)
• Η επανάσταση στην Ελλάδα (1821).
ΕΝΟΤΗΤΑ 7 - Η Φιλική Εταιρεία και η κήρυξη της ελληνικής επανάστασης στις παραδουνάβιες ηγεμονίες
Η ίδρυση και η ανάπτυξη της Φιλικής Εταιρείας
Ορισμός της Φιλικής Εταιρείας:
Η Φιλική Εταιρεία ήταν μια μυστική οργάνωση που σκοπό είχε να προετοιμάσει την επανάσταση των Ελλήνων. Δημιουργήθηκε στην Οδησσό της Ρωσίας το 1814 με πρωτεργάτες τους Ν. Σκουφά, Αθ. Τσακάλωφ, Εμμ. Ξάνθο, Π. Αναγνωστόπουλο.
Οι δυσκολίες που αντιμετώπιζε:
• Η διασπορά του ελληνισμού σε μεγάλο γεωγραφικό χώρο.
• Η ανάγκη διατήρησης μεγάλης μυστικότητας.
• Η υπερνίκηση των δισταγμών.
• Η κινητοποίηση ανθρώπων διαφορετικών κοινωνικών ομάδων.
Οι ευνοϊκές προϋποθέσεις για το έργο της:
• Τα εσωτερικά προβλήματα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
• Η διάδοση των ιδεών της γαλλικής επανάστασης μεταξύ των Ελλήνων.
• Η ωρίμανση του αιτήματος για τη δημιουργία ανεξάρτητου ελληνικού κράτους.
Στοιχεία οργάνωσής της:
• Δοκιμασία.
• Ένταξη και όρκος πίστης.
• Προβλεπόμενη τιμωρία για τους παραβάτες ο θάνατος.
• Χρήση ψευδώνυμων και επικοινωνία με κρυπτογραφικό αλφάβητο.
Η ηγεσία της:
Παρέμενε μυστική και ανατέθηκε στον Αλέξανδρο Υψηλάντη, αξιωματικό του ρωσικού στρατού, ο οποίος ανακηρύχθηκε Γενικός Επίτροπος της Αόρατης Αρχής.
Η κήρυξη της ελληνικής επανάστασης στις Ηγεμονίες
Λόγοι για τους οποίους η επανάσταση ξεκίνησε από τις παραδουνάβιες ηγεμονίες:
• Δεν υπήρχε εκεί οθωμανικός στρατός.
• Η περιοχή ήταν κοντά στα σύνορα με τη Ρωσία.
• Θα μπορούσαν να βοηθήσουν την επανάσταση διάφοροι Βαλκάνιοι ηγέτες.
Η έναρξη της επανάστασης:
Ο Υψηλάντης κήρυξε την επανάσταση στο Ιάσιο της Βλαχίας στις 24 Φεβρ. 1821.
Τα προβλήματα που αντιμετώπισε το κίνημα του Υψηλάντη:
• Οι πλούσιοι Έλληνες των Ηγεμονιών δεν βοήθησαν.
•
Ο Τσάρος αποκήρυξε την επανάσταση.
•
Ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄ αναγκάστηκε να αφορίσει τους επαναστάτες.
•
Ο τοπικός ηγέτης Βλαντιμηρέσκου θεωρήθηκε προδότης και εκτελέστηκε.
Το τέλος της επανάστασης στις Ηγεμονίες:
Μετά την ήττα στο Δραγατσάνι ο Υψηλάντης συνελήφθη στην Αυστρία, κα η επανάσταση απέτυχε.
ΕΝΟΤΗΤΑ 8 - Η εξέλιξη της ελληνικής επανάστασης (1821-1827)
Η ευνοϊκή συγκυρία
•
Οι ελληνικοί πληθυσμοί ήταν πυκνότεροι.
•
Ο οθωμανικός στρατός δεν ήταν ιδιαίτερα ισχυρός.
•
Υπήρχαν πολλοί Φιλικοί που προετοίμαζαν κι ανέμεναν τον ξεσηκωμό.
•
Υπήρχαν ένοπλα σώματα Ελλήνων.
•
Υπήρχαν ελληνικά εμπορικά σκάφη εφοδιασμένα με κανόνια.
•
Υπήρχαν πολλοί Έλληνες που διέθεταν σημαντική πολεμική εμπειρία.
•
Το ορεινό έδαφος διευκόλυνε τον κλεφτοπόλεμο.
Επαναστατικές εστίες
Πελοπόννησος, Στερεά Ελλάδα, Κρήτη, Αιγαίο, Ήπειρος, Μακεδονία, Θράκη, Κύπρος και Μ. Ασία.
Η καταστολή της επανάστασης ήταν άμεση:
•
σε περιοχές που ήταν πεδινές,
•
σε περιοχές όπου ήταν εύκολο να φτάσει ο οθωμανικός στρατός.
Η επανάσταση εδραιώθηκε σε Πελοπόννησο, Στερεά Ελλάδα και νησιά του Αιγαίου.
Οι πρωταγωνιστές
Κολοκοτρώνης, Καραϊσκάκης, Ανδρούτσος, Μπότσαρης, Κανάρης, Μιαούλης, Μπουμπουλίνα και Μαυρογένους.
Η φάση των επιτυχιών (1821-1824)
Ελληνικές επιτυχίες:
•
Ο περιορισμός των Τούρκων στα τοπικά φρούρια και η κατάληψη σημαντικών πόλεων της Πελοποννήσου.
•
Η παρεμπόδιση τουρκικών στρατευμάτων σε διάφορα σημεία της Στερεάς Ελλάδας από οπλαρχηγούς, όπως ο Ανδρούτσος και ο Αθ. Διάκος.
•
Η άλωση της Τριπολιτσάς με επικεφαλής τον Θ. Κολοκοτρώνη.
•
Η παρεμπόδιση του τουρκικού στόλου από τις ελληνικές δυνάμεις.
Οι αντιδράσεις των Τούρκων:
•
Τα αντίποινα σε βάρος αμάχων σε Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη, Θράκη κ.ά..
•
Ο απαγχονισμός του πατριάρχη Γρηγόριος Ε΄.
•
Η κατάληψη της Χίου και η σφαγή του ελληνικού πληθυσμού της.
•
Η συμμαχία του σουλτάνου με τον ηγεμόνα της Αιγύπτου Μοχάμετ Άλι.
•
Η καταστολή της επανάστασης στην Κρήτη.
•
Η καταστροφή της Κάσου και των Ψαρών.
Η φάση της κάμψης (1825-1827)
•
Αποβίβαση του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο.
•
Ανακατάληψη μεγάλου μέρους της Πελοποννήσου.
•
Εκδήλωση εμφυλίου πολέμου μεταξύ των Ελλήνων επαναστατών.
•
Η πολιορκία και η ηρωική έξοδος στο Μεσολόγγι.
•
Ο θάνατος του Γ. Καραϊσκάκη.
ΕΝΟΤΗΤΑ 9 - Πρώτες προσπάθειες των επαναστατημένων Ελλήνων για συγκρότηση κράτους
Μορφές πολιτικής οργάνωσης με τοπικό χαρακτήρα
Η πολιτική οργάνωση ήταν αναγκαία:
•
για τον ανεφοδιασμό των στρατευμάτων,
•
για την οργάνωση των περιοχών που απελευθερώνονταν,
•
για τη διαχείριση των «εθνικών γαιών» ή «εθνικών κτημάτων».
Οι τοπικοί οργανισμοί:
Οι τοπικοί οργανισμοί ήταν ένα είδος τοπικών κυβερνήσεων, που ελέγχονταν κυρίως από τους προεστούς, τους Φαναριώτες και τους ιεράρχες.
Οι πιο σημαντικοί τοπικοί οργανισμοί ήταν:
•
Η Πελοποννησιακή Γερουσία / προεστοί.
•
Η Γερουσία της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος / Αλ. Μαυροκορδάτος.
•
Ο Άρειος Πάγος / ανατολική Στερεά / Θ. Νέγρης.
Οι πολιτικές διαμάχες:
Στο πλαίσιο του αγώνα για τη διαχείριση της εξουσίας αναπτύχθηκαν δύο κοινωνικοπολιτικές ομάδες:
- οι οπλαρχηγοί και οι Φιλικοί
- οι προεστοί, οι αρχιερείς και οι Φαναριώτες
Η Α΄ Εθνοσυνέλευση
Επίδαυρος / Δεκέμβριος του 1821 - Ιανουάριος του 1822:
•
Διακήρυξε ότι η επανάσταση ήταν εθνική και όχι κοινωνικοανατρεπτική.
•
Όρισε ως διοίκηση της επανάστασης δύο σώματα:
α) το Εκτελεστικό (πενταμελής κυβέρνηση με πρόεδρο τον Αλ. Μαυροκορδάτο).
β) το Βουλευτικό (είχε 70 μέλη και πρόεδρο τον Δ. Υψηλάντη).
•
Ψήφισε το πρώτο ελληνικό σύνταγμα, το σύνταγμα της Επιδαύρου.
Το σύνταγμα της Επιδαύρου:
•
Ήταν έντονα επηρεασμένο από τα συντάγματα της γαλλικής επανάστασης.
•
Διακήρυττε την ελληνική ανεξαρτησία
•
Θέσπιζε ως πολίτευμα την αβασίλευτη δημοκρατία.
Η Β’ Εθνοσυνέλευση
Άστρος της Κυνουρίας / Μάρτιος - Απρίλιος του 1823:
•
Ενέκρινε μια τροποποιημένη εκδοχή του συντάγματος της Επιδαύρου.
•
Κατάργησε όλους τους τοπικούς οργανισμούς.
•
Κατάργησε το αξίωμα του αρχιστράτηγου (το έφερε ο Θ. Κολοκοτρώνης).
•
Όρισε πρόεδρος του εκτελεστικού τον Μαυρομιχάλη και του Βουλευτικού τον Μαυροκορδάτο.
Ο εμφύλιος πόλεμος
Οι αιτίες της εμφύλιας διαμάχης:
•
Οι αντιθέσεις ανάμεσα στους Έλληνες για τον έλεγχο της πολιτικής εξουσίας (πρόκριτοι, ιεράρχες, Φαναριώτες – οπλαρχηγοί, Φιλικοί).
•
Οι τοπικιστικές αντιθέσεις
•
Οι διαφωνίες για τη διαχείριση των χρημάτων από το δάνειο που είχε συναφθεί στην Αγγλία
•
Οι προσωπικές αντιπαλότητες και φιλοδοξίες
Πρώτη φάση του εμφυλίου πολέμου (φθινόπωρο 1823 – καλοκαίρι 1824):
Συγκρούστηκαν δύο παρατάξεις με επικεφαλής το Θ. Κολοκοτρώνη (αντιπρόεδρος του Εκτελεστικού) και τον Αλ. Μαυροκορδάτο (πρόεδρος του Βουλευτικού) Οι πιο ισχυροί πρόκριτοι της Πελοποννήσου και της Ύδρας υποστήριξαν τον Μαυροκορδάτο και ο Κολοκοτρώνης υποχώρησε.
Δεύτερη φάση του εμφυλίου πολέμου (Ιούλιος 1824 – Ιανουάριος 1825):
Ο Μαυροκορδάτος και οι Υδραίοι συμμάχησαν με τον Ι. Κωλέττη που επηρέαζε οπλαρχηγούς της Στερεάς Ελλάδας και απέκλεισαν τους Πελοποννήσιους από την εξουσία. Τους ανάγκασαν να συνθηκολογήσουν και φυλάκισαν τον Κολοκοτρώνη και τον Ανδρούτσο.
Η Γ’ Εθνοσυνέλευση:
Τροιζήνα / Άνοιξη του 1827:
•
Εξέλεξε Κυβερνήτη της Ελλάδας για επτά χρόνια τον Ι. Καποδίστρια.
•
Ψήφισε το Πολιτικό Σύνταγμα της Ελλάδας, το οποίο διαπνεόταν από φιλελεύθερες αντιλήψεις και ήταν το πιο δημοκρατικό σύνταγμα της εποχής του.
ΕΝΟΤΗΤΑ 10 - Ελληνική επανάσταση και Ευρώπη
Ελληνική επανάσταση και ευρωπαϊκή διπλωματία (1821-1830)
Η αρνητική διεθνής συγκυρία:
•
Στόχος των ευρωπαϊκών δυνάμεων ήταν η διαμόρφωση μιας ισορροπίας δυνάμεων, ενός status quo, που θα απέτρεπε στο μέλλον τις συγκρούσεις.
•
Η Ευρώπη βίωνε την Παλινόρθωση.
•
Η ελληνική επανάσταση ήταν μια συνιστώσα του ανατολικού ζητήματος.
Οι διπλωματικές εξελίξεις κατά τη διάρκεια της ελληνικής επανάστασης (1821-1830:
•
1821-1822: καταδίκη της ελληνικής επανάστασης από τον τσάρο και επικράτηση του δόγματος της ακεραιότητας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
•
1823: στροφή στην ευρωπαϊκή διπλωματία από τον Άγγλο υπουργό Εξωτερικών Τζόρτζ Κάνιγκ, που αναγνώρισε τους Έλληνες ως εμπόλεμη δύναμη.
•
1824: αντίδραση της Ρωσίας με την πρόταση του σχεδίου των τριών τμημάτων, το οποίο απορρίφθηκε και από το σουλτάνο και από τους Έλληνες.
•
1824-1825: σύναψη από τους επαναστάτες δύο δανείων με αγγλικές τράπεζες.
•
1825: υπογραφή από τους Έλληνες της πράξης προστασίας από τους Άγγλους.
•
1826: απόφαση των Μεγάλων Δυνάμεων να λύσουν το ελληνικό ζήτημα.
•
1827: υπογραφή από Αγγλία, Γαλλία και Ρωσία της ιουλιανής συνθήκης του Λονδίνου και ένοπλη επέμβασή τους, στη ναυμαχία του Ναβαρίνου, όπου οι στόλοι των τριών Δυνάμεων σύντριψαν τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο.
•
1828-1829: ήττα του σουλτάνου στο ρωσοτουρκικό πόλεμο.
•
1829: απόδοχή από τον σουλτάνο των αποφάσεων των Δυνάμεων με τη συνθήκη της Αδριανούπολης.
•
1830: υπογραφή της συνθήκης του Λονδίνου, με την οποία οι Δυνάμεις αποφάσισαν την ίδρυση ανεξάρτητου ελληνικού κράτους και επέλεξαν ως ηγεμόνα του τον Λεοπόλδο του Σαξ-Κόμπουργκ, αλλά ο ίδιος δεν αποδέχτηκε την εκλογή του.
Το κίνημα του φιλελληνισμού
Ορισμός:
Ο φιλελληνισμός ήταν ένα κίνημα συμπαράστασης στους Έλληνες και στρεφόταν εναντίον τόσο της οθωμανικής απολυταρχίας, όσο και της Ιερής συμμαχίας.
Αιτίες ανάπτυξης του φιλελληνισμού:
•
ο φιλελευθερισμός και ο ριζοσπαστισμός της γαλλική επανάστασης,
•
ο θαυμασμός των Ευρωπαίων για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό,
•
ο αποτροπιασμός για τις βιαιότητες των Τούρκων,
•
η συγκίνηση από τις ελληνικές επιτυχίες.
Η προσφορά του φιλελληνισμού:
•
οικονομική ενίσχυση,
•
ηθική συμπαράσταση,
•
προσωπική συμμετοχή φιλελλήνων στον Αγώνα.
ΕΝΟΤΗΤΑ 11 - Τα επαναστατικά κύματα του 1830 και του 1848 στην Ευρώπη
Οι επαναστάσεις του 1830
Η επανάσταση στη Γαλλία:
Εκδηλώθηκε από τη μεγαλοαστική τάξη και τα λαϊκά στρώματα εναντίον του βασιλιά Καρόλου Ι’, αλλά τη λύση επέβαλαν οι φιλελεύθεροι αστοί, οι οποίοι ευνόησαν την άνοδο στο θρόνο ενός μετριοπαθούς βασιλιά, του Λουδοβίκου-Φιλίππου.
Η επανάσταση στο Βέλγιο:
Οδήγησε στην ίδρυση ανεξάρτητου βελγικού κράτους το 1830.
Η επανάσταση στην Πολωνία:
Είχε εθνικό χαρακτήρα με κύριο αίτημα την ανεξαρτησία από τη Ρωσία, αλλά απέτυχε, εξαιτίας α) της επέμβασης ισχυρών ρωσικών δυνάμεων και β) των διαφωνιών μεταξύ των επαναστατών.
Οι επαναστάσεις του 1848
Αίτια:
•
Οικονομικά - κοινωνικά: πτώση του βιοτικού επιπέδου των λαϊκών στρωμάτων.
•
Εθνικά: ανάδυση εθνικών ιδεών.
•
Πολιτικά: ενίσχυση των ανατρεπτικών δυνάμεων.
Η επανάσταση στη Γαλλία:
Οδήγησε αρχικά στο σχηματισμό δημοκρατικής κυβέρνησης, η οποία παραχώρησε πολιτικά δικαιώματα σε όλους τους άνδρες και πήρε μέτρα οικονομικής ανακούφισης των λαϊκών τάξεων, αλλά στη συνέχεια τα μέτρα αυτά αναιρέθηκαν.
Η επανάσταση στην Αυστρία:
Προκάλεσε αρχικά τη φυγή του αυταρχικού πρωθυπουργού Μέτερνιχ και του αυτοκράτορα Φερδινάνδου, αλλά στην εξέλιξή της καταπνίγηκε.
Η επανάσταση στην Ουγγαρία:
Οι επαναστάτες με επικεφαλής τον Κόσουτ κήρυξαν την ανεξαρτησία της Ουγγαρίας και σχημάτισαν κυβέρνηση, αλλά τελικά και αυτή η επανάσταση καταπνίγηκε.
Η επανάσταση στην Πρωσία:
Ανέδειξε δύο ρεύματα, εκ των οποίων το ένα υποστήριζε τη δημιουργία μιας Μεγάλης Γερμανίας με τη συμμετοχή και της Αυστρίας και το άλλο μιας Μικρής Γερμανίας υπό την καθοδήγηση της Πρωσίας.
Αποτίμηση των κινημάτων του 1848
Τα επαναστατικά κινήματα του 1848, που ονομάστηκαν η άνοιξη των λαών:
•
επηρέασαν σημαντικά το πολιτικό σκηνικό,
•
ευνόησαν τη μεγαλοαστική τάξη,
•
συνέβαλαν στην ανάδυση τα εθνικών αιτημάτων πολλών λαών.
•
μετατόπισαν το μέτωπο κοινωνικής αντιπαράθεσης από την αντιπαράθεση ευγενών - αστών στη σύγκρουση μεταξύ αστών και εργατών.
ΕΝΟΤΗΤΑ 12 - Η ωρίμανση της βιομηχανικής επανάστασης
Το φαινόμενο βιομηχανική επανάσταση
Οι πρώτες βιομηχανίες δημιουργήθηκαν στη Μεγάλη Βρετανία γύρω στα 1750-1780. Το φαινόμενο αυτό ονομάστηκε εκβιομηχάνιση.
Κύρια χαρακτηριστικά της εκβιομηχάνισης:
•
Η εκτεταμένη χρήση νέων τεχνικών μέσων με επακόλουθα:
-
τον περιορισμό της χειρωνακτικής εργασίας,
-
την αύξηση της παραγωγής,
-
τη μείωση του κόστους των προϊόντων.
•
Η αξιοποίηση νέων μορφών ενέργειας – κυρίως του άνθρακα.
•
Η εφαρμογή καινοτομιών στη μεταλλουργία.
•
Η συγκέντρωση των εργαζομένων στα εργοστάσια.
•
Οι υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης.
Κύριοι πόλοι ανάπτυξης ήταν η υφαντουργία και η μεταλλουργία.
Η εξάπλωση της βιομηχανικής επανάστασης
Στα μέσα του 19ου αιώνα η εκβιομηχάνιση περιοριζόταν:
•
στη Μ. Βρετανία,
•
στη βόρεια και ανατολική Γαλλία,
•
στις Κάτω Χώρες και το Βέλγιο,
•
στις όχθες του ποταμού Ρήνου,
•
στη βόρεια Ιταλία.
Από τα μέσα του 19ου αιώνα και μετά εξαπλώθηκε με γρήγορους ρυθμούς σε νέες περιοχές της Ευρώπης και στις ΗΠΑ.
Καινοτομίες στον 19ο αιώνα:
•
Χημεία: μαζική παραγωγή αγαθών.
•
Ηλεκτρισμός: (α) ως πηγή ενέργειας, (β) ως μέσο φωτισμού.
Η επανάσταση στις συγκοινωνίες και τις επικοινωνίες
•
Σιδηρόδρομος Σύμβολα της
•
Ατμόπλοιο βιομηχανικής ανάπτυξης
•
Αυτοκίνητο
•
Αεροπλάνο
•
Μέσα μετάδοσης ήχου
Οικονομικός φιλελευθερισμός και καπιταλισμός
Ο νέος τρόπος οργάνωσης της οικονομίας ονομάστηκε οικονομία της ελεύθερης αγοράς ή καπιταλισμός ή κεφαλαιοκρατία.
Ιδεολογική βάση του νέου συστήματος:
Ο οικονομικός φιλελευθερισμός, σύμφωνα με τον οποίο οι επιχειρηματίες είχαν την ελευθερία να πράττουν ό,τι εκείνοι έκριναν αναγκαίο, για να κερδίζουν το ατομικό συμφέρον θεωρούνταν σημαντικότερο του κοινωνικού.
Χαρακτηριστικά του καπιταλισμού:
•
επιχειρήσεις με μετοχικό κεφάλαιο,
•
μεγάλες τράπεζες,
•
ολιγοπώλια ή μονοπώλια,
•
περιοδικές οικονομικές κρίσεις.
ΕΝΟΤΗΤΑ 13 - Κοινωνικές και πολιτικές διαστάσεις της βιομηχανικής επανάστασης
Πληθυσμιακές μεταβολές
-
Εσωτερική μετανάστευση: με κατεύθυνση προς τις βιομηχανικές πόλεις.
-
Εξωτερική μετανάστευση: με κατεύθυνση προς ΗΠΑ, Καναδά, Αυστραλία.
Κοινωνικοί μετασχηματισμοί
Οι αριστοκράτες:
•
Πανίσχυροι σε περιοχές, όπου οι κοινωνικές δομές δεν άλλαξαν.
•
Κράτησαν διπλή στάση σε περιοχές, όπου επικράτησε η βιομηχανική επανάσταση: (α) στην Αγγλία άρχισαν να ασχολούνται με επιχειρήσεις καπιταλιστικού χαρακτήρα, (β) στη Γαλλία, αντίθετα, δεν έδειξαν ενδιαφέρον για νέου τύπου δραστηριότητες.
Οι αστοί:
Ήταν η κυρίαρχη πλέον τάξη και διακρινόταν:
•
σε μεγαλοαστούς: βιομήχανοι, μεγαλέμποροι, τραπεζίτες,
•
σε μεσοαστούς: βιοτέχνες, ελεύθεροι επαγγελματίες,
•
σε μικροαστούς: δημόσιοι και ιδιωτικοί υπάλληλοι.
Οι αγρότες:
Ζούσαν κάτω από ασταθείς συνθήκες και πολλοί μετανάστευσαν.
Οι εργάτες:
Ζούσαν σε άθλιες συνθήκες, καθώς εργάζονταν 12 έως 16 ώρες καθημερινά, χωρίς ημέρα ανάπαυσης και έπαιρναν πολύ χαμηλούς μισθούς.
Σοσιαλιστικές θεωρίες
Ουτοπικός σοσιαλισμός:
Πρόβαλε μια εξιδανικευμένη μορφή κοινωνίας και εκφράστηκε από τους πρώτους σοσιαλιστές (Σαιν Σιμόν, Φουριέ, Όουεν, Μπλαν).
Μαρξισμός:
Πρόβαλε την άποψη ότι κύρια αιτία της κοινωνικής αδικίας ήταν το γεγονός ότι ολιγάριθμοι αστοί ήταν ιδιοκτήτες των μέσων παραγωγής και έθεσε ως στόχο τη δημιουργία μιας αταξικής κοινωνίας, όπου δεν θα υπήρχε εκμετάλλευση. Διαμορφώθηκε από τους Γερμανούς Καρλ Μαρξ και Φριντριχ Έγκελς, που το 1848 δημοσίευσαν το Κομμουνιστικό Μανιφέστο.
Η ανάπτυξη του συνδικαλισμού
•
Μετά το 1830 οι εργάτες άρχισαν να διεκδικούν οργανωμένα την ικανοποίηση των αιτημάτων τους, όπως ήταν η οκτάωρη εργασία.
•
Το 1838 η αγγλική Ένωση Εργατών δημοσίευσε τη Χάρτα του Λαού με πολιτικά αιτήματα, όπως τη θέσπιση καθολικής ψηφοφορίας.
•
Την 1η Μαϊου του 1886 μία εργατική απεργία στο Σικάγο των ΗΠΑ με αίτημα τη καθιέρωση της οκτάωρης εργασίας πνίγηκε στο αίμα από το 1890 η Πρωτομαγιά γιορτάζεται ως παγκόσμια ημέρα εργατών.
•
Στα τέλη του 19ου αι. το εργατικό κίνημα είχε σημειώσει κάποιες επιτυχίες:
-
μείωση των ωρών εργασίας σε δέκα,
-
δημιουργία ταμείων ασφάλισης,
-
υπογραφή συλλογικών συμβάσεων εργασίας με τους εργοδότες.
Η πολιτική οργάνωση των εργατών
•
Το 1864 ιδρύθηκε η πρώτη Διεθνής Ένωση Εργατών (πρώτη Διεθνής)
•
To 1889 στο Παρίσι ιδρύθηκε η δεύτερη Διεθνής με τη συμμετοχή μόνο πολιτικών κομμάτων που δέχονταν το μαρξισμό.
•
Τα επόμενα χρόνια δημιουργήθηκαν σε διάφορες χώρες σοσιαλιστικά και εργατικά κόμματα με μετριοπαθή ή επαναστατικό χαρακτήρα.
Το κίνημα για τη χειραφέτηση της γυναίκας
Το 1903 η Αγγλίδα Πάνκχορστ ίδρυσε την Κοινωνική και Πολιτική Ένωση Γυναικών που μαχόταν για την παραχώρηση πολιτικών δικαιωμάτων στις γυναίκες.
ΕΝΟΤΗΤΑ 14 - Οι ενοποιήσεις της Ιταλίας και της Γερμανίας
Νέα εθνικά κράτη στα Βαλκάνια
Η εθνική ιδέα κυριάρχησε στην Ευρώπη του 19ου αιώνα.
Η ενοποίηση της Ιταλίας (1861-1870)
Διαίρεση της Ιταλίας του 19ου αι.:
•
Το βασίλειο της Σαρδηνίας στο βορρά
•
Τα παπικά κράτη στο κέντρο
•
Το βασίλειο των Δύο Σικελιών στο νότο
•
Οι δημοκρατίες της Βενετίας και της Λομβαρδίας
•
Τα δουκάτα της Τοσκάνης, της Πάρμας, της Μοδένας
Οι πρωταγωνιστές:
•
Ο βασιλιάς Βίκτωρ Εμμανουήλ Β’.
•
Ο μετριοπαθής φιλελεύθερος πρωθυπουργός Καβούρ.
•
Ο πολιτικός Τζουζέπε Ματσίνι που ίδρυσε το κόμμα Νέα Ιταλία.
•
Ο Ιταλός επαναστάτης Τζουζέπε Γκαριμπάλντι, που κήρυξε την επανάσταση στη νότια Ιταλία και την ένωση των περιοχών αυτών με το Πεδεμόντιο.
Το 1861 σχηματίστηκε το ενιαίο βασίλειο της Ιταλίας, το οποίο μέχρι το 1870 έλαβε τη σημερινή του μορφή.
Η ενοποίηση της Γερμανίας (1871)
•
Το 1815 ιδρύθηκε η Γερμανική Συνομοσπονδία, μια χαλαρή ένωση.
•
Το 1834 ιδρύθηκε η γερμανική τελωνειακή ένωση, που ενοποίησε οικονομικά ένα μεγάλο τμήμα του γερμανικού χώρου.
•
Το 1862 ο Μπίσμαρκ έγινε καγκελάριος της Πρωσίας και έθεσε ως προτεραιότητα τη γερμανική ενοποίηση.
•
Το 1866 τα πρωσικά στρατεύματα σύντριψαν τα αυστριακά και ιδρύθηκε η Συνομοσπονδία της Γερμανίας του βορρά, όπου δέσποζε η Πρωσία.
•
Το 1870 ο Μπίσμαρκ, εκτιμώντας ότι ένας πόλεμος θα αναδείκνυε την εθνική ενότητα, προκάλεσε τη σύγκρουση με τη Γαλλία.
•
Στις αρχές του 1871 δημιουργείται ένα ενιαίο γερμανικό κράτος.
Τα νέα εθνικά κράτη στα Βαλκάνια:
Παράγοντες διαμόρφωσής τους:
•
Η οικονομική και πολιτισμική σύνδεση των Βαλκανίων με τη δυτική Ευρώπη.
•
Τα εσωτερικά προβλήματα της οθωμανικής αυτοκρατορίας.
•
Οι ανταγωνισμοί των ευρωπαϊκών δυνάμεων στην περιοχή.
•
Οι αντικρουόμενες διεκδικήσεις των βαλκανικών λαών.
Οι Έλληνες:
•
Πρώτοι δημιούργησαν εθνικό κράτος στα Βαλκάνια τον 19ο αιώνα.
Οι Σέρβοι:
•
Εξεγέρθηκαν εναντίον του σουλτάνου με επικεφαλής τον Μίλος Ομπρένοβιτς και εξασφάλισαν περιορισμένη αυτονομία (1812-1815).
•
Η σερβική ανεξαρτησία αναγνωρίστηκε από το συνέδριο του Βερολίνου το 1878.
Οι Βούλγαροι:
•
Το 1870 πέτυχαν την αναγνώριση από την οθωμανική διοίκηση της αυτόνομης βουλγαρικής εκκλησίας, της Εξαρχίας, γεγονός που προκάλεσε ένταση στις ελληνοβουλγαρικές σχέσεις.
•
Μετά το ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1877-1878 η νικήτρια Ρωσία επιχείρησε να δημιουργήσει τη Μεγάλη Βουλγαρία (με τη συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, 1878). Οι αντιδράσεις, όμως της Αγγλίας και της Γερμανίας οδήγησαν στην ίδρυση ενός περιορισμένου και αυτόνομου βουλγαρικού κράτους με το συνέδριο του Βερολίνου το 1878.
Οι Ρουμάνοι:
•
Από τα μέσα του 19ου αιώνα αξίωναν την εθνική τους ανεξαρτησία, με πρωτεργάτη τον Αλέξανδρο Κούζα.
•
Ο Κάρολος Α΄ ανέτρεψε αργότερα τον Κούζα συμμάχησε με τη Ρωσία και κήρυξε την ανεξαρτησία της Ρουμανίας, την οποία αναγνώρισε το συνέδριο του Βερολίνου .
ΕΝΟΤΗΤΑ 15 - Αποικιοκρατία και αποικιακοί ανταγωνισμοί
Ιμπεριαλισμός και αποικιοκρατία
•
Ιμπεριαλισμός = η πολιτική των ισχυρών κρατών με στόχο την εκμετάλλευση των αδύναμων και την απόκτηση περισσότερης δύναμης.
•
Αποικιοκρατία = η αναζήτηση και κατάκτηση από τα ισχυρά ευρωπαϊκά κράτη εδαφών εκτός Ευρώπης για εκμετάλλευση.
Κύρια αίτια της αποικιοκρατίας
•
Η ανάγκη των εκβιομηχανισμένων κρατών της Ευρώπης για εύρεση νέων αγορών για τα βιομηχανικά προϊόντα τους, πρώτων υλών, καυσίμων, νέων περιοχών για επένδυση των κεφαλαίων τους.
•
Η απόκτηση αποικιών, εμπορικών σταθμών και βάσεων και η ενίσχυση του εθνικού γοήτρου.
Η κοινωνική βάση της αποικιοκρατίας
•
Η αστική τάξη.
•
Τα ευρύτερα κοινωνικά στρώματα.
Πρωτοπόροι της αποικιοκρατίας
•
Οι εξερευνητές: αναζητούσαν γνώσεις και ανακάλυπταν συχνά νέες περιοχές.
•
Οι ιεραπόστολοι: διέδιδαν το χριστιανισμό.
•
Οι έμποροι: αναζητούσαν νέες αγορές.
Οι μέθοδοι αποικιοκρατικής πολιτικής
•
Η κατάκτηση εδαφών και η καθυπόταξη των κατοίκων τους.
•
Η οικονομική διείσδυση.
Η αποικιακή εξάπλωση
Αποικιοκρατικές δυνάμεις:
Μ. Βρετανία, Γαλλία, Βέλγιο, Πορτογαλία, Ισπανία, Ιταλία, Ολλανδία, Γερμανία, Ρωσία.
Αποικιοκρατούμενες περιοχές:
Καναδάς, Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία, Ασία, Αφρική.
Τα αποτελέσματα της αποικιοκρατίας
Για τις αποικίες:
•
Ο πλούτος τους λεηλατήθηκε.
•
Οι λαοί τους αντιμετωπίστηκαν ως κατώτεροι.
•
Οι πολιτισμοί τους υποτιμήθηκαν.
•
Οι αποικιοκράτες έφεραν στις αποικίες τα στοιχεία των πολιτισμών τους.
Για τα αποικιοκρατικά κράτη και τους λαούς τους:
•
Οδηγήθηκαν στην πολιτισμική αλαζονεία.
•
Οξύνθηκε ο μεταξύ τους ανταγωνισμός.
ΕΝΟΤΗΤΑ 16 - Εξελίξεις στην αμερικανική ήπειρο, στην Κίνα και στην Ιαπωνία
Επαναστάσεις και νέα κράτη στη Λατινική Αμερική
Αργεντινή, Παραγουάη, Χιλή, Περού, Μεξικό, Βραζιλία, Βολιβία, Ισημερινός, Βενεζουέλα, Κολομβία.
Ηγετικές φυσιογνωμίες της επανάστασης:
•
Σιμόν Μπολίβαρ από τη Βενεζουέλα,
•
Χοσέ ντε Σαν Μαρτίν από την Αργεντινή.
•
Εμιλιάνο Ζαπάτα και Πάντσο Βίλα από το Μεξικό
Η ανεξαρτησία δεν άλλαξε θεαματικά την κατάσταση:
Σε οικονομικό επίπεδο:
•
Η οικονομία παρέμεινε αγροτική.
•
Λίγοι μεγάλοι γαιοκτήμονες μονοπωλούσαν τη γη και την εξουσία.
•
Οι αγρότες ζούσαν κάτω από άθλιες συνθήκες.
Σε πολιτικό επίπεδο:
•
Ακολούθησε μια περίοδος μεγάλης αστάθειας.
•
Ορισμένοι στρατιωτικοί εγκαθίδρυσαν δικτατορίες.
Οι εξελίξεις στις ΗΠΑ
Στις ΗΠΑ σημειώθηκε ραγδαία ανάπτυξη με κύριες αιτίες:
•
τους πλούσιους φυσικούς πόρους,
•
τα άφθονα εργατικά χέρια,
•
το υψηλό μορφωτικό επίπεδο,
•
τη σταθερότητα,
•
τη ριψοκίνδυνη επιχειρηματική νοοτροπία.
Ο αμερικανικός εμφύλιος πόλεμος:
Στα μέσα του 19ου αι. οι σχέσεις μεταξύ βορείων και νοτίων πολιτειών οξύνθηκαν.
•
Στο νότο οι μεγάλοι γαιοκτήμονες διατηρούσαν φυτείες, στις οποίες εργάζονταν μαύροι δούλοι.
•
Στο βορρά οι αστοί ήταν ενάντιοι στο θεσμό της δουλείας, επειδή θεωρούσαν α) ότι είναι ηθικά απαράδεκτη και β) ότι εμπόδιζε τη βιομηχανική ανάπτυξη.
Μετά το 1860, η κρίση στις σχέσεις των πολιτειών οδήγησε σε σκληρό εμφύλιο πόλεμο Βορείων και Νοτίων, ο οποίος έληξε με νίκη των Βορείων το 1865.
•
Αποτέλεσματα του εμφύλιου πολέμου και της νίκης των Βορείων:
Η ενότητα των ΗΠΑ αποκαταστάθηκε.
Θεσμοθετήθηκε η κατάργηση της δουλείας.
Έπειτα, από το τέλος του εμφυλίου πολέμου οι ΗΠΑ:
•
Άρχισαν τη συστηματική οικονομική διείσδυση στη Λατινική Αμερική.
•
Στις αρχές του 20ού αι. είχαν τον οικονομικό έλεγχο ολόκληρης της αμερικανικής ηπείρου.
Αίτια της ραγδαίας οικονομικής ανάπτυξης των ΗΠΑ:
•
η βιομηχανία,
•
η άφιξη νέων μεταναστών,
•
η ανάπτυξη του σιδηροδρόμου,
•
ο εποικισμός της αμερικανικής ενδοχώρας.
Η Κίνα
Δέχτηκε τις επιθέσεις ισχυρών αποικιακών δυνάμεων:
•
Έχασε από τους Γάλλους τον έλεγχο της Ινδοκίνας.
•
Οι Ιάπωνες απέσπασαν τον έλεγχο της Ταϊβάν.
•
Οι Ρωσία, Γερμανία, Μ. Βρετανία και Γαλλία τη χώρισαν σε ζώνες επιρροής.
Μορφές αντίδρασης σε αυτήν την κατάσταση υπήρξαν:
•
το κίνημα των Τάιπινγκ
•
η επανάσταση του 1911, με την οποία καθιερώθηκε η προεδρική δημοκρατία.
Η Ιαπωνία
Σημειώθηκαν σημαντικές μεταρρυθμίσεις λίγο μετά τα μέσα του 19ου αιώνα:
•
Το παλαιό φεουδαλικό καθεστώς ανατράπηκε.
•
Δόθηκε έμφαση στη βιομηχανία και υιοθετήθηκαν δυτικοί θεσμοί.
Ενσωμάτωση της Ιαπωνίας στο δυτικό κόσμο εκβιομηχάνιση ιμπεριαλισμός.
ΕΝΟΤΗΤΑ 17 - Η διακυβέρνηση του ελληνικού κράτουςαπό τον Ιωάννη Καποδίστρια (1828-1831)
Η άφιξη του Καποδίστρια στην Ελλάδα
Ο Ι. Καποδίστριας εκλέχτηκε Κυβερνήτης της Ελλάδας από την Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας και ήρθε στο Ναύπλιο τον Ιανουάριο του 1828. Η κατάσταση στην οποία βρισκόταν η χώρα ήταν τραγική:
•
Η χώρα ήταν ερειπωμένη και ο λαός εξαθλιωμένος.
•
Ληστές και πειρατές έλεγχαν μεγάλες περιοχές της χώρας.
•
Ο αιγυπτιακός στρατός κατείχε εδάφη της ΝΔ Πελοποννήσου και ο τουρκικός στρατός κατείχε εδάφη της Στερεάς Ελλάδας.
Οι ενέργειες του Καποδίστρια ως Κυβερνήτη της Ελλάδας:
Πολίτευμα και διοίκηση:
•
Συγκέντρωσε όλες σχεδόν τις εξουσίες στο πρόσωπό του.
•
Ανέστειλε την ισχύ του συντάγματος της Τροιζήνας.
•
Διόριζε ο ίδιος τους υπουργούς και τα μέλη του Πανελληνίου.
Ένοπλες δυνάμεις:
•
Ασχολήθηκε ιδιαίτερα με την οργάνωση τακτικού στρατού με διπλό σκοπό:
την εκκαθάριση της Στερεάς Ελλάδας από τον τουρκικό στρατό,
την αντιμετώπιση της ληστείας και της πειρατείας.
•
Στον τακτικό στρατό αξιοποιήθηκαν και ορισμένοι από τους αγωνιστές.
•
Δημιουργήθηκε ο Λόχος των Ευελπίδων, ένα είδος στρατιωτικής σχολής.
•
Έγιναν τα πρώτα βήματα για την οργάνωση τακτικού πολεμικού ναυτικού.
•
Καταπολεμήθηκε η πειρατεία, χάρη στη δράση του Μιαούλη.
Οικονομία:
•
Σχημάτισε ένα πρώτο κρατικό ταμείο.
•
Ίδρυσε Τράπεζα με τη βοήθεια του Εϋνάρδου και έκοψε νόμισμα, το Φοίνικα.
•
Εφάρμοσε αυστηρή λιτότητα στις κρατικές δαπάνες.
•
Επιχείρησε να εκσυγχρονίσει τη γεωργία με νέες καλλιέργειες και μεθόδους.
Εκπαίδευση:
•
Το Ορφανοτροφείο της Αίγινας, στο οποίο λειτουργούσαν:
τρία αλληλοδιδακτικά σχολεία με τέσσερα χρόνια φοίτησης (δημοτικά),
τρία ελληνικά με τριετή φοίτηση (γυμνάσια),
αρκετά χειροτεχνία (επαγγελματικές σχολές),
το Πρότυπον Σχολείον (για τους δασκάλους των αλληλοδιδακτικών).
•
Το Κεντρικόν Σχολείον (για σπουδές σε πανεπιστήμια του εξωτερικού).
•
Το Πρότυπον Αγροκήπιον, γεωργική σχολή στην Τίρυνθα.
Ο Καποδίστριας δεν προχώρησε άμεσα στην ίδρυση πανεπιστήμιου.
Η ολοκλήρωση της επανάστασης (1829):
•
Εκκρεμούσαν δύο σοβαρά ζητήματα:
ο βαθμός ανεξαρτησίας της χώρας,
ο καθορισμός των συνόρων της.
•
Η Ελλάδα αναγνωρίστηκε ως ανεξάρτητο κράτος με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου στις 3 Φεβρουαρίου 1830.
•
Τα βόρεια σύνορα του κράτους ήταν η γραμμή Αμβρακικού – Παγασητικού.
Η αντιπολίτευση κατά του Καποδίστρια
•
Η πολιτική του Κυβερνήτη αποσκοπούσε στην συγκρότηση ενός ισχυρού συγκεντρωτικού κράτους κατά τα δυτικά πρότυπα. Αυτή η πολιτική, όμως, προκάλεσε πολλές αντιδράσεις σε:
πρόκριτους, πλοιοκτήτες και Φαναριώτες,
φιλελεύθερους διανοούμενους, όπως ο Κοραής,
Αγγλία και Γαλλία που υποκινούσαν αντικαποδιστριακές κινήσεις.
•
Στις αρχές του 1831 σημειώθηκαν εξεγέρσεις, με αποκορύφωμα την ανατίναξη στον Πόρο από τον Α. Μιαούλη των δύο μεγαλύτερων πολεμικών πλοίων.
•
Κέντρο της αντιπολίτευσης στάθηκε η Ύδρα, όπου η εφημερίδα Απόλλων προπαγάνδιζε τη δολοφονία του Κυβερνήτη.
•
Η ένταση κορυφώθηκε, όταν ο Καποδίστριας φυλάκισε τον πρόκριτο της Μάνης Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, θεωρώντας τον υπεύθυνο για αντικυβερνητικές ενέργειες.
•
Στις 27 Σεπτεμβρίου 1831 ο αδελφός και ο γιος του Πετρόμπεη Μαυριμιχάλη δολοφόνησαν τον Καποδίστρια.
ΕΝΟΤΗΤΑ 18 - Από την άφιξη του Όθωνα (1833) έως την επανάσταση της 3η Σεπτεμβρίου 1843
Η εκλογή και η άφιξη του Όθωνα στην Ελλάδα:
Εμφύλιος πόλεμος Επέμβαση των Δυνάμεων Ορισμός του Όθωνα ως βασιλιά της Ελλάδας
Οι Μ. Δυνάμεις και η Βαυαρία υπέγραψαν τη συνθήκη του Λονδίνου (Μάιος 1832), με την οποία:
•
Ο Όθων αναγορευόταν Βασιλιάς της Ελλάδας.
•
Ως πολίτευμα του νέου κράτους ορίστηκε η απόλυτη μοναρχία.
•
Χορηγήθηκε στο ελληνικό κράτος ένα δάνειο 60 εκ. φράγκων.
Η περίοδος της Αντιβασιλείας 1833-1835
Ορισμός:
Ήταν μια επιτροπή αποτελούμενη από Βαυαρούς αξιωματούχους διορισμένους από τον πατέρα του Όθωνα, η οποία θα ασκούσε την εξουσία μέχρι την ενηλικίωσή του.
Τα κυριότερα μέλη της ήταν:
•
Ο Άρμανσμπεργκ, πρωθυπουργός και υπουργός των εξωτερικών.
•
Ο Μάουρερ, αρμόδιος για την εκπαίδευση, τη δικαιοσύνη και την εκκλησία.
•
Ο Χάιντεκ, υπεύθυνος για τις ένοπλες δυνάμεις.
Οι στόχοι της Αντιβασιλείας:
•
εθνική ανεξαρτησία,
•
βασιλική απολυταρχία,
•
συγκεντρωτικό σύστημα διακυβέρνησης.
Η πολιτική της Αντιβασιλείας:
•
Διοίκηση
Η διοίκηση του κράτους ήταν συγκεντρωτική.
Η χώρα διαιρέθηκε σε 10 νομούς.
Η πρωτεύουσα μεταφέρθηκε από το Ναύπλιο στην Αθήνα.
•
Στρατός
Ο στρατός βασίστηκε σε 3.500 περίπου Βαυαρούς στρατιωτικούς.
Οι Έλληνες αγωνιστές δεν έγιναν δεκτοί στις ένοπλες δυνάμεις.
•
Δικαιοσύνη
Ιδρύθηκαν δικαστήρια.
Συντάχθηκαν νέοι νόμοι.
•
Εκπαίδευση
Η πρωτοβάθμια εκπαίδευση παρεχόταν στα Δημοτικά σχολεία που είχαν επτά χρόνια διάρκεια και ήταν αλληλοδιδακτικά.
Η δευτεροβάθμια εκπαίδευση προσφερόταν:
- από τα Ελληνικά σχολεία που ήταν τριτάξια και βρίσκονταν στις πρωτεύουσες των επαρχιών,
- από τα Γυμνάσια που ήταν τετρατάξια και βρίσκονταν στις πρωτεύουσες των νομών.
Η τριτοβάθμια εκπαίδευση παρεχόταν από το πρώτο ελληνικό Πανεπιστήμιο, που ιδρύθηκε στην Αθήνα το 1837, ενώ την ίδια χρονιά ιδρύθηκε και το Πολυτεχνικό Σχολείο, πρόδρομος του σημερινού Πολυτεχνείου.
•
Εκκλησία
Η ελληνική εκκλησία ορίστηκε αυτοκέφαλη.
Έκλεισαν μοναστήρια που είχαν μικρό αριθμό μοναχών.
Η στάση των Ελλήνων έναντι της Αντιβασιλείας:
Δυσπιστία Εχθρότητα Συνωμοτικές κινήσεις.
Η περίοδος της απόλυτης μοναρχίας του Όθωνα (1835-1843)
•
Εξεγέρσεις στην Ύδρα και τη Μεσσηνία Έλληνες στα ανώτερα αξιώματα.
•
Το 1841 διόρισε Έλληνα πρωθυπουργό, τον Αλ. Μαυροκορδάτο.
Η 3η Σεπτεμβρίου 1843
Αιτίες της επανάστασης της 3ης Σεπτεμβρίου 1843:
•
Η άρνηση του Όθωνα για μεταρρυθμίσεις.
•
Τα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα της χώρας.
•
Οι περικοπές σε βάρος των στρατιωτικών.
Η γενική αναταραχή οδήγησε σε πολιτική κινητοποίηση με πρωτεργάτες τους: Α. Μαυροκορδάτο, Ι. Κωλέττη, Α. Μεταξά και Α. Λόντο Ο Όθωνας αναγκάστηκε να προκηρύξει εκλογές για Εθνοσυνέλευση που θα ψήφιζε σύνταγμα Τέλος της απόλυτης μοναρχίας.
ΕΝΟΤΗΤΑ 19 - Από την 3η Σεπτεμβρίου 1843 έως την έξωση του Όθωνα (1862)
Η καθιέρωση της συνταγματικής μοναρχίας
Σύμφωνα με το σύνταγμα του 1844, με το οποίο θεσπίστηκε η συνταγματική μοναρχία:
•
Ο μονάρχης ήταν ο κυρίαρχος παράγοντας του πολιτεύματος.
•
Τη νομοθετική εξουσία ασκούσαν από κοινού ο βασιλιάς, η Γερουσία και η βουλή. Τα μέλη της Γερουσίας διορίζονταν από το βασιλιά και ήταν ισόβια.
•
Η εκτελεστική εξουσία ασκούταν από το βασιλιά μέσω υπουργών που ο ίδιος διόριζε και έπαυε χωρίς την έγκριση της Βουλής.
•
Οι δικαστές διορίζονταν και παύονταν από το βασιλιά .
Η διαμάχη αυτοχθόνων – ετεροχθόνων:
•
Αυτόχθονες = Έλληνες γεννημένοι σε περιοχές που εντάχθηκαν στο ελληνικό κράτος.
•
Ετερόχθονες = Έλληνες γεννημένοι σε περιοχές που βρίσκονταν έξω από τα σύνορα του ελληνικού κράτους.
Οι αυτόχθονες είχαν την πλειοψηφία στην Εθνοσυνέλευση και πίεσαν ώστε:
•
Οι ετερόχθονες να μην επιτρέπεται να διοριστούν σε θέσεις της διοίκησης. Ωστόσο, οι ετερόχθονες δεν αποκλείονταν από την εκπαίδευση και το στρατό και δεν έχαναν το δικαίωμα του Έλληνα πολίτη.
•
Οι ετερόχθονες να μπορούν να εκλεγούν βουλευτές μόνο σε οικισμούς ετεροχθόνων.
Η λειτουργία του πολιτεύματος:
Τα θετικά στοιχεία:
•
Η καθιέρωση των κοινοβουλευτικών θεσμών αποτέλεσε μια θετική εξέλιξη.
Τα αρνητικά στοιχεία:
•
Οι υπερεξουσίες που είχε ο βασιλιάς.
•
Τα κόμματα δεν αναγνωρίστηκαν θεσμικά.
•
Στις εκλογές χρησιμοποιήθηκαν αθέμιτα μέσα.
Η πρωθυπουργία του Ι. Κωλέττη:
Υπήρξε πρωταγωνιστής αρνητικών εξελίξεων:
•
Συνεργάστηκε με τον Όθωνα.
•
Παραβίασε το σύνταγμα.
•
Δαπάνησε κρατικούς πόρους για την εξυπηρέτηση των ψηφοφόρων του.
Μεγάλη Ιδέα και αλυτρωτισμός:
Μεγάλη Ιδέα: η ιδέα ότι για την ανάπτυξη της Ελλάδας και το ξεπέρασμα των προβλημάτων της ήταν αναγκαία η ενσωμάτωση όσο το δυνατόν περισσότερων εδαφών από την οθωμανική αυτοκρατορία, στα οποία ζούσαν ελληνικοί πληθυσμοί. Εισηγητής της υπήρξε ο Ι. Κωλέττης, με ομιλία του στη Βουλή το 1844.
Αλύτρωτοι: Οι Έλληνες που ζούσαν στην οθωμανική αυτοκρατορία.
Αλυτρωτισμός: η πολιτική που στόχευε στην ελευθέρωση των αλύτρωτων Ελλήνων από τον οθωμανικό ζυγό.
Άλλη αντίληψη για την ανάπτυξη της Ελλάδας από το Μαυροκορδάτο και το αγγλικό κόμμα: υποστήριζε την προτεραιότητα της οικονομικής ανάπτυξης.
Ο κριμαϊκός πόλεμος (1854-1856):
•
Το 1854 ξέσπασε Ρωσοτουρκικός πόλεμος.
•
Η Αγγλία και η Γαλλία τάχθηκαν στο πλευρό του σουλτάνου και ο πόλεμος μεταφέρθηκε στη χερσόνησο της Κριμαίας.
•
Αγγλικά και γαλλικά στρατεύματα κατέλαβαν τον Πειραιά, απαιτώντας από τον Όθωνα αυστηρή ουδετερότητα.
Αποτελέσματα κριμαϊκού πολέμου:
•
Ήττα της Ρωσίας.
•
Χάτι Χουμαγιούν (1856): μεταρρύθμιση, με στόχο τη διασφάλιση της ισότητας όλων των κατοίκων της οθωμανικής αυτοκρατορίας ανεξάρτητα από φυλή ή θρήσκευμα.
•
Τα τρία παλαιά ελληνικά κόμματα έπαψαν να υπάρχουν.
Η έξωση του Όθωνα:
Εμφάνιση μιας νέας γενιάς πολιτικών, κατά τη δεκαετία του ’50 Επανάσταση με αίτημα την απομάκρυνση του Όθωνα Εγκατάλειψη της χώρας από τον Όθωνα το 1862.
ΕΝΟΤΗΤΑ 20 - Από την έξωση του Όθωνα (1862) έως το κίνημα στο Γουδί (1909)
Ο Γεώργιος Α΄ βασιλιάς των Ελλήνων. Η ενσωμάτωση των Επτανήσων
•
Μετά την έξωση του Όθωνα οι Δυνάμεις αναγόρευσαν βασιλιά των Ελλήνων το Δανό πρίγκιπα Γεώργιο Α΄.
•
H Αγγλία παραχώρησε το 1863 τα νησιά του Ιονίου στο ελληνικό κράτος. Η επίσημη ενσωμάτωσή τους έγινε το 1864.
Το σύνταγμα του 1864
•
Θέσπιζε το πολίτευμα της βασιλευομένης δημοκρατίας.
•
Θεμελιωνόταν στη δημοκρατική αρχή.
•
Αναγνώριζε το λαό ως κυρίαρχο παράγοντα του πολιτεύματος.
•
Όριζε τον βασιλιά ως τον ανώτατο άρχοντα της πολιτείας.
•
Κατοχύρωνε τη διάκριση των εξουσιών:
Νομοθετική εξουσία: βασιλιάς, Γερουσία, Βουλή.
Εκτελεστική εξουσία:βασιλιάς, διορισμένοι από τον ίδιο υπουργοί.
Δικαστική εξουσία: κηρύχτηκε ανεξάρτητη.
•
Καταργούσε τη Γερουσία ως έναν αντιδημοκρατικό θεσμό.
•
Έδινε καθολικό δικαίωμα ψήφου στους άνδρες.
Εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις 1864 – 1881
Ο Αλ. Κουμουνδούρος:
•
Προχώρησε στη διανομή των εθνικών κτημάτων (1871).
•
Επιδίωξε την ενσωμάτωση εδαφών από το Οθωμανό κράτος.
•
Αποφάσισε την εμπλοκή της Ελλάδας στην Κρητική επανάσταση 1866-1869.
Τα προβλήματα του κοινοβουλευτισμού:
•
Πολίτες πίεζαν τους βουλευτές για να εξασφαλίσουν μια θέση στο δημόσιο.
•
Οι βουλευτές στήριζαν στη Βουλή εκείνον τον πολιτικό αρχηγό που τους εξασφάλιζε διορισμούς των οπαδών τους.
•
Δεν υπήρχαν συγκροτημένα κόμματα
•
Ο βασιλιάς δε δίσταζε να ανατρέπει κυβερνήσεις.
Η αρχή της δεδηλωμένης:
Ο Χαρίλαος Τρικούπης, για να αντιμετωπιστούν οι αυθαιρεσίες του βασιλιά, πρότεινε την ψήφιση της αρχής της δεδηλωμένης, η οποία αναγνωρίστηκε από τον βασιλιά το 1875.
Ο δικομματισμός
Δικομματισμός: κυριαρχία, κατά τη δεκαετία 1885-1895, στην πολιτική ζωή της Ελλάδας δύο κομμάτων με επικεφαλής τον Τρικούπη και τον Δηλιγιάννη.
Το πρόγραμμα του Χ. Τρικούπη
Ο Τρικούπης στόχευε στην:
•
δημιουργία ενός κράτους σύγχρονου και οικονομικά αναπτυγμένου,
•
κατασκευή μεγάλων έργων υποδομής,
•
ανασυγκρότηση των ενόπλων δυνάμεων,
•
εξυγίανση της δημόσιας διοίκησης,
•
ειρηνική συμβίωση με την Οθωμανική αυτοκρατορία.
Τρόποι εφαρμογής της πολιτικής του Τρικούπη:
•
βαριά φορολογία,
•
σύναψη μεγάλων δανείων με τράπεζες του εξωτερικού,
•
προσφορά στους Έλληνες του εξωτερικού προνομιακών όρων για επενδύσεις.
Οι θέσεις του Θεόδωρου Δηλιγιάννη
•
Υποστήριζε ότι η φορολόγηση θα έπρεπε να είναι η μικρότερη δυνατή.
•
Επισήμαινε τις συνέπειες των μέτρων του Τρικούπη για τα μεσαία και κατωτέρα κοινωνικά στρώματα.
•
Στιγμάτιζε την πολιτική εύνοιας του Τρικούπη προς την πλουτοκρατία.
•
Θεωρούσε θεμιτή την εναλλαγή των οπαδών της εκάστοτε κυβέρνησης στις κρατικές θέσεις.
Η πορεία προς την οικονομική και εθνική κρίση
1893: ο Τρικούπης κήρυξε πτώχευση.
1897: ο Δηλιγιάννης αποφάσισε να στείλει στρατό στην Κρήτη .
Ο πόλεμος του 1897 και οι πολιτικές εξελίξεις έως το 1908
1897: αποτυχημένος ελληνοτουρκικός πόλεμος καταβολή πολεμικής αποζημίωσης της Ελλάδας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία επιβολή Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου (ΔΟΕ).
1909: εκδήλωση στρατιωτικού κινήματος στο Γουδί.
ΕΝΟΤΗΤΑ 21 - Το κρητικό ζήτημα (1821-1905)
1821-1840: Η Κρήτη υπό τον έλεγχο του Μωχάμετ Άλι της Αιγύπτου.
1840-1913: Η Κρήτη υπό οθωμανική κυριαρχία.
Η Κρητική επανάσταση 1866-1869 και ο Οργανικός Νόμος:
1866-1869: ξέσπασε η Μεγάλη Κρητική Επανάσταση, η οποία καταπνίγηκε. Μία ομάδα επαναστατών στη μονή Αρκαδίου (8 Νοεμβρίου 1866) ανατινάχτηκε και το γεγονός αυτό προκάλεσε συγκίνηση σε Ελλάδα και Ευρώπη.
1868: παραχώρηση του Οργανικού Νόμου από τον σουλτάνο, που προέβλεπε:
•
την πρόσληψη και χριστιανών υπαλλήλων στη διοίκηση,
•
τη συμμετοχή χριστιανών αντιπροσώπων στη Γενική Διοίκηση,
•
την ισοτιμία τουρκικής και ελληνικής γλώσσας,
•
μεικτά δικαστήρια (χριστιανών και μουσουλμάνων).
Η επανάσταση 1878 και η Σύμβαση της Χαλέπας:
1878: νέα επανάσταση - παραχώρηση από τον σουλτάνο της σύμβασης της Χαλέπας, σύμφωνα με την οποία:
•
ο Γενικός Διοικητής θα μπορούσε να είναι και χριστιανός,
•
στη Γενική Διοίκηση θα πλειοψηφούσαν οι χριστιανοί.
Στην Κρήτη θεσπίστηκε ένα καθεστώς ημιαυτονομίας.
1889: νέα επανάσταση - κατάργηση της σύμβασης της Χαλέπας.
Η επανάσταση 1896-1897 και η Κρητική Πολιτεία:
1896: επανάσταση στην Κρήτη - 1897: ελληνοτουρκικός πόλεμος, στον οποίο η Ελλάδα έχασε δημιουργία αυτόνομης Κρητικής Πολιτείας με ύπατο αρμοστή τον πρίγκιπα Γεώργιο και Υπουργό Δικαιοσύνης τον νέο πολιτικό Ελευθέριο Βενιζέλο.
1905: επανάσταση στο Θέρισο των Χανίων με επικεφαλής τους Ελ. Βενιζέλο, Κ. Φούμη και Κ. Μάνο Οι επαναστάτες κήρυξαν την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.
Ο Αλ. Ζαϊμης αντικατέστησε το Γεώργιο στο αξίωμα του Ύπατου Αρμοστή και η άμεση ανάμιξη των Δυνάμεων, που ήθελαν να διατηρηθεί η ισορροπία στην περιοχή, απέτρεψε την ένωση.
Η οριστική διευθέτηση του Κρητικού Ζητήματος θα γινόταν αργότερα (1913) με τον Βενιζέλο πρωθυπουργό της Ελλάδας.
ΕΝΟΤΗΤΑ 22 - Τα Βαλκάνια των αλληλοσυγκρουόμενων εθνικών επιδιώξεων
Η βαλκανική κρίση των ετών 1875-1878
•
Επαναστάσεις στην Ερζεγοβίνη, τη Βοσνία, τη Βουλγαρία.
•
Η Οθωμανική αυτοκρατορία απάντησε με μαζικές σφαγές.
•
Η Ρωσία κήρυξε τον πόλεμο στην Οθωμανική αυτοκρατορία το 1877.
•
Επαναστάσεις των ελληνικών πληθυσμών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Η συνθήκη του Αγίου Στεφάνου (Φεβρουάριος 1878)
Δημιουργία της «Μεγάλης Βουλγαρίας».
Το συνέδριο του Βερολίνου (Ιούνιος 1878)
Ανάκληση των αποφάσεων της συνθήκης του Αγίου Στεφάνου.
Οι όροι του συνεδρίου του Βερολίνου:
•
Η Μεγάλη Βουλγαρία διασπάται σε αυτόνομη Βουλγαρία και αυτόνομη Ανατολική Ρωμυλία υπό την επικυριαρχία του Σουλτάνου.
•
Σερβία, Ρουμανία, Μαυροβούνιο κηρύχθηκαν ανεξάρτητα κράτη.
•
Μακεδονία, Ήπειρος, Θράκη παρέμειναν στην Οθωμανική αυτοκρατορία.
•
Η διοίκηση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης ανατέθηκε στην Αυστροουγγαρία.
•
Η Κύπρος παραχωρήθηκε στην Αγγλία.
Η Ενσωμάτωση της Θεσσαλίας και της Άρτας (1881)
Ήρθε μετά από διαπραγματεύσεις με την τουρκική πλευρά.
Η προσάρτηση της Α. Ρωμυλίας από τη Βουλγαρία (1885)
Οι Βούλγαροι το 1885 προσάρτησαν την Ανατολική Ρωμυλία, παραβιάζοντας τους όρους της Συνθήκης του Βερολίνου.
Το Μακεδονικό Ζήτημα και ο Μακεδονικός αγώνας:
Μακεδονικό ζήτημα: η διεκδίκηση της Μακεδονίας από Έλληνες, Βούλγαρους και Σέρβους στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα που οδήγησε σε σύγκρουση, η οποία εκδηλώθηκε αρχικά ως αγώνας για τον έλεγχο της εκπαίδευσης και της θρησκευτικής συνείδησης των Μακεδόνων και σύντομα πήρε ένοπλη μορφή.
1893: ίδρυση της Μακεδονικής Επαναστατικής Οργάνωσης (ΕΜΕΟ).
1895: σχηματισμός της Ανώτατης Μακεδονικής Επιτροπής (Komitet).
1896-1897: δραστηριοποίηση των πρώτων ελληνικών ένοπλων ομάδων και προσωπικοτήτων, όπως οι Καραβαγγέλης, Δραγούμης, Κορομηλάς.
1898: οργάνωση στη Μακεδονία ένοπλων ομάδων Βουλγάρων, των κομιτατζήδων.
1903: οργάνωση από την ΕΜΕΟ της εξέγερσης του Ίλιντεν.
1904: άφιξη στη Μακεδονία Ελλήνων αξιωματικών, με ξεχωριστή μορφή τον Παύλο Μελά.
Το κίνημα των Νεοτούρκων 1908
Νεότουρκοι: Τούρκοι αξιωματικοί και διανοούμενοι που ίδρυσαν την οργάνωση Ένωση και Πρόοδος, προτάσσοντας την εθνική αντί για τη θρησκευτική τους ταυτότητα, και εκδήλωσαν το 1908 κίνημα με φιλελεύθερες ιδέες στη Θεσσαλονίκη, υποχρεώνοντας το Σουλτάνο να παραχωρήσει σύνταγμα.
ΕΝΟΤΗΤΑ 23 - Η ελληνική οικονομία και κοινωνία κατά τον 19ο αιώνα
Το ελληνικό κράτος στη διάρκεια του 19ου αιώνα:
•
Έκταση: μικρή.
•
Πληθυσμός: σταθερά αυξανόμενος.
•
Σημαντικότερα αστικά κέντρα: Αθήνα, Πάτρα, Σύρος.
•
Αγροτικός τομέας ήταν κυρίαρχος στην ελληνική οικονομία και καθορίστηκε από το ζήτημα των εθνικών γαιών, ένα μεγάλο μέρος των οποίων καταπατήθηκε. το 1871 ο Αλ. Κουμουνδούρος διένειμε τις εθνικές γαίες που είχαν απομείνει.
Τα χαρακτηριστικά της ελληνικής γεωργίας του 19ου αιώνα:
•
Μικροί αγροτικοί κλήροι, με εξαίρεση τη Θεσσαλία.
•
Τα κυριότερα αγροτικά προϊόντα ήταν η σταφίδα, οι ελιές, τα καπνά, τα σιτηρά.
Το πρόβλημα των τσιφλικιών:
Δημιουργήθηκε με την προσάρτηση της Θεσσαλίας στο ελληνικό κράτος, το 1881, και την πώληση των τσιφλικιών (=μεγάλων γαιοκτησιών) από τους Οθωμανούς ιδιοκτήτες στους Έλληνες κεφαλαιούχους.
Αποτελέσματα από τη μονοκαλλιέργεια της σταφίδας:
•
Η συσσώρευση πλούτου.
•
Οι τοπικές οικονομίες έγιναν ευάλωτες στις διεθνείς κρίσεις.
Το εμπόριο, ειδικά το εξωτερικό, είχε μεγάλη βαρύτητα:
•
Εξαγωγές: σταφίδες, λάδι, αγροτικά προϊόντα.
•
Εισαγωγές: σιτάρι, υφάσματα, νήματα, άνθρακας, ξυλεία, μηχανήματα.
Η ναυτιλία ήταν ο κύριος μοχλός οικονομικής ανάπτυξης. Κύρια λιμάνια: Πάτρα, Σύρος και Πειραιάς.
Το τραπεζικό σύστημα άρχισε να αναπτύσσεται με την ίδρυση της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδας το 1841.
Η βιομηχανία αναπτύχθηκε με αργούς ρυθμούς. Κύριοι λόγοι της βιομηχανικής καθυστέρησης ήταν:
•
η έλλειψη κεφαλαίων,
•
η μικρή αγορά,
•
η έλλειψη πρώτων υλών και καυσίμων,
•
η χρόνια έλλειψη εργατικών χεριών,
•
η πίεση των φθηνών εισαγόμενων προϊόντων.
Ο ρόλος του κράτους στην ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας το 19ο αι. υπήρξε σημαντικός.
Το εξωελλαδικό ελληνικό κεφάλαιο στράφηκε προς την Ελλάδα στη δεκαετία του 1870, λόγω της οικονομικής κρίσης του 1873 και της εύνοιας του Τρικούπη.
Η ελληνική κοινωνία
Βαθμιαία αστικοποίηση ενίσχυση του ρόλου των αστικών στρωμάτων.
Η κοινωνική πυραμίδα:
•
Οι αγρότες: αποτελούσαν την πλειονότητα του πληθυσμού και ήταν μικροϊδιοκτήτες και ακτήμονες (κολίγοι).
•
Τα αστικά στρώματα: αποτελούνταν από τους επιχειρηματίες και τους δημοσίους υπαλλήλους και έπαιζαν έναν δυναμικό ρόλο στην ελληνική κοινωνία.
•
Οι εργάτες: απασχολούνταν στη νεόκοπη ελληνική βιομηχανία.
Κοινωνικοί μετασχηματισμοί:
Η μετανάστευση εντάθηκε στη διάρκεια του 19ου αι. με προορισμό τις πλούσιες ελληνικές παροικίες του εξωτερικού και, στα τέλη του 19ου αι., τις ΗΠΑ.
Οι αγώνες των ακτημόνων της Θεσσαλίας, που έφτασαν μέχρι και την ένοπλη σύγκρουση στο Κιλελέρ το 1910, ήταν ένας από τους παράγοντες που ώθησαν στη διανομή των τσιφλικιών.
Το εργατικό κίνημα έκανε τα πρώτα βήματά του αυτήν την εποχή.
Το γυναικείο ζήτημα τέθηκε στο πλαίσιο των γενικότερων αναζητήσεων που έφερε η αστικοποίηση, με κύριο αίτημα την ανάγκη εκπαίδευσης των γυναικών.
ΕΝΟΤΗΤΑ 24 - Επιστήμες και στοχασμός στον κόσμο το 19ο αιώνα
Ο χαρακτήρας της επιστημονικής εξέλιξης
Ο επιστημονικός χώρος κατά το 19ο αι. χαρακτηρίζεται κυρίως:
•
από τα πολλά νέα επιστημονικά επιτεύγματα,
•
από την πιο στενή σύνδεση οικονομίας και επιστήμης.
Η Χημεία κυριαρχεί στον επιστημονικό χώρο, με σημαντικότερα επιτεύγματα:
•
τα συνθετικά υφάσματα και τα χρώματα,
•
τα λιπάσματα,
•
τα εμβόλια και τα φάρμακα..
Τα επιστημονικά επιτεύγματα
•
Ο Φαραντέυ ανακάλυψε τη σχέση ηλεκτρισμού – μαγνητισμού.
•
Ο Μάξγουελ ανακάλυψε τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα που μεταδίδονται μέσω του αέρα, με εφαρμογές σε: (α) ηλεκτροφωτισμό (Έντισον), (β) τηλέφωνο (Μπελ), (γ) κινηματογράφο.
•
Ο Μορς εγκατέστησε το πρώτο τηλεγραφικό δίκτυο στις ΗΠΑ.
•
Ο Παστέρ και ο Κοχ μελέτησαν τα μικρόβια και επινόησαν εμβόλιο για τη λύσσα και μεθόδους αποστείρωσης των τροφίμων.
Δαρβίνος: η θεωρία της εξέλιξης
Η δημοσίευση του έργου του Δαρβίνου Η καταγωγή των ειδών αποτέλεσε σταθμό στην εξέλιξη της επιστημονικής σκέψης.
Η δαρβινική θεωρία της εξέλιξης μέσω της φυσικής επιλογής:
Τα ζώα και τα φυτά προήλθαν με αργή εξέλιξη από λίγα και απλούστερα αρχικά είδη. Από τα αρχικά αυτά είδη επικράτησαν τελικά εκείνα που μπορούσαν να προσαρμοστούν καλύτερα στις εκάστοτε συνθήκες.
Αντιδράσεις και αλλοίωση της θεωρίας του Δαρβίνου:
•
Από την εκκλησία, καθώς αμφισβητούσε τη δημιουργία του ανθρώπου από το Θεό.
•
Σε κοινωνικό επίπεδο γέννησε τον κοινωνικό δαρβινισμό.
Στοχασμός
Ο Θετικισμός:
Ο Αύγουστος Κοντ υιοθέτησε το νόμο των τριών σταδίων, σύμφωνα με τον οποίο κάθε ανθρώπινη γνώση περνάει από τρία διαδοχικά στάδια: θεολογικό – μεταφυσικό – επιστημονικό ή θετικό και επιχείρησε να εφαρμόσει το νόμο αυτόν στην ιστορία.
Η διαλεκτική μέθοδος:
•
Ο φιλόσοφος Φρίντριχ Χέγκελ πίστευε ότι το σύμπαν διακρίνεται σε τρεις σφαίρες:
το Λόγο
τη Φύση Η Φύση και ο Λόγος αντλούν την ύπαρξή τους από το Πνεύμα
το Πνεύμα
•
Ο Χέγκελ εισηγήθηκε επίσης τη διαλεκτική μέθοδο, όπου υπάρχουν τρεις αρχές: η θέση, η αντίθεση, η σύνθεση. Με τις αρχές αυτές μπορούμε, κατά το Χέγκελ, να ερμηνεύσουμε τα ιστορικά φαινόμενα, καθώς αυτά βρίσκονται σε συνεχή μεταβολή.
Ο διαλεκτικός υλισμός και η πάλη των τάξεων:
•
Οι Κ. Μαρξ και Φρ. Ένγκελς προσάρμοσαν τη διαλεκτική μέθοδο του Χέγκελ, τοποθετώντας στη θέση του κινητήριου παράγοντα της ιστορίας την ύλη αντί για το Πνεύμα.
•
Η κινητήρια δύναμη της ιστορίας ήταν η πάλη των τάξεων, δηλαδή η αδιάκοπη σύγκρουση ανάμεσα στην κοινωνική τάξη που έχει την εξουσία και στην κοινωνική τάξη που προσπαθεί να της την αφαιρέσει.
Ο Υπεράνθρωπος:
Ο Φρ. Νίτσε δεν πίστευε στην απόλυτη αλήθεια και θεωρούσε ότι η αξία στον άνθρωπο είναι σε αυτό που μπορεί να γίνει, δηλαδή στον υπεράνθρωπο, και όχι σε αυτό που είναι. Γνώρισμα του υπεράνθρωπου είναι η αποθέωση της δύναμης.
ΕΝΟΤΗΤΑ 25 - Επιστήμες και στοχασμός στον κόσμο το 19ο αιώνα
Κλασικισμός ή νεοκλασικισμός
Κυριαρχεί ήδη από το δεύτερο μισό του 18ου αι. και θαυμάζει την τάξη και την πειθαρχία της κλασικής αρχαίας τέχνης. Κύριοι εκπρόσωποί του:Νταβίντ, Ένγκρ.
Το κίνημα του ρομαντισμού
Πρωτοεμφανίστηκε στην Αγγλία και τη Γερμανία και κορυφώθηκε στη Γαλλία μετά το 1830.
Κύρια γνωρίσματα του ρομαντισμού:
•
η εγκατάλειψη των κλασικών προτύπων,
•
η κυριαρχία του συναισθηματισμού,
•
η αγάπη για το μυστήριο,
•
το ενδιαφέρον για το εξιδανικευμένο εθνικό παρελθόν,
•
η θρησκευτική αναζήτηση,
•
η στροφή στη φύση,
•
η προτεραιότητα του φανταστικού έναντι του πραγματικού,
•
η προτεραιότητα του χρώματος έναντι της μορφής,
•
η ελεύθερη διαμόρφωση του ύφους.
Πηγές έμπνευσης για το ρομαντισμό:
•
το έθνος,
•
η εθνική παράδοση,
•
η επαναστατική δράση.
Μουσική
•
Ο ρομαντισμός εκφράστηκε πρώτα στη μουσική.
•
Κέντρο:η Γερμανία
•
Εκπρόσωποι οι Μπετόβεν, Σούμπερτ, Σούμαν, Μπραμς, Βάγκνερ και ο Πολωνός Σοπέν.
Ποίηση
•
Στην ποίηση ο ρομαντισμός εκφράστηκε με τα έργα των μεγάλων Άγγλων ποιητών Κιτς, Σέλεϊ, Μπάιρον και στη συνέχεια με τους Γάλλους ποιητές Λαμαρτέν, Βινύ, Μισέ, Ουγκό.
•
Οι ρομαντικοί ποιητές άντλησαν τα θέματά τους:
από τον εσωτερικό τους κόσμο,
από την κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα.
•
Η ρομαντική ποίηση πήρε έντονα εθνικό χαρακτήρα:
στη Γερμανία (Ρίχτερ, Νοβάλις),
στην Ιταλία (Μαντσόνι, Λεοπάρντι),
στη Ρωσία (Πούσκιν).
Πεζογραφία
•
Και στην πεζογραφία ο ρομαντισμός έδωσε μερικά σημαντικά έργα, όπως του Γάλλου Σατομπριάν (Το πνεύμα του χριστιανισμού) του Άγγλου Σκοτ (Ιβανόης).
•
Εκφράσεις του ρομαντισμού για τα κοινωνικά προβλήματα πρέπει να θεωρηθούν ορισμένα έργα των Μπαλζάκ (Ανθρώπινη Κωμωδία), Σταντάλ (Το κόκκινο και το μαύρο), Ουγκό (Οι Άθλιοι).
Ζωγραφική
Ο ρομαντισμός στη ζωγραφική εκφράστηκε με τα έργα των Κόνσταμπλ, Ζερικό και Ντελακρουά.
Το κίνημα του ρεαλισμού
•
Γύρω στα 1850 οι οικονομικές και κοινωνικές μεταβολές προκάλεσαν την ανάδυση του ρεαλισμού.
•
Κύρια γνωρίσματα του ρεαλισμού ήταν:
η προσπάθεια πιστής απόδοσης της πραγματικότητας
το ενδιαφέρον για την καθημερινή ζωή των απλών ανθρώπων
το ενδιαφέρον για το αληθινό και όχι τόσο για το ωραίο
Ζωγραφική
•
Η ζωγραφική υπήρξε ο κύριος χώρος έκφρασης του ρεαλισμού.
•
Το 1855 ο Γάλλος ζωγράφος Κουρμπέ έκανε μια έκθεση στο Παρίσι που την ονόμασε ρεαλισμός, από όπου και το όνομα του κινήματος.
•
Σημαντικοί ρεαλιστές ζωγράφοι ήταν οι Κορό, Ντομιέ, Μιγέ.
Πεζογραφία:
Και η πεζογραφία έδωσε σπουδαία δείγματα ρεαλισμού στα έργα των Ντίκενς (Όλιβερ Τουίστ), Φλομπέρ (Μαντάμ Μποβαρύ), Ζολά (Οι Ρουγκόν Μακάρ), Ντοστογιέβσκι (Έγκλημα και Τιμωρία), Τολστόι (Πόλεμος και Ειρήνη).
Αναζητήσεις στα τέλη του 19ου αι. - Ιμπρεσιονισμός
Ποίηση
•
Συμβολισμός: αρνιόταν κάθε κανόνα και προσπαθούσε να εκφράσει τη φαντασία.
•
Πρόδρομος του συμβολισμού ήταν ο Μποντλέρ και κορυφαίοι εκφραστές οι Βερλέν, Μαλαρμέ, Ρεμπό.
Δραματουργία
Η δραματουργία τόνισε την ανάγκη της κοινωνικής χειραφέτησης μέσα από το έργο του Νορβηγού Ίψεν (κουκλόσπιτο), του Σουηδού Στρίνμπεργκ (Πατέρας) και του Ρώσου Τσέχοφ (Ο θείος Βάνιας).
Ζωγραφική
•
Ιμπρεσιονισμός: ήταν η προσπάθεια να αποδοθεί η φευγαλέα εντύπωση (impression). Το βάρος έπεφτε στα μεταβαλλόμενα είδωλα των πραγμάτων.
•
Κύριοι εκπρόσωποι του ιμπρεσιονισμού ήταν οι Πισαρό, Ρενουάρ, Μονέ, Ντεγκά.
•
Οι μεταϊμπρεσιονιστές, όπως οι Σερά, Γκογκέν, Βαν Γκογκ, Σεζάν κ.ά, αξιοποίησαν τις καινοτομίες των ιμπρεσιονιστών και οδήγησαν τη ζωγραφική σε νέα μονοπάτια (π.χ κυβισμός).
Γλυπτική:
Οι αναζητήσεις στη γλυπτική εκφράστηκαν κυρίως στο έργο του Γάλλου Ροντέν, ο οποίος επιδίωκε την απόδοση βαθύτερων συναισθημάτων και πανανθρώπινων αξιών.
ΕΝΟΤΗΤΑ 26 - Πνευματική ζωή, Γράμματα και Τέχνες στην Ελλάδα του 19ου αιώνα
Κύριες κατευθύνσεις της ελληνικής πνευματικής ζωής
Η ανάπτυξη της ιστορίας και της λαογραφίας:
•
Κρίαρχο στοιχείο της πνευματικής ζωής του 19ου αι. ήταν η προσπάθεια συγκρότησης μιας εθνικής ταυτότητας. Έτσι, δόθηκε μεγάλη βαρύτητα στην ιστορία και τη λαογραφία.
•
Ιστορία: Ο Σ. Ζαμπέλιος και ο Κ. Παπαρρηγόπουλος υποστήριξαν ότι υπάρχει αδιάκοπη συνέχεια του ελληνισμού από την αρχαιότητα.
•
Λαογραφία: θεμελιώθηκε στην Ελλάδα από το Ν. Πολίτη για να υπηρετήσει τις ανάγκες ενίσχυσης της ελληνικής εθνικής ταυτότητας. Οι λαογράφοι μελέτησαν τη σύγχρονη λαϊκή ζωή και τα λαϊκά έθιμα.
Η ίδρυση Πανεπιστημίου:
•
Ιδρύθηκε το 1834 και επωμίστηκε την «αποστολή» να εμφυσήσει στους ομογενείς «αλύτρωτους» φοιτητές του τις ελληνικές εθνικές αξίες.
Το κίνημα του δημοτικισμού:
•
Πρόκειται για τη συστηματική προσπάθεια να καθιερωθεί η δημοτική γλώσσα στην εκπαίδευση, στη διοίκηση και στη λογοτεχνία.
•
Πρωτεργάτης του κινήματος ήταν ο Γ. Ψυχάρης, ο οποίος με το βιβλίο του Το Ταξίδι μου τόνισε την ανάγκη της γενίκευσης της δημοτικής γλώσσας.
•
Υπήρχαν, ωστόσο, αντιδράσεις στις οποίες πρωτοστατούσε το συντηρητικό φοιτητικό κίνημα της εποχής, με σοβαρά επεισόδια:
το 1901 λόγω της μετάφρασης του Ευαγγελίου στη δημοτική (Ευαγγελικά),
το 1903 λόγω της μετάφρασης της Ορέστειας του Αισχύλου σε απλή καθαρεύουσα (Ορεστειακά).
Γράμματα
Ο Διονύσιος Σολωμός και η Επτανησιακή Σχολή
•
Ο Δ. Σολωμός είναι ο δημιουργός του ποιήματος Ύμνος εις την Ελευθερίαν, το οποίο ήταν εμπνευσμένο από την επανάσταση του 1821. Οι δύο πρώτες στροφές του μελοποιήθηκαν από το Ν. Μάντζαρο και αποτελούν τον εθνικό ύμνο της Ελλάδας.
•
Γύρω του σχηματίστηκε ένας κύκλος διανοουμένων (Γ. Τερτσέτης, Ι. Πολυλάς, Γρ. Μαρκοράς κ.ά) που συμμερίζονταν τις απόψεις του και έμειναν γνωστοί ως Επτανησιακή Σχολή. Πλάι τους ξεχωριστές περιπτώσεις ήταν ο Α. Κάλβος, ο Α. Βαλαωρίτης και ο Α. Λασκαράτος.
Οι Φαναριώτες και η Παλαιά Αθηναϊκή Σχολή (1830-1880)
•
Οι Φαναριώτες, όπως τα αδέλφια Αλέξανδρος και Παναγιώτης Σούτσος και ο Αλ. Ραγκαβής γράφουν στην καθαρεύουσα και μιμούνται το γαλλικό ρομαντισμό.
•
Στην πεζογραφία διακρίθηκαν οι Ε. Ροϊδης (Πάπισσα Ιωάννα), Π. Καλλιγάς (Θάνος Βλέκας), Δ. Βικέλας (Λουκής Λάρας).
Η Νέα Αθηναϊκή Σχολή και η γενιά του 1880
•
Στις αρχές της δεκαετίας του 1870 ορισμένοι νέοι λογοτέχνες άρχισαν να απορρίπτουν το ρομαντισμό και να στρέφονται προς την εκφραστική και θεματική απλότητα. Ο κύριος εκφραστής αυτής της γενιάς ήταν ο Κ. Παλαμάς.
•
Στην πεζογραφία αναπτύχθηκε το διήγημα, στο οποίο ξεχώρισαν οι Γ. Βιζυηνός και Αλ. Παπαδιαμάντης.
Τέχνες
Η ζωγραφική και η γλυπτική
•
Οι τέχνες ήταν επηρεασμένες από τα δυτικά πρότυπα. Η πιο ισχυρή επιρροή ασκήθηκε από τη Σχολή του Μονάχου.
•
Οι Α. Κριεζής, Δ. Τσόκος και Θ. Βρυζάκης εμπνεύστηκαν από τον Αγώνα.
•
Οι τρεις μεγάλες μορφές της ελληνικής ζωγραφικής του 19ου αιώνα, που σπούδασαν και έζησαν στο Μόναχο, ήταν:
Ο Ν. Λύτρας: ασχολήθηκε αρχικά με ιστορικά θέματα και στη συνέχεια με την απεικόνιση της καθημερινής ζωής.
Ο Κ. Βολανάκης: εμπνεύστηκε από τη θάλασσα και τη ναυτική ζωή.
Ο Ν. Γύζης: διακρίθηκε για μια διάθεση εξιδανίκευσης των θεμάτων.
•
Σημαντικότερος γλύπτης της εποχής υπήρξε ο Γ. Χαλεπάς.
Η αρχιτεκτονική
•
Κατά την οθωνική περίοδο τα μεγάλα κτίρια σχεδιάστηκαν σύμφωνα με τον κλασικισμό από ξένους αρχιτέκτονες: αδερφοί Χάνσεν, Φ. φον Γκέρτνερ.
•
Κορυφαίος αρχιτέκτονας στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα ήταν ο Ε. Τσίλερ, ο οποίος δίδαξε και στο Πολυτεχνικό Σχολείο.
•
Παράλληλα έδρασαν και Έλληνες αρχιτέκτονες:
ο Σταμάτης Κλεάνθης,
ο Λύσανδρος Καυταντζόγλου.
•
Στα τέλη του 19ου αιώνα οι Έλληνες αρχιτέκτονες δημιούργησαν το νεοκλασικό σπίτι, με στοιχεία αρχιτεκτονικής που παραπέμπουν στην αρχαία Ελλάδα.
ΕΝΟΤΗΤΑ 27 - Το κίνημα στο Γουδί (1909)
Τα αίτια του κινήματος στο Γουδί (οικονομικά, κοινωνικά, πολιτικά):
•
Σοβαρά οικονομικά προβλήματα.
•
Αδυναμία της πολιτικής ηγεσίας να διαχειριστεί αποτελεσματικά τις εθνικές διεκδικήσεις (πόλεμος του 1897) και αδράνεια μπροστά στις εξελίξεις (Μακεδονικός Αγώνας).
•
Πολιτική αστάθεια (κυβερνήσεις σύντομης θητείας).
•
Συνθήκες κοινωνικής ρευστότητας φαινόμενα συντηρητισμού, διάχυτη δυσαρέσκεια.
•
Ευθύνες της μοναρχίας:
μείωση θέσεων εργασίας στο στρατό,
διαλυτικά φαινόμενα στις ένοπλες δυνάμεις,
ρήξη του Διοικητή της Κρήτης πρίγκιπα Γεωργίου με το Βενιζέλο (κίνημα του Θέρισου 1905).
Η εκδήλωση του κινήματος:
•
Φορέας του κινήματος ήταν ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος, οργάνωση που ιδρύθηκε το Μάιο του 1909 από κατώτερους αξιωματικούς, που δυσφορούσαν για τα φαινόμενα ευνοιοκρατίας στο στρατό και για την κακή κατάσταση των ενόπλων δυνάμεων.
•
Χρόνος και τόπος εκδήλωσης: 15 Αυγούστου 1909 στο στρατόπεδο στο Γουδί.
Τα αιτήματα του Στρατιωτικού Συνδέσμου:
•
Αναδιοργάνωση των ενόπλων δυνάμεων.
•
Μεταρρυθμίσεις:
στη διοίκηση του κράτους,
στην οικονομία,
στη δικαιοσύνη,
στην εκπαίδευση.
Η λαϊκή υποστήριξη προς το κίνημα:
•
Προκλήθηκε έκρηξη γενικότερων λαϊκών αιτημάτων που συνοψίζονταν στο αίτημα της «Ανόρθωσης» του κράτους.
•
14 Σεπτεμβρίου 1909: Λαϊκή υποστήριξη προς το κίνημα με εντυπωσιακό συλλαλητήριο στην Αθήνα, οργανωμένο από το Στρατιωτικό Σύνδεσμο και επαγγελματικές οργανώσεις.
Πρόσκληση του Στρατιωτικού Συνδέσμου προς το Βενιζέλο:
•
Μετά την αποτυχία της κυβέρνησης Μαυρομιχάλη να υλοποιήσει τις επιδιώξεις του Συνδέσμου, η ηγεσία του κάλεσε στην Αθήνα τον Ελευθέριο Βενιζέλο, πολιτικό που είχε διακριθεί στην Κρήτη, κυρίως στους αγώνες των Κρητικών για ένωση με την Ελλάδα.
ΕΝΟΤΗΤΑ 28 - Ο Ελευθέριος Βενιζέλος πρωθυπουργός : η πολιτική της περιόδου 1910-1912
Η άνοδος του κόμματος του Βενιζέλου στην εξουσία το 1910:
•
Μετά το κίνημα του 1909 ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος πρότεινε την πρωθυπουργία στον Ελευθέριο Βενιζέλο.
•
Ο Βενιζέλος αρνήθηκε. Διαφώνησε επίσης στην κατάργηση της μοναρχίας.
•
Ακολούθησε συμφωνία Συνδέσμου, βασιλιά, παλαιών κομμάτων και Βενιζέλου: να γίνουν εκλογές για ανάδειξη Αναθεωρητικής και όχι Συντακτικής Βουλής.
•
Μετά από δύο εκλογικές αναμετρήσεις τις εκλογές κέρδισε το Κόμμα των Φιλελευθέρων.
Το Σύνταγμα του 1911:
•
Βασικές μεταρρυθμίσεις του Συντάγματος:
προστάτευε αποτελεσματικότερα τις ατομικές ελευθερίες,
επέτρεπε στο κράτος να αφαιρεί από ιδιοκτήτες μεγάλες εκτάσεις γης με αποζημίωση, για να μοιραστούν στους ακτήμονες,
απαγόρευε να εκλέγονται βουλευτές οι στρατιωτικοί και οι δημόσιοι υπάλληλοι,
καθιέρωνε την υποχρεωτική, δωρεάν εκπαίδευση.
•
Στην προώθηση των μεταρρυθμίσεων καταλυτικός ήταν ο ρόλος της κοινοβουλευτικής ομάδας των Κοινωνιολόγων με επικεφαλής τον Αλ. Παπαναστασίου.
Οι ενέργειες του Βενιζέλου για την αναδιοργάνωση του στρατού:
•
Απέκτησε επιρροή στο στράτευμα και επιδίωξε την αξιοποίηση όλων των αξιωματικών.
•
Επανέφερε στην ηγεσία του στρατού το διάδοχο Κωνσταντίνο.
Ερμηνεία της πολιτικής Βενιζέλου:
•
Σύμφωνα με την εκτίμηση του Βενιζέλου, η Ελλάδα σύντομα θα έπαιρνε μέρος σε πόλεμο για να πετύχει τους εθνικούς της στόχους.
•
Υπό αυτό το πρίσμα ερμηνεύονται:
η συμβιβαστική του στάση απέναντι στη μοναρχία,
τα μέτρα υπέρ των ασθενέστερων στρωμάτων,
η στρατιωτική ανασυγκρότηση της χώρας.
Οι εκλογές του Μαρτίου 1912:
•
Θριάμβευσε το κόμμα των Φιλελευθέρων.
•
Μεγάλο μέρος της ελληνικής κοινωνίας θεωρούσε το Βενιζέλο ικανό να επιλύσει μεγάλα κοινωνικά και εθνικά ζητήματα.
ΕΝΟΤΗΤΑ 29 - Οι Βαλκανικοί πόλεμοι (1912-1913)
Τα αίτια
•
Οι διώξεις των Νεότουρκων σε βάρος των αλλοεθνών πληθυσμών.
•
Η αναζωπύρωση των εθνικών αισθημάτων των άλλων βαλκανικών λαών.
•
Oι ανταγωνισμοί μεταξύ των Δυνάμεων.
Προς τη σύγκρουση - οι βαλκανικές συμμαχίες
Κατευναστική πολιτική Βενιζέλου τακτική της βαλκανικής συνεννόησης από την άνοιξη του 1911 υπογραφή συνθηκών συμμαχίας μεταξύ των βαλκανικών κρατών την άνοιξη του 1912.
Ο Α΄ Βαλκανικός πόλεμος (Οκτώβριος 1912-Μάιος 1913)
Η αφορμή του πολέμου:
•
Η άρνηση του Σουλτάνου να προχωρήσει σε μεταρρυθμίσεις υπέρ των βαλκανικών εθνοτήτων τον Οκτώβριο του 1912.
Οι στρατιωτικές εξελίξεις:
•
Ο ελληνικός στρατός, με αρχιστράτηγο το διάδοχο Κωνσταντίνο, προέλασε στη Μακεδονία.
•
Οι Σέρβοι κατέλαβαν τα Σκόπια, το Μοναστήρι και το Δυρράχιο.
•
Οι Βούλγαροι έφτασαν κοντά στην Κωνσταντινούπολη, κατέλαβαν τη Δ. Θράκη και την Α. Μακεδονία και κατευθύνθηκαν προς τη Θεσσαλονίκη.
•
Παρά τις αντιρρήσεις του Κωνσταντίνου ο ελληνικός στρατός κατέλαβε τη Θεσσαλονίκη στις 26 Οκτωβρίου 1912.
•
Στις 21 Φεβρουαρίου 1913 καταλήφθηκαν τα Ιωάννινα.
•
Με επικεφαλής το ναύαρχο Κουντουριώτη ο ελληνικός στόλος κατέλαβε τα νησιά του Β. και Α. Αιγαίου και ανάγκασε τον τουρκικό στόλο να κλειστεί στα Στενά.
Η συνθήκη του Λονδίνου (17 Μαΐου 1913)
•
Η Οθωμανική αυτοκρατορία υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει σχεδόν όλα τα ευρωπαϊκά-βαλκανικά εδάφη της.
•
Το μέλλον των νησιών του Β.Α. Αιγαίου και της χερσονήσου του Αγίου Όρους και το καθεστώς της Αλβανίας θα καθοριζόταν από τις Δυνάμεις.
•
Τα Δωδεκάνησα παρέμειναν υπό ιταλική κατοχή και διοίκηση.
Η δολοφονία του βασιλιά Γεωργίου Α΄
•
Έγινε στη Θεσσαλονίκη και υπήρξαν υπόνοιες ότι ήταν έργο της Γερμανίας.
Ο Β΄ βαλκανικός πόλεμος (Ιούνιος-Ιούλιος 1913)
Αιτίες:
•
Οι εκκρεμότητες που άφηνε η συνθήκη του Λονδίνου.
•
Η αμοιβαία καχυποψία μεταξύ των βαλκανικών κρατών.
•
Οι υπερβολικές απαιτήσεις της Βουλγαρίας.
•
Η σύναψη συμμαχίας Ελλάδας – Σερβίας εναντίον της Βουλγαρίας.
Οι στρατιωτικές εξελίξεις:
•
Ο ελληνικός στρατός κατέλαβε την Α. Μακεδονία και τη Δ. Θράκη.
•
Οι Σέρβοι σημείωσαν επιτυχίες στη Δ. Μακεδονία.
•
Οι Ρουμάνοι εισέβαλαν στη Βουλγαρία.
•
Οι Τούρκοι ανακατέλαβαν την Αδριανούπολη στην Α. Θράκη.
ΕΝΟΤΗΤΑ 30 - Η Ελλάδα και τα Βαλκάνια αμέσως μετά τους Βαλκανικούς πολέμους
Οι βαλκανικοί πόλεμοι τελείωσαν με τη συνθήκη του Βουκουρεστίου (28 Ιουλίου 1913)
Το περιεχόμενο της συνθήκης του Βουκουρεστίου:
• Η Ελλάδα εξασφάλισε:
το μεγαλύτερο μέρος της Μακεδονίας,
τη νότια Ήπειρο, Τα εδάφη αυτά ονομάστηκαν
σημαντικά νησιά στο Β. και Α. Αιγαίο, Νέες Χώρες
την Κρήτη.
• Η Σερβία κέρδισε ένα σημαντικό τμήμα της Β. Μακεδονίας.
• Η Βουλγαρία πήρε το μεγαλύτερο μέρος της Δ. Θράκης.
• Η Οθωμανική αυτοκρατορία ανέκτησε την Α. Θράκη.
• Τα Δωδεκάνησα παρέμειναν υπό ιταλικό έλεγχο.
• Η Β. Ήπειρος, περιοχή με σημαντική παρουσία ελληνικών πληθυσμών, παραχωρήθηκε στην Αλβανία με το Πρωτόκολλο της Φλωρεντίας.
Ta αποτελέσματα των βαλκανικών πολέμων για την Ελλάδα:
• Διπλασίασε σχεδόν τα εδάφη της και τον πληθυσμό της.
• Δημιουργήθηκαν θετικές προοπτικές, καθώς προστέθηκαν πόλεις που ήταν ακμαία οικονομικά κέντρα (Θεσσαλονίκη, Ιωάννινα, Καβάλα, Μυτιλήνη, Χίος, Ηράκλειο της Κρήτης).
• Προέκυψε το πρόβλημα της αφομοίωσης των Νέων Χωρών με την ισχυρή παρουσία μουσουλμανικών και σλαβικών πληθυσμών.
• Στον πολικό τομέα συνεχίστηκαν οι μεταρρυθμίσεις που είχαν ξεκινήσει πριν από το 1912 από τις κυβερνήσεις Βενιζέλου:
αναγνώριση εργατικών σωματείων,
ασφάλιση των εργαζομένων και καθιέρωση της οκτάωρης εργασίας,
ίδρυση αγροτικών συνεταιρισμών.
• Στην εξωτερική πολιτική παρέμεναν ανοιχτά σημαντικά εθνικά ζητήματα:
οι ελληνικές διεκδικήσεις στη Β. Ήπειρο,
η άρνηση του Σουλτάνου να δεχτεί την ελληνική κυριαρχία στα νησιά
του Β. και Α. Αιγαίου,
η ύπαρξη πυκνών ελληνικών πληθυσμών στη Θράκη και τη Μ. Ασία.
ΕΝΟΤΗΤΑ 31 - Τα αίτια, η έκρηξη και τα μέτωπα του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου
Τα αίτια
• Ιμπεριαλισμός
H πολιτική επέκτασης των βιομηχανικά αναπτυγμένων κρατών σε βάρος άλλων.
• Εθνικισμός
Οι λαοί της Ευρώπης δεν ήταν διατεθειμένοι να ανεχτούν την προσβολή της εθνικής τους αξιοπρέπειας, προκειμένου να διατηρηθεί η ειρήνη.
• Μιλιταρισμός
O υπερτονισμός των στρατιωτικών αξιών επικρατούσε όλο και περισσότερο, ευνοώντας την ανάπτυξη της πολεμικής βιομηχανίας και αναδεικνύοντας τη θέση ότι ο πόλεμος ήταν ο κύριος τρόπος επίλυσης των διεθνών διαφορών.
Τα αντίπαλα στρατόπεδα
• Κεντρικές Δυνάμεις ή Τριπλή συμμαχία: Γερμανία, Αυστρία, Ιταλία.
• Εγκάρδια συνεννόηση ή Αντάντ: Βρετανία, Γαλλία, Ρωσία.
Η αφορμή
Αφορμή ήταν η δολοφονία του διαδόχου του αυστριακού θρόνου Φερδινάνδου Φραγκίσκου στο Σεράγεβο της Βοσνίας τον Ιούν. του 1914.
Τα κύρια μέτωπα
• Δυτικό μέτωπο: Γερμανία - Γαλλία, Βρετανία.
• Ανατολικό μέτωπο: Γερμανία – Ρωσία.
• Βαλκανικό μέτωπο: Αυστροουγγαρία, Οθωμανική Αυτοκρατορία, Βουλγαρία - Σερβία, Ελλάδα.
Συμμαχίες και ανακατατάξεις
Κεντρικές Δυνάμεις:
• Τον Οκτ. του 1914 μπήκε στο πλευρό τους η Οθωμανική αυτοκρατορία.
• Το 1915 συμμάχησε μαζί τους και η Βουλγαρία.
Αντάντ:
• Οργάνωσε επιχείρηση κατάληψης των Δαρδανελίων, για να ανοίξει τα Στενά και να βοηθήσει τη Ρωσία. Αποκρούστηκε όμως από τον τουρκικό στρατό.
• Αποβίβασε στρατεύματα στη Θεσσαλονίκη, μεταφέροντας τον πόλεμο στην Ελλάδα.
• Συμμάχησε μαζί της η Ιταλία, με υποσχέσεις για εδαφικά ανταλλάγματα.
Οι επιχειρήσεις του 1916
• Μεγάλη επίθεση της Γερμανίας το Φεβρ. του 1916 στο Βερντέν.
• Γαλλοβρετανική επίθεση στο Σομ.
Η καμπή του 1917
Γαλλία: αναπτύχθηκε ισχυρό σοσιαλιστικό αντιπολεμικό κίνημα και εκδηλώθηκαν ανταρσίες στο μέτωπο που καταπνίγηκαν.
Ρωσία: εκδηλώθηκε η Οκτωβριανή επανάσταση του 1917 και η κομμουνιστική κυβέρνηση, αφού σύναψε συνθήκη ειρήνης με τη Γερμανία, αποσύρθηκε από τον πόλεμο.
ΗΠΑ: συμμάχησαν με την Αντάντ τον Απρ. του 1917 και συνέβαλαν καθοριστικά στη νίκη της.
Ελλάδα: τον Ιούνιο του 1917 εισήλθε στον πόλεμο ως σύμμαχος της Αντάντ.
Προς το τέλος του πολέμου
• Στη Γερμανία ξέσπασε σοσιαλιστική επανάσταση, που ανέτρεψε τον κάιζερ.
• Απολογισμός του πολέμου: περίπου 8.000.000 νεκροί, 20.000.000 τραυματίες και τεράστιες υλικές καταστροφές.
ΕΝΟΤΗΤΑ 32 - Η Ελλάδα στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο - Ο Εθνικός Διχασμός
Η θέση του Βενιζέλου
• Θεωρούσε ότι θα νικούσαν οι Αγγλογάλλοι.
• Η Ελλάδα έπρεπε να συμμαχήσει με την Αντάντ:
για να διατηρήσει τα κέρδη της από τους βαλκανικούς πολέμους,
για να ενσωματώσει οθωμανικά εδάφη που διεκδικούσε.
• Τη θέση του υποστήριζαν η μεγαλοαστική και οι λαϊκές τάξεις.
Η θέση του Κωνσταντίνου
• Ήθελε συμμαχία Ελλάδας και Κεντρικών Δυνάμεων, αλλά, επειδή στο πλευρό τους είχαν ταχθεί η Οθωμανική αυτοκρατορία και Βουλγαρία, υποστήριξε τη «διαρκή ουδετερότητα», που εξυπηρετούσε ιδιαίτερα τη γερμανική πολιτική.
• Τις απόψεις του υποστήριζαν τα μικροαστικά στρώματα και τμήματα των λαϊκών τάξεων.
Η σύγκρουση Βενιζέλου-Κωνσταντίνου
Ο Βενιζέλος έκρινε ότι η Ελλάδα έπρεπε να πάρει μέρος στην επιχείρηση της Αντάντ να καταλάβει τα Δαρδανέλια ο Κωνσταντίνος αρνήθηκε και ο πρωθυπουργός παραιτήθηκε ακολούθησαν εκλογές στις οποίες νίκησε ο Βενιζέλος, αλλά αναγκάστηκε εκ νέου να παραιτηθεί έγιναν νέες εκλογές από τις οποίες προέκυψε κυβέρνηση απολύτως πιστή στα ανάκτορα.
Η εμπλοκή της Ελλάδας στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο
Η Αντάντ αποβίβασε στρατεύματα στη Θεσσαλονίκη τον Οκτ. του 1915 η Βουλγαρία επιτέθηκε στη Σερβία γερμανικά και βουλγαρικά στρατεύματα εισέβαλαν στην Α. Μακεδονία το Μάιο του 1916 οι ελληνικές δυνάμεις δεν αντέδρασαν και το Δ΄ Σώμα Στρατού μεταφέρθηκε αιχμάλωτο στη Γερμανία.
Οι Επίστρατοι και το κίνημα της Εθνικής Άμυνας
Επίστρατοι: οι έφεδροι, που απολύονταν ύστερα από την απαίτηση της Αντάντ για αφοπλισμό των ελληνικών δυνάμεων, με εντολή του βασιλιά οργανώνονταν σε συνδέσμους, που αποτέλεσαν μια φιλοβασιλική παραστρατιωτική οργάνωση με 200.000 περίπου μέλη.
Εθνική Άμυνα: οργάνωση που δημιούργησαν βενιζελικοί και προχώρησε σε κίνημα στη Θεσσαλονίκη, με αίτημα την έξοδο της Ελλάδας στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ.
Η Προσωρινή Κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης
Ο Βενιζέλος εγκατέστησε Προσωρινή Κυβέρνηση στη Θεσσαλονίκη και συγκέντρωσε ελληνικά στρατεύματα για να πολεμήσουν στο πλευρό της Αντάντ.
Ο Εθνικός Διχασμός
Έτσι ονομάστηκε η διαίρεση της χώρας, το καλοκαίρι του 1916, σε δύο αντίπαλα κέντρα εξουσίας, το «κράτος των Αθηνών» υπό τον Κωνσταντίνο και το «κράτος της Θεσσαλονίκης» υπό το Βενιζέλο.
Η δυναμική επέμβαση της Αντάντ και η έξωση του Κωνσταντίνου
• Το Νοέμβ. του 1916 το «κράτος των Αθηνών» προχώρησε σε άγριες διώξεις βενιζελικών με τουλάχιστον 35 νεκρούς.
• Η Αντάντ κατέλαβε τον Πειραιά, επέβαλε αυστηρό αποκλεισμό στην Παλαιά Ελλάδα και απαίτησε την απομάκρυνση του Κωνσταντίνου, ο οποίος εγκατέλειψε την Ελλάδα τον Ιουν. του 1917.
Η ανάληψη της εξουσίας από το Βενιζέλο
• Ο Βενιζέλος ήρθε στην Αθήνα, επανέφερε τη Βουλή που είχε σχηματιστεί το Μάιο του 1915 (Βουλή των Λαζάρων) και σχημάτισε νέα κυβέρνηση.
• Η Ελλάδα κήρυξε τον πόλεμο στις Κεντρικές Δυνάμεις και συμμετείχε ως σύμμαχος της Αντάντ στις τελευταίες μάχες στη Μακεδονία.
ΕΝΟΤΗΤΑ 33 - Η Ρωσική επανάσταση
Η κρίση του τσαρικού καθεστώτος
Τα κοινωνικά δεδομένα:
• Το 85% του πληθυσμού της Ρωσίας ήταν αγρότες.
• Οι εργάτες ζούσαν άθλια.
Η επανάσταση του 1905:
Σήμανε την εισαγωγή της συνταγματικής μοναρχίας στη Ρωσία.
Συνέπειες της συμμετοχής της Ρωσίας στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο:
• Η επιστράτευση εκατομμυρίων Ρώσων παρέλυσε την οικονομία.
• Οι συνθήκες ζωής για τις ασθενέστερες τάξεις έγιναν τραγικές.
• Ο ρωσικός στρατός αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα.
Η αστική επανάσταση του Φεβρουαρίου 1917
• Το Φεβρουάριο του 1917 ξέσπασε νέα επανάσταση.
• Τη διακυβέρνηση του κράτους ανέλαβε προσωρινή κυβέρνηση μετριοπαθών φιλελεύθερων αστών, η οποία:
αναγνώρισε κάποια ατομικά δικαιώματα,
νομιμοποίησε τα σοβιέτ,
προετοίμασε συνέλευση για την κατάρτιση συντάγματος.
• Την εξουσία στην Πετρούπολη, στη Μόσχα και σε άλλες πόλεις ανέλαβαν τα σοβιέτ, συμβούλια εργατών και στρατιωτών.
• Ο τσάρος παραιτήθηκε το Μάρτιος 1917.
Η σοσιαλιστική Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917
Η εκδήλωση της επανάστασης:
• Οι μπολσεβίκοι - Ρώσοι κομμουνιστές με ηγέτη τον Λένιν - ζητούσαν:
να καταργηθεί η φιλελεύθερη προσωρινή κυβέρνηση,
να περάσει η εξουσία στα σοβιέτ,
να μοιραστεί η γη στους αγρότες,
να αποσυρθεί η Ρωσία από τον πόλεμο.
• Από το Μάιο του 1917 οι μπολσεβίκοι κυριάρχησαν στα σοβιέτ.
• Τον Οκτώβριο του 1917 εκδήλωσαν την Οκτωβριανή Επανάσταση.
Τα μέτρα των μπολσεβίκων:
• Έθεσαν υπό τον έλεγχό της όλες τις μεγάλες οικονομικές μονάδες.
• Παραχώρησαν τη διοίκηση των εργοστασίων στα σοβιέτ των εργατών και των μεγάλων αγροκτημάτων στα σοβιέτ των αγροτών.
• Αναγνώρισαν το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης στις εθνικές μειονότητες.
Η στάση των μπολσεβίκων απέναντι στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο:
• Αποφάσισαν την αποχώρηση της Ρωσίας από τον πόλεμο, γιατί:
εκτιμούσαν ότι ο πόλεμος ήταν ιμπεριαλιστικός,
έπρεπε όλες οι δυνάμεις να διατεθούν για την ανασυγκρότησή της.
• Αποχώρησαν με τη συνθήκη του Μπρεστ Λιτόφσκ (3 Μαρτίου 1918).
Ο εμφύλιος πόλεμος και η ξένη επέμβαση
Ανάμεσα στους υποστηρικτές της επανάστασης και τους οπαδούς του τσάρου, στους οποίους συμπαραστάθηκε η Αντάντ, ξέσπασε εμφύλιος που έληξε το 1921 με επικράτηση των μπολσεβίκων.
Η ίδρυση της Σοβιετικής Ένωσης
Το 1918 το κράτος πήρε τη μορφή ομοσπονδίας, που ονομάστηκε Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών (ΕΣΣΔ) ή Σοβιετική Ένωση.
Η επίδραση της Οκτωβριανής επανάστασης στην Ευρώπη
• Ενισχύθηκε η κοινωνική και πολιτική ένταση σε πολλές χώρες της Ευρώπης και κυρίως στις ηττημένες του πολέμου.
• Το 1919 ιδρύθηκε στη Μόσχα η Γ΄ Διεθνής ή Κομμουνιστική Διεθνής ή Κομιντέρν, διεθνής οργάνωση στην οποία εντάχθηκαν όλα τα κομμουνιστικά κόμματα με σκοπό το συντονισμό της δράσης τους.
• Στη Γερμανία οι εξεγέρσεις του 1918-1919 οδήγησαν στην κατάργηση της μοναρχίας, ενώ η επανάσταση των ριζοσπαστών σοσιαλιστών (Σπαρτακιστές) τον Οκτώβριο του 1918 απέτυχε.
• Στην Ουγγαρία εκδηλώθηκε αποτυχημένη επανάσταση το 1919.
• Στις νικήτριες χώρες (Βρετανία, Γαλλία, Ιταλία) εκδηλώθηκαν μεγάλες απεργίες και άρχισαν να δημιουργούνται τα πρώτα κομμουνιστικά κόμματα.
• Στην Ελλάδα, το 1918, ιδρύθηκε το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδας (ΣΕΚΕ) που μετονομάστηκε σε Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΚΚΕ).
ΕΝΟΤΗΤΑ 34 - Η λήξη του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου και οι μεταπολεμικές ρυθμίσεις
Το συνέδριο ειρήνης ή συνέδριο του Παρισιού (1919-1920):
• Συμμετείχαν μόνο οι νικητές του πολέμου.
• Τα κριτήρια που καθόρισαν τις αποφάσεις ήταν:
η ανάγκη αναδιαμόρφωσης του πολιτικού χάρτη της Ευρώπης,
η επιδίωξη της Γαλλίας να εξουδετερώσει τη Γερμανία,
η επιθυμία να μην επιτραπεί στο νέο καθεστώς της Ρωσίας να εξαπλωθεί,
η αρχή της αυτοδιάθεσης των λαών.
Οι συνθήκες που υπογράφτηκαν:
Η συνθήκη των Βερσαλλιών (Ιούν. 1919) / Η Γερμανία υποχρεωνόταν:
• να παραχωρήσει εδάφη της στη Γαλλία, στο Βέλγιο, στη Δανία και στις νεοσύστατες χώρες Πολωνία, Τσεχοσλοβακία και Λιθουανία,
• να αναγνωρίσει τη Ρηνανία και το Σάαρ ως αποστρατικοποιημένη ζώνη,
• να πληρώσει βαριές αποζημιώσεις,
• να εγκαταλείψει τις αποικίες της και τα εδάφη που είχε κερδίσει με τη συνθήκη του Μπρεστ Λιτόφσκ,
• να περιορίσει στο ελάχιστο τις ένοπλες δυνάμεις της.
Η συνθήκη του Αγίου Γερμανού (Σεπτ. 1919) / Η Αυστρία εξαναγκαζόταν:
• να αναγνωρίσει την ανεξαρτησία της Ουγγαρίας, της Τσεχοσλοβακίας, της Γιουγκοσλαβίας και της Πολωνίας,
• να παραχωρήσει σε αυτές πολλά εδάφη.
Η συνθήκη του Νεϊγύ (Νοέμβ. 1919) / Η Βουλγαρία υποχρεωνόταν:
• να παραιτηθεί από κάθε διεκδίκησή της στην ανατολική Μακεδονία,
• να εγκαταλείψει τη δυτική Θράκη,
• να παραχωρήσει εδάφη της στη Ρουμανία και τη Σερβία,
• να προβεί σε αμοιβαία ανταλλαγή πληθυσμών με την Ελλάδα.
Η συνθήκη του Τριανόν (Ιούν. 1920) / Η ανεξάρτητη Ουγγαρία υποχρεωνόταν:
• να παραχωρήσει εδάφη της σε Τσεχοσλοβακία, Ρουμανία και Γιουγκοσλαβία.
Η συνθήκη των Σεβρών (28 Ιουλ./10 Αυγ. 1920) / Η Ελλάδα:
• έπαιρνε τα νησιά Ίμβρος, Τένεδος και τη Θράκη μέχρι τα πρόθυρα της Κωνσταντινούπολης,
• ο Σουλτάνος τής αναγνώριζε επίσημα την κυριαρχία στα νησιά του Β. και Α. Αιγαίου,
• η Αντάντ της ανέθετε τη διοίκηση της Σμύρνης για πέντε χρόνια και στη συνέχεια οι κάτοικοι της περιοχής θα αποφάσιζαν με δημοψήφισμα για την τύχη της.
• Τα Στενά τέθηκαν υπό διεθνή έλεγχο.
Η ίδρυση της Κοινωνίας των Εθνών:
Ορισμός: διεθνής οργανισμός που ιδρύθηκε από 32 νικήτριες χώρες για την αποφυγή νέων συγκρούσεων και στον οποίο θα κατέφευγαν τα κράτη για να επιλύσουν τις μεταξύ τους διαφορές.
Τρόπος λειτουργίας του: κάθε χώρα μέλος της ΚτΕ είχε δικαίωμα να ασκήσει veto (αρνησικυρία) εμποδίζοντας τη λήψη μιας απόφασης και να μη συμμορφωθεί με τις υποδείξεις που θα της γίνονταν. Τα δύο αυτά στοιχεία ήταν αδυναμίες που σταδιακά συνέβαλαν στη διάλυση του Οργανισμού.
ΕΝΟΤΗΤΑ 35 - Οι διεκδικήσεις της Αντάντ και της Ελλάδας στην Οθωμανική αυτοκρατορία
Οι ενέργειες της Ελλάδας για την προώθηση των διεκδικήσεών της:
• Ελληνικές δυνάμεις συμμετείχαν στην κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από την Αντάντ.
• Ο Βενιζέλος υπέβαλε υπόμνημα στο συνέδριο του Παρισιού, με το οποίο διεκδικούσε:
ευρύτατη ζώνη εδαφών στη δυτική Μικρά Ασία με κέντρο τη Σμύρνη,
την Α. Θράκη μέχρι τα πρόθυρα της Κωνσταντινούπολης,
τα νησιά Ίμβρος και Τένεδος στην είσοδο των Στενών.
• Για να ενισχύσει αυτές τις διεκδικήσεις, ο Βενιζέλος έστειλε δυνάμεις στην εκστρατεία της Αντάντ εναντίον των μπολσεβίκων.
Συμφέροντα που εξυπηρετούσε η παρουσία της Ελλάδας στη Μικρά Ασία:
• Περιόριζε τις ιταλικές επιδιώξεις στην περιοχή.
• Παρείχε στήριξη στις μικρές βρετανικές δυνάμεις που έλεγχαν στα Στενά.
Η απόβαση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη και οι αντιδράσεις:
• Μετά από απόφαση του συμβουλίου του Παρισιού Έλληνες στρατιώτες αποβιβάστηκαν στη Σμύρνη, στις 2 Μαΐου 1919, και κατέλαβαν την πόλη και μια περιοχή 17.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων γύρω από αυτή.
• Οι Έλληνες της Μικράς Ασίας δέχτηκαν το γεγονός με ενθουσιασμό.
• Οι Τούρκοι αντέδρασαν αρνητικά.
• Από την πρώτη στιγμή σημειώθηκαν αιματηρά επεισόδια με ευθύνη και των δύο πλευρών.
• Οι Ιταλοί, που είχαν δυνάμεις στα νότια της ελληνικής ζώνης, δυσαρεστήθηκαν καθώς διεκδικούσαν κι εκείνοι τη Σμύρνη.
ΕΝΟΤΗΤΑ 36 - Ο Ελληνισμός της δυτικής Μικράς Ασίας και του Πόντου
Ο Ελληνισμός της δυτικής Μικράς Ασίας
• Από τα μέσα του 19ου αιώνα πολλοί Έλληνες μετανάστευσαν στη Μικρά Ασία εξαιτίας των μεταρρυθμίσεων του Χάτι Χουμαγιούν και των θετικών οικονομικών προοπτικών.
• Αν και οι μουσουλμανικοί πληθυσμοί αποτελούσαν την πλειονότητα, οι ελληνορθόδοξες κοινότητες είχαν έντονη παρουσία.
• Οι Έλληνες ήταν πλειονότητα στη Σμύρνη, ενώ διέθεταν σημαντική παρουσία και σε άλλες πόλεις.
• Η οικονομική και πνευματική δραστηριότητα των Ελλήνων:
Ασχολούνταν κυρίως με το εμπόριο και τις επιχειρήσεις.
Λειτουργούσαν πολλά ελληνικά σχολεία.
Υπήρχαν τυπογραφεία, όπου εκδίδονταν ελληνικά βιβλία και εφημερίδες.
Ο Ελληνισμός του Πόντου
• Ζούσε οργανωμένος σε ελληνορθόδοξες κοινότητες.
• Μεγάλα εμπορικά κέντρα: Τραπεζούντα, Κερασούντα, Σαμψούντα
• Κέντρο της ελληνικής παιδείας υπήρξε το «Φροντιστήριον της Τραπεζούντας», που είχε ιδρυθεί στα τέλη του 17ου αιώνα.
Οι διωγμοί του Μικρασιατικού Ελληνισμού
Αιτίες:
• η ενίσχυση του τουρκικού εθνικισμού,
• η επιδίωξη ισχυρών γερμανικών συμφερόντων να κερδίσουν κυρίαρχη θέση στην οθωμανική οικονομία.
Μέτρα εκδίωξης των Μικρασιατών Ελλήνων:
• 150.000 Έλληνες εκτοπίστηκαν στην ενδοχώρα με το επιχείρημα ότι θα έθεταν σε κίνδυνο τις τουρκικές πόλεις αν δέχονταν ελληνική επίθεση.
• Οργανώθηκαν τα τάγματα εργασίας στα οποία κατατάσσονταν άνδρες άνω των 45 ετών, που οδηγούνταν για αγγαρείες σε λατομεία και δημόσια έργα στο εσωτερικό της χώρας, όπου εξοντώθηκαν κατά χιλιάδες.
Η κίνηση αυτονόμησης στον Πόντο
• Στα τέλη του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου εκδηλώθηκε αυτονομιστική κίνηση των Ελλήνων του Πόντου στη βάση του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης των λαών.
• Τον Ιαν. του 1920 ιδρύθηκε ομόσπονδο Ποντοαρμενικό κράτος σε εδάφη που κατοικούσαν Πόντιοι και Αρμένιοι, το οποίο αναγνωρίστηκε από τη συνθήκη των Σεβρών αλλά η ζωή του υπήρξε σύντομη.
ΕΝΟΤΗΤΑ 37 - Το τουρκικό εθνικό κίνημα
Τα πρώτα βήματα του τουρκικού εθνικού κινήματος και οι στόχοι του:
Οι μουσουλμανικοί-τουρκικοί πληθυσμοί του οθωμανικού κράτους αντέδρασαν στην κατάληψη της χώρας τους από τα στρατεύματα της Αντάντ Ο Μουσταφά Κεμάλ άρχισε την οργάνωση κινήματος αντίστασης στην Ανατολή Σε σύσκεψη στην Αμάσεια του Πόντου τον Ιούνιο του 1919, ο Κεμάλ έθεσε ως στόχο την οργάνωση ενός κινήματος που θα σκόπευε στη δημιουργία ενός νέου τουρκικού εθνικού κράτους.
Τα συνέδρια του κινήματος και η διατύπωση της εθνική διακήρυξης:
• Τα συνέδρια πραγματοποιήθηκαν το καλοκαίρι και το φθινόπωρο του 1919, στο Ερζερούμ και στη Σεβάστεια.
• Συμμετείχαν αντιπρόσωποι τουρκικών οργανώσεων αντίστασης από όλη τη χώρα.
• Έγιναν αποδεκτοί οι στόχοι που είχαν διατυπωθεί στην Αμάσεια και ηγέτης αναδείχτηκε ο Κεμάλ.
• Συντάχτηκε η εθνική διακήρυξη, δηλαδή ένα πολιτικό πρόγραμμα αγώνα των Τούρκων για την ανεξαρτησία τους.
• Ο Σουλτάνος και οι Δυνάμεις αντιμετώπισαν το κίνημα ως ανταρσία και το καταδίκασαν.
Η νίκη των Κεμαλικών στις εκλογές και η Α΄ Μεγάλη Εθνοσυνέλευση:
• Ο Κεμάλ όρισε ως έδρα του κινήματος την Άγκυρα.
• Οι Κεμαλικοί στις γενικές εκλογές κέρδισαν την πλειοψηφία στην οθωμανική Βουλή, η οποία υιοθέτησε την εθνική διακήρυξη, που ονομάστηκε από τότε Εθνικό Συμβόλαιο.
• Οι Βρετανοί διέλυσαν τη Βουλή στην Κωνσταντινούπολη.
• Ο Κεμάλ συγκάλεσε την Α΄ Μεγάλη Εθνοσυνέλευση της Τουρκίας στην Άγκυρα, όπου ψηφίστηκε το νέο σύνταγμα, σύμφωνα με το οποίο:
η χώρα θα ονομαζόταν Τουρκία,
καταργούνταν ο θρησκευτικός χαρακτήρας του κράτους και θεσπιζόταν το κοσμικό κράτος,
η εκτελεστική εξουσία ασκούνταν από τη Μεγάλη Εθνοσυνέλευση.
• Ο Κεμάλ αναδείχτηκε αρχηγός του κράτους και πρωθυπουργός.
Οι ενέργειες των Κεμαλικών στη Μικρά Ασία
• Αφού διέλυσαν το Ποντοαρμενικό κράτος (Νοέμ. 1920), οι Κεμαλικοί στράφηκαν στη Μικρά Ασία.
• Η μικρασιατική εκστρατεία εξελίχθηκε σε σύγκρουση δύο αντίπαλων εθνικών στρατών, του ελληνικού και του τουρκικού.
ΕΝΟΤΗΤΑ 38 - Ο μικρασιατικός πόλεμος (1919-1922)
Η ελληνική διοίκηση της Μικράς Ασίας
• Η ελληνική διοίκηση εγκαταστάθηκε στη Σμύρνη παράλληλα με την απόβαση του ελληνικού στρατού.
• Ύπατος αρμοστής ορίστηκε ο Αριστείδης Στεργιάδης, η πολιτική του οποίου προκάλεσε αντιδράσεις μεταξύ των Ελλήνων.
• Οι ελληνικές αρχές επιτέλεσαν σημαντικό έργο στην οικονομία, στην εκπαίδευση, στην υγεία και στην επανεγκατάσταση των προσφύγων.
Οι επιχειρήσεις του ελληνικού στρατού έως το καλοκαίρι του 1920.
• Ο ελληνικός στρατός κατέλαβε τα εδάφη για τα οποία είχε εντολή.
• Ο Βενιζέλος πήρε από το συνέδριο του Παρισιού άδεια επέκτασης της ελληνικής ζώνης κατοχής και έτσι ο ελληνικός στρατός κατέλαβε την Α. Θράκη και προέλασε σε βάθος 100-150 χλμ. στη Μικρά Ασία.
Η απόρριψη της συνθήκης των Σεβρών από το τουρκικό κίνημα αντίστασης
Ο Κεμάλ απέρριψε τη συνθήκη και οι σύμμαχοι άρχισαν να επιφυλάσσονται για την ελληνική παρουσία στη Μ. Ασία.
Οι εκλογές του 1920 και η επάνοδος του Κωνσταντίνου
Το οξυμένο πολιτικό κλίμα:
• Δολοφονική απόπειρα κατά του Βενιζέλου στο Παρίσι.
• Δολοφονία του αντιβενιζελικού Ίωνα Δραγούμη στην Αθήνα.
Οι εκλογές:
• Ο Βενιζέλος προκήρυξε εκλογές αμέσως μετά την επιτυχία των Σεβρών.
• Απέναντι στο Βενιζέλο σχηματίστηκε μια αντιβενιζελική συμμαχία με ηγέτη το Δημήτριο Γούναρη που υποσχόταν τον τερματισμό του πολέμου.
• Ο αιφνίδιος θάνατος του Αλέξανδρου, που εκτελούσε χρέη βασιλιά, έδωσε στις εκλογές μορφή δημοψηφίσματος για την επιστροφή ή όχι του Κωνσταντίνου στην Ελλάδα.
• Οι εκλογές έγιναν τελικά το Νοέμβριο του 1920 και ο Βενιζέλος ηττήθηκε.
• Η φιλοβασιλική κυβέρνηση οργάνωσε δημοψήφισμα και ο Κωνσταντίνος επανήλθε το Δεκ. του 1920.
Διπλωματικές επιτυχίες του τουρκικού κινήματος αντίστασης
• Οι Δυνάμεις χρησιμοποίησαν ως πρόφαση την επιστροφή του Κωνσταντίνου προκειμένου να αλλάξουν τη στάση τους απέναντι στην Ελλάδα.
• Διπλωματικές κινήσεις του Κεμάλ:
συμφωνία συνεργασίας με τη Σοβιετική Ένωση (Μάρτ. 1921),
συμφωνίες με Γαλλία (Μάρτ. & Οκτ. 1921) και Ιταλία (Μάρτ. 1921).
• Οι ελληνικές δυνάμεις είχαν πλέον μόνο την αγγλική υποστήριξη αλλά και αυτή σε διπλωματικό επίπεδο.
Οι εξελίξεις έως τον Αύγουστο του 1922
• Η κυβέρνηση και ο Κωνσταντίνος αποφάσισαν να συνεχίσουν τον πόλεμο.
• Επίθεση του ελληνικού στρατού το καλοκαίρι του 1921 μέχρι το Σαγγάριο ισχυρή αντίσταση των Τούρκων υποχώρηση στη γραμμή Εσκί Σεχίρ-Κιουτάχεια-Αφιόν Καραχισάρ.
• Ο Κεμάλ, ενισχυμένος πλέον, εμφανιζόταν αδιάλλακτος.
• Στην Αθήνα ενισχύονταν οι αντιπολιτευτικές φωνές και οξυνόταν η οικονομική κρίση.
• Στις 13 Αυγ. 1922 εκδηλώθηκε η τουρκική αντεπίθεση, η ελληνική άμυνα κατέρρευσε και ο μικρασιατικός ελληνισμός πήρε το δρόμο της προσφυγιάς.
ΕΝΟΤΗΤΑ 39 - Εξελίξεις σε Ελλάδα και Τουρκία μετά τον μικρασιατικό πόλεμο
Ελλάδα: Το κίνημα του 1922
• To Σεπτ. του 1922 εκδηλώθηκε στρατιωτικό κίνημα που ζητούσε:
την παραίτηση του βασιλιά Κωνσταντίνου,
τη διάλυση της Βουλής και το σχηματισμό νέας κυβέρνησης που θα είχε την εμπιστοσύνη της Αντάντ,
την ενίσχυση του μετώπου στη Θράκη για να μη χαθούν κι άλλα εδάφη.
• Επικεφαλής του κινήματος ήταν οι Ν. Πλαστήρας και Σ. Γονατάς.
• Οι κινηματίες εγκατέστησαν επαναστατική κυβέρνηση, ενώ ο Κωνσταντίνος είχε ήδη εγκαταλείψει τη χώρα αφήνοντας στο θρόνο το γιο του Γεώργιο Β΄.
Η ανακωχή των Μουδανιών
• Η επαναστατική κυβέρνηση υπό την πίεση των κεμαλικών απειλών και της Αγγλίας αποδέχτηκε την ανακωχή των Μουδανιών.
• Στα μέσα Νοέμβ. του 1922 ολοκληρώθηκε η εκκένωση της Α. Θράκης από τον ελληνικό στρατό και το ντόπιο ελληνικό πληθυσμό.
Ελλάδα: Η «δίκη των έξι»
• Η επαναστατική κυβέρνηση σύστησε έκτακτο στρατοδικείο στο οποίο παραπέμφθηκαν ως υπαίτιοι της ήττας οκτώ κορυφαία στελέχη της βασιλικής παράταξης: Δ. Γούναρης, Ν. Στράτος, Π. Πρωτοπαπαδάκης, Γ. Μπαλτατζής, Ν. Θεοτόκης, Γ. Χατζηανέστης, Μ. Γούδας και Ξ. Στρατηγός.
• Το Νοέμβ. 1922 καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν οι έξι πρώτοι.
Η συνθήκη της Λοζάνης (1923)
• Υπογράφτηκε στις 24 Ιουλίου 1923 στη Λοζάνη της Ελβετίας και προέβλεπε:
την αναγνώριση της τουρκικής κυριαρχίας σε Μ. Ασία και Α. Θράκη,
την παραχώρηση της Ίμβρου και της Τενέδου στην Τουρκία.
• Στη συνθήκη ενσωματώθηκε ελληνοτουρκική σύμβαση ανταλλαγής πληθυσμών (Ιαν. 1923), σύμφωνα με την οποία όλοι οι ορθόδοξοι χριστιανοί της Τουρκίας έπρεπε να μετοικήσουν στην Ελλάδα και όλοι οι μουσουλμάνοι της Ελλάδας στην Τουρκία. Εξαιρέθηκαν:
το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως και οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης, της Ίμβρου και της Τενέδου,
οι μουσουλμάνοι της Δ. Θράκης.
Κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα
Το έργο της επαναστατικής κυβέρνησης:
• Προχώρησε στην απαλλοτρίωση και διανομή γαιών σε ακτήμονες.
• Υιοθέτησε το γρηγοριανό ημερολόγιο.
Οι εκλογές του 1923:
• Η επαναστατική κυβέρνηση παρέδωσε την εξουσία.
• Στις εκλογές του Δεκ. 1923 συμμετείχαν το Κόμμα Φιλελευθέρων του Ελ. Βενιζέλου και η Δημοκρατική Ένωση του Αλ. Παπαναστασίου, ενώ τα φιλοβασιλικά κόμματα απείχαν.
• Ο Γεώργιος Β΄ υποχρεώθηκε να φύγει στο εξωτερικό και αντιβασιλέας ορίστηκε ο Π. Κουντουριώτης.
Κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις στην Τουρκία
• Ο Μουσταφά Κεμάλ έγινε πρόεδρος της Τουρκικής Δημοκρατίας.
• Έχοντας ως πρότυπο οργάνωσης τα δυτικά κράτη, ο Κεμάλ:
οργάνωσε συστήματα υγείας και εκπαίδευσης,
αντικατέστησε το οθωμανικό αλφάβητο με το λατινικό,
κατάργησε την πολυγαμία,
παραχώρησε δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες,
απαγόρευσε στους άνδρες να φορούν φέσι και στις γυναίκες φερετζέ,
επέβαλε τη χρήση οικογενειακών επιθέτων.
ΕΝΟΤΗΤΑ 40 - Τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, η παγκόσμια οικονομική κρίση του 1929 και η Μεγάλη Ύφεση
Τα αποτελέσματα του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου
Υλικά:
• 8 εκατ. νεκροί, 6 εκατ. ανάπηροι και τεράστιες υλικές καταστροφές.
Οικονομικά:
• Ο δανεισμός των Ευρωπαίων, κατά τη διάρκεια του πολέμου, ενίσχυσε την οικονομία και τη διεθνή θέση των ΗΠΑ.
Κοινωνικά:
• Τα μεσαία στρώματα καταστράφηκαν οικονομικά στο μεγαλύτερο μέρος τους.
• Οι γυναίκες άρχισαν να μπαίνουν στην αγορά εργασίας και σε χώρες όπως η Σοβιετική Ένωση, η Γερμανία, η Βρετανία απέκτησαν δικαίωμα ψήφου.
Πολιτικά:
• Μετά τον πόλεμο η Ευρώπη έχασε την παγκόσμια ηγεμονία της.
• Η Μ. Βρετανία και η Γαλλία έχασαν τη συνοχή του αποικιακού τους συστήματος.
• Δημιουργήθηκε η σοσιαλιστική Σοβιετική Ένωση, η οποία αποτελούσε ένα διαφορετικό πρότυπο κοινωνικής οργάνωσης.
• Αποδυναμώθηκε το κύρος του φιλελεύθερου αστικού κράτους.
Η κατάσταση στην Ευρώπη κατά τη δεκαετία του 1920
• Επικράτησε έντονος ανταγωνισμός ανάμεσα στη Γαλλία και τη Γερμανία.
• Η βελτίωση της οικονομικής τους κατάστασης οδήγησε σε συμφωνίες:
Συνθήκες του Λοκάρνο: υπογράφτηκαν το 1925 για το σεβασμό των υφιστάμενων συνόρων.
Σύμφωνο Κέλογκ-Μπριαν: υπογράφτηκε το 1928 από τους υπουργούς Εξωτερικών των ΗΠΑ και της Γαλλίας και καταδίκαζε τον πόλεμο.
Η έκρηξη της οικονομικής κρίσης του 1929
Τα αίτια:
• Η οικονομική ευημερία στο δυτικό κόσμο κατά τη δεκαετία του 1920.
• Ο διπλασιασμός της βιομηχανικής παραγωγής και του μέσου εισοδήματος στις ΗΠΑ κατά την περίοδο 1921-1929
• Η συνεχής άνοδος των τιμών των μετοχών στο Χρηματιστήριο της Ν. Υόρκης.
Η εκδήλωση της κρίσης:
Το φθινόπωρο του 1929 οι μεγάλοι επενδυτές άρχισαν να πουλούν τις μετοχές τους για να εισπράξουν τα κέρδη Οι μικροεπενδυτές πανικοβλήθηκαν και έσπευσαν και εκείνοι να πουλήσουν τις μετοχές τους Στις 24 Οκτωβρίου 1929 ξεκίνησε γενική κατάρρευση των τιμών στο χρηματιστήριο Η οικονομική κρίση, που ονομάστηκε κραχ, εξαπλώθηκε ραγδαία σε ολόκληρο σχεδόν τον κόσμο.
Οι συνέπειες της κρίσης:
• Χάθηκαν περιουσίες, έκλεισαν επιχειρήσεις και εκατομμύρια εργαζόμενοι έμειναν άνεργοι.
• Το 1931 η οικονομία των ΗΠΑ είχε καταρρεύσει.
• Η εξαγορά των μικρών επιχειρήσεων από τις μεγάλες δημιουργήσε πανίσχυρα οικονομικά συγκροτήματα.
Η επέκταση της κρίσης – Η Μεγάλη Ύφεση
• Η κρίση εξαπλώθηκε και στην Ευρώπη, καθώς οι αμερικανικές τράπεζες απέσυραν τα δάνεια που είχαν επενδυθεί στις ευρωπαϊκές χώρες και κυρίως σε Γερμανία και Μ. Βρετανία.
• Η υποχώρηση αυτή, που προκλήθηκε στην οικονομία του δυτικού κόσμου την περίοδο 1929-1933, ονομάστηκε Μεγάλη Ύφεση και έπληξε και την Ελλάδα.
ΕΝΟΤΗΤΑ 41 - Κοινωνικές διαστάσεις της κρίσης του 1929
Ο κοινωνικός αντίκτυπος της κρίσης:
• Η κρίση επηρέασε όλα τα κοινωνικά στρώματα στο δυτικό κόσμο:
Ανώτερες τάξεις: ένα τμήμα τους ενισχύθηκε οικονομικά και κοινωνικά, εξαγοράζοντας χρεοκοπημένες επιχειρήσεις.
Αγρότες: τα προϊόντα τους έμεναν απούλητα και τα εισοδήματά τους εξανεμίζονταν.
Βιομηχανικοί εργάτες και εμποροϋπάλληλοι: οι μισθοί τους μειώθηκαν, οι ώρες εργασίας ελαττώθηκαν, πάρα πολλοί απολύθηκαν.
Μικρομεσαίοι επιχειρηματίες: πούλησαν ή έκλεισαν τις επιχειρήσεις τους.
Δημόσιοι υπάλληλοι: ο μισθός τους μειώθηκε δραστικά.
• Κύμα εξαθλίωσης απλώνεται σε ολόκληρο το δυτικό κόσμο.
Η πολιτική του new deal:
• Ο οικονομικός φιλελευθερισμός δεν ενέπνεε πλέον εμπιστοσύνη και πολλοί θεωρούσαν ότι έπρεπε να επέμβει το κράτος.
• Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Φραγκλίνος Ρούσβελτ, επηρεασμένος από τις θέσεις του Άγγλου οικονομολόγου Κέινς, έλαβε μια σειρά μέτρων για την αντιμετώπιση της κρίσης που έγιναν γνωστά ως new deal (νιου ντιλ).
• Σύμφωνα με τη νέα πολιτική, το κράτος θα έπρεπε να παρέμβει στην οικονομία κάνοντας μεγάλες επενδύσεις. Έτσι, οι άνεργοι θα έβρισκαν δουλειά και με τις αποδοχές τους θα έκαναν αγορές και θα αναθερμαινόταν η οικονομία.
• Η αμερικανική κυβέρνηση ανέθεσε σε ιδιωτικές επιχειρήσεις μεγάλα δημόσια έργα και από το 1934 άρχισε να βελτιώνεται η οικονομική κατάσταση στις ΗΠΑ.
Η εφαρμογή του new deal και σε άλλες χώρες:
Σύντομα η πολιτική του new deal υποστηρίχτηκε και στην Ευρώπη με αποτέλεσμα, κατά τη δεκαετία του 1930, η «διευθυνόμενη οικονομία» να αντικαταστήσει σε μεγάλο βαθμό τη φιλελεύθερη.
ΕΝΟΤΗΤΑ 42 - Πολιτικές διαστάσεις της κρίσης του 1929
Η πολιτική-ιδεολογική κρίση του Μεσοπολέμου:
• Μετά την οικονομική κρίση του 1929, οι άνθρωποι άρχισαν να δυσπιστούν απέναντι στα φιλελεύθερα δημοκρατικά πολιτεύματα.
• Ιδεολογικά επικρατούν και ανταγωνίζονται μεταξύ τους δύο αντίθετες θεωρίες οικονομικής και κοινωνικής οργάνωσης: ο κομμουνισμός και ο φασισμός.
Η Σοβιετική Ένωση υπό τον Στάλιν
Ο Στάλιν υιοθέτησε μια συγκεντρωτική πολιτική, που αποτελούσε στρέβλωση των αρχών του σοσιαλισμού (σταλινισμός). Βασικά σημεία της ήταν:
• Οικονομική πολιτική αυστηρά ελεγχόμενη με έμφαση στην εκβιομηχάνιση, που οδήγησε σε σημαντική βιομηχανική ανάπτυξη την περίοδο 1928-1941.
• Συγκέντρωση όλων των εξουσιών στην κορυφή της κρατικής ηγεσίας.
• Μετατροπή του κομμουνιστικού κόμματος σ΄ έναν συγκεντρωτικό μηχανισμό.
Ο φασισμός στην Ιταλία
• Το Μάρτιο του 1919 εμφανίστηκε το Εθνικό Φασιστικό Κόμμα του Μπενίτο Μουσολίνι, το οποίο εκμεταλλευόμενο την οικονομική και κοινωνική κρίση επιδίωκε να συσπειρώσει γύρω του τους δυσαρεστημένους πολίτες.
• Ένοπλες ομάδες φασιστών άρχισαν να τρομοκρατούν και να δολοφονούν κομμουνιστές, σοσιαλιστές και συνδικαλιστές.
• Στις 28 Οκτωβρίου 1922 εκατό χιλιάδες φασίστες πραγματοποίησαν την πορεία προς τη Ρώμη με επικεφαλής το Μουσολίνι, ο οποίος μέχρι το τέλος του 1926 έθεσε την Ιταλία υπό τον απόλυτο έλεγχό του.
• Τα χαρακτηριστικά του φασιστικού καθεστώτος του Μουσολίνι:
Είχε τα πάντα υπό τον έλεγχό του.
Φυλάκιζε ή δολοφονούσε τους πολιτικούς που θεωρούνταν επικίνδυνοι.
Αντικατέστησε τις επαγγελματικές ενώσεις και τα εργατικά συνδικάτα με συντεχνίες που ελέγχονταν από το φασιστικό κόμμα.
Χειραγωγούσε τους νέους εντάσσοντάς τους στη φασιστική νεολαία.
και του αθλητισμού.
Ο ναζισμός στη Γερμανία
• Το Εθνικοσοσιαλιστικό Γερμανικό Εργατικό Κόμμα, που είχε ιδρυθεί το 1919 από τον Αδόλφο Χίτλερ, υποστήριζε ότι στη θέση της δημοκρατίας θα έπρεπε να επικρατήσει μια «Νέα Τάξη», στην οποία κυρίαρχη θέση θα είχαν οι Γερμανοί.
• Το Ναζιστικό Κόμμα κέρδισε σταδιακά πολλούς οπαδούς από τα χαμηλά κοινωνικά στρώματα.
• Ισχυροί Γερμανοί κεφαλαιούχοι, για να εμποδίσουν την άνοδο των κομμουνιστών, αποφάσισαν να ενισχύσουν τον Χίτλερ, ο οποίος έγινε καγκελάριος της Γερμανίας.
• Οι ναζί πυρπόλησαν τη γερμανική βουλή, ενοχοποίησαν τους κομμουνιστές και ο Χίτλερ έγινε αρχηγός του κράτους (Φύρερ).
• Τα χαρακτηριστικά του χιτλερικού καθεστώτος:
Διέλυσε τα άλλα κόμματα και το μόνο κόμμα στη βουλή ήταν το ναζιστικό.
Κυρίαρχες τακτικές του ήταν η χειραγώγηση των νέων και η προπαγάνδα.
Φανάτιζε το γερμανικό λαό με συγκεντρώσεις εκατομμυρίων οπαδών.
Έκαιγε τα μη αρεστά βιβλία , ενώ πολλοί διανοούμενοι έφυγαν από τη χώρα.
Εφάρμοσε ρατσιστική πολιτική.
Φασισμός και δημοκρατία στην υπόλοιπη Ευρώπη
• Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες επιβλήθηκαν καθεστώτα φασιστικού τύπου.
• Ως αντίσταση στο φασισμό δημιουργήθηκαν σε πολλές χώρες τα Λαϊκά Μέτωπα, που ήταν συμμαχίες φιλελεύθερων και αριστερών κομμάτων.
• Στη Γαλλία και στην Ισπανία σχηματίστηκαν κυβερνήσεις λαϊκών μετώπων, που γρήγορα όμως έχασαν την εξουσία.
ΕΝΟΤΗΤΑ 43 - Η Ελλάδα του Μεσοπολέμου. Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου 1936
Η Β΄ Ελληνική Δημοκρατία
• Ο Α. Παπαναστασίου πρότεινε την ανακήρυξη αβασίλευτης δημοκρατίας.
• Με δημοψήφισμα, τον Απρ. του 1924, ανακηρύχθηκε η Β΄ Ελληνική Δημοκρατία.
Η περίοδος 1924-1928
• Κυρίαρχο στοιχείο της περιόδου ήταν η κυβερνητική αστάθεια.
• Το 1918 ιδρύθηκε ΓΣΕΕ και το ΣΕΚΕ, που το 1924 μετονομάστηκε σε ΚΚΕ.
• Το 1925 ο στρατηγός Θ. Πάγκαλος επέβαλε δικτατορία, την οποία σύντομα ανέτρεψε ένας άλλος στρατιωτικός, ο Γ. Κονδύλης.
• Ο Κονδύλης προκήρυξε εκλογές από τις οποίες προέκυψε οικουμενική κυβέρνηση, που πρότεινε την ψήφιση του δημοκρατικού συντάγματος του 1927.
Η βενιζελική τετραετία 1928-1932
• Το 1928 τις εκλογές κέρδισε ο Βενιζέλος με το κόμμα των Φιλελευθέρων.
• Βασικά σημεία της πολιτικής του:
οικονομική ανάπτυξη,
εδραίωση της δημοκρατίας,
εκπαιδευτική μεταρρύθμιση,
εξωτερική πολιτική, που επιδίωκε την προσέγγιση με τις γειτονικές χώρες,
το «ιδιώνυμο», ένας νόμος που ψηφίστηκε το 1929 και καθιέρωνε ως ιδιώνυμο αδίκημα την προβολή ιδεών που στόχευαν στη βίαιη ανατροπή του πολιτεύματος.
• Ο Βενιζέλος κήρυξε την Ελλάδα σε πτώχευση το 1932 και προκήρυξε εκλογές.
Το Λαϊκό κόμμα στην εξουσία (1933)
• Στις εκλογές της 5ης Μαρτ. 1933 νίκησαν τα αντιβενιζελικά κόμματα.
• Την ίδια νύχτα εκδηλώθηκε πραξικόπημα από βενιζελικούς το οποίο απέτυχε.
• Την εξουσία ανέλαβε ο ηγέτης του Λαϊκού κόμματος Π. Τσαλδάρης.
• Απόπειρα δολοφονίας κατά του Βενιζέλου κορύφωσε την πολιτική κρίση.
Το κίνημα του 1935 και η παλινόρθωση της βασιλείας
• Την 1η Μαρτ. εκδηλώθηκε νέο βενιζελικό κίνημα που κατεστάλη από τον υπουργό Στρατιωτικών Γ. Κονδύλη.
• Ο Ι. Μεταξάς και ο Γ. Κονδύλης πίεζαν τον πρωθυπουργό Τσαλδάρη να διενεργήσει δημοψήφισμα για το πολίτευμα, προκειμένου να επανέλθει η μοναρχία.
• Ο Κονδύλης τελικά ανέτρεψε τον Τσαλδάρη, επέβαλε δικτατορία και επανέφερε το μοναρχικό καθεστώς (Νοέμ. 1935).
Μετά την παλινόρθωση
• Ο Γεώργιος Β΄ παραμέρισε τον Κονδύλη και χορήγησε αμνηστία στους πολιτικούς που συμμετείχαν στο κίνημα του 1935.
• Το 1936 έγιναν άκαρπες εκλογές.
• Ο Γεώργιος Β΄ ανέθεσε την πρωθυπουργία στον Ι. Μεταξά, που ήταν γνωστός για τις αντιδημοκρατικές του ιδέες.
• Το Μάιο του 1936 σημειώθηκαν αιματηρές διαδηλώσεις στη Θεσσαλονίκη.
• Στις 4 Αυγούστου 1936 ο Γεώργιος Β΄ και ο Μεταξάς κήρυξαν δικτατορία.
Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου (1936)
• Ο Μεταξάς επιδίωκε να εφαρμόσει στην Ελλάδα ένα καθεστώς στα πρότυπα της φασιστικής Ιταλίας και της ναζιστικής Γερμανίας.
• Δημιούργησε την Εθνική Οργάνωση Νεολαίας (ΕΟΝ), για να παίξει το ρόλο φασιστικού κόμματος.
• Επιδίωξε να κερδίσει τους αγρότες και τους εργάτες με συστηματική προπαγάνδα και με μέτρα κοινωνικού χαρακτήρα.
• Ο Μεταξάς οργάνωσε τελικά ένα αυταρχικό κράτος χωρίς λαϊκή υποστήριξη.
Στην εξωτερική πολιτική, ο Μεταξάς με το Γεώργιο Β' ακολούθησαν τη Μ. Βρετανία, θεωρώντας ότι σε περίπτωση πολέμου αυτή θα επικρατούσε.
ΕΝΟΤΗΤΑ 44 - Το προσφυγικό ζήτημα στην Ελλάδα κατά το Μεσοπόλεμο
Η αποκατάσταση των προσφύγων:
• Η στέγαση και η επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων ήταν ένα άμεσο ζήτημα που είχε να αντιμετωπίσει η ελληνική κοινωνία του Μεσοπολέμου.
• Η Κοινωνία των Εθνών (ΚτΕ) βοήθησε την Ελλάδα να συνάψει δάνειο και ίδρυσε την Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων (ΕΑΠ).
• Η ΕΑΠ ήταν ένας αυτόνομος οργανισμός που λειτούργησε, σε συνεργασία με το ελληνικό κράτος, από το 1923 έως το 1930. Ασχολήθηκε κυρίως με την αποκατάσταση των προσφύγων στην ύπαιθρο.
• Την αποκατάσταση των προσφύγων στις πόλεις ανέλαβε κυρίως το ελληνικό κράτος που δημιούργησε προσφυγικούς συνοικισμούς ενώ οι ευκατάστατοι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν σε περιοχές που επέλεξαν οι ίδιοι.
Η αντιπαλότητα ανάμεσα στους γηγενείς Έλληνες και στους πρόσφυγες:
• Οι πρόσφυγες αντιμετωπίστηκαν αρνητικά από τους γηγενείς, γιατί:
αποκαταστάθηκαν σε γη που οι ντόπιοι θεωρούσαν δική τους,
εργάζονταν με χαμηλά μεροκάματα προκαλώντας πτώση των αμοιβών,
ήταν στην πλειονότητά τους βενιζελικοί και αυτό τους έκανε ανεπιθύμητους στην αντιβενιζελική Παλαιά Ελλάδα,
είχαν πρωτάκουστα ονόματα, έτρωγαν άγνωστα φαγητά και οι γυναίκες τους εργάζονταν σε ξένες δουλειές.
• Για πολλά χρόνια ο όρος «πρόσφυγας» είχε υποτιμητική σημασία.
Οι συνέπειες για την Ελλάδα από την άφιξη των προσφύγων
• Σε πολιτικό επίπεδο
Εγκαταλείφθηκε η Μεγάλη Ιδέα, καθώς η πλειονότητα των Ελλήνων συγκεντρώθηκε μέσα στα όρια του ελληνικού κράτους.
Με την εγκατάσταση των προσφύγων στη Μακεδονία και τη Θράκη ενισχύθηκε η εθνική ομοιογένεια.
Οι περισσότεροι πρόσφυγες ήταν βενιζελικοί, ενώ αργότερα πολλοί έγιναν κομμουνιστές και σοσιαλιστές και πρωτοστάτησαν στους κοινωνικούς αγώνες.
• Σε οικονομικό επίπεδο
Ενισχύθηκε η αγροτική οικονομία.
Τονώθηκε το εμπόριο και η βιομηχανία.
• Σε κοινωνικό επίπεδο
Οι πρόσφυγες έφεραν στην Ελλάδα τις συνήθειες και τον τρόπο ζωής τους, το ρεμπέτικο τραγούδι και τη μαγειρική τους.
Με την έξοδο πολλών γυναικών προσφύγων αλλά και γηγενών στην εργασία άρχισε να αμφισβητείται η αντίληψη ότι η γυναίκα είναι υποχείριο του άνδρα.
• Σε πολιτισμικό επίπεδο
Οι πρόσφυγες ανανέωσαν τα ελληνικά γράμματα και τις τέχνες.
ΕΝΟΤΗΤΑ 45 - Τα προμηνύματα και τα αίτια του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου
Τα προμηνύματα του πολέμου
• Η Ιαπωνία κατέλαβε την κινεζική επαρχία της Ματζουρίας το 1931.
• Η χιτλερική Γερμανία εγκατέλειψε την Κοινωνία των Εθνών το 1934 και επανέφερε την υποχρεωτική στρατιωτική θητεία το 1935 κατά παράβαση της συνθήκης των Βερσαλιών.
• Η φασιστική Ιταλία κατέλαβε την Αιθιοπία το 1936 και αποχώρησε από την Κοινωνία των Εθνών.
• Η Γερμανία κατέλαβε τη αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη της Ρηνανίας το 1936.
• Η Γερμανία και η Ιταλία συμμετείχαν στον εμφύλιο πόλεμο της Ισπανίας το 1936 – 1939 υπέρ του φασίστα Φράνκο.
• Το 1936 σχηματίστηκε ο Άξονας Ρώμης – Βερολίνου.
• Η Γερμανία, η Ιταλία και η Ιαπωνία υπέγραψαν το Αντιδιεθνιστικό Σύμφωνο, με στόχο την καταπολέμηση του κομμουνισμού και την υποστήριξη του φασισμού σε παγκόσμιο επίπεδο.
• Η Ιαπωνία κήρυξε τον πόλεμο στην Κίνα το 1937.
• Η Γερμανία ενσωμάτωσε την Αυστρία το 1938.
• Η Βρετανία και η Γαλλία υπέγραψαν τη συμφωνία του Μονάχου στις 29 Σεπτ. 1938, με την οποία αποδέχονταν την προσάρτηση της Δ. Τσεχοσλοβακίας στη Γερμανία.
• Ο Χίτλερ διέλυσε την Τσεχοσλοβακία το 1939, θέτοντας τη Βοημία υπό γερμανική προστασία και ανακηρύσσοντας τη Σλοβακία ανεξάρτητη αλλά υπό γερμανική κηδεμονία.
• Η Ιταλία κατέλαβε την Αλβανία το 1939.
• Ο Χίτλερ απαίτησε να παραχωρηθεί ο πολωνικός διάδρομος του Ντάντσιχ στη Γερμανία, ενώ η Βρετανία και η Γαλλία ανακοίνωσαν ότι θα κήρυτταν τον πόλεμο στη Γερμανία, εάν αυτή προχωρούσε σε επίθεση εναντίον της Πολωνίας.
• Η Γερμανία και η Σοβιετική Ένωση υπέγραψαν σύμφωνο μη επίθεσης (Σύμφωνο Ρίμπεντροπ – Μολότωφ) τον Αύγ. του 1939, που εξασφάλιζε στη Γερμανία ότι δε θα δεχόταν επίθεση από τα ανατολικά.
Αίτια του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου
• Οι ταπεινωτικοί όροι που επιβλήθηκαν στα ηττημένα κράτη του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου και κυρίως στη Γερμανία.
• Τα ανικανοποίητα πιεστικά αιτήματα χωρών και εθνοτήτων από τις συνθήκες του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου.
• Η παγκόσμια οικονομική κρίση που ξέσπασε το 1929 ευνοώντας την επιβολή ολοκληρωτικών καθεστώτων.
• Ο φόβος των δυτικών Δυνάμεων απέναντι στη Σοβιετική Ένωση, που τις έκανε να βλέπουν για πολύ καιρό τη ναζιστική Γερμανία ως ανάχωμα το οποίο θα εμπόδιζε την εξάπλωση της σοβιετικής επιρροής στην Ευρώπη.
• Η αδυναμία της Κοινωνίας των Εθνών να παρέμβει αποτελεσματικά στις εξελίξεις.
ΕΝΟΤΗΤΑ 46 - Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος
Αφορμή: η γερμανική εισβολή στην Πολωνία.
Έναρξη: την 1η Σεπτ. 1939 Βρετανία και Γαλλία κήρυξαν τον πόλεμο στη Γερμανία.
Οι επιχειρήσεις στην Ευρώπη, 1939 – 1941
• Οι Γερμανοί τον πρώτο μήνα του πολέμου κυρίευσαν την Πολωνία.
• Οι Γερμανοί κατέλαβαν τη Δανία, την Ολλανδία, το Λουξεμβούργο, τη Νορβηγία και το Βέλγιο με εφαρμογή της τακτικής του πολέμου - αστραπή.
• Οι Γάλλοι συνθηκολόγησαν με τη Γερμανία, ύστερα από μάχη δέκα ημερών.
• Ορισμένοι Γάλλοι με επικεφαλής τον στρατηγό Ντε Γκολ κατέφυγαν στη Αγγλία και κήρυξαν την αντίσταση εναντίον των Γερμανών κατακτητών.
• Η γερμανική αεροπορία βομβάρδισε μαζικά τη Μ. Βρετανία, η οποία με επικεφαλής τον πρωθυπουργό Ουίνστον Τσόρτσιλ δεν κάμφθηκε.
• Οι Γερμανοί και οι Βούλγαροι κατέλαβαν τη Γιουγκοσλαβία και την Ελλάδα.
Η οργάνωση της κατεχόμενης Ευρώπης
Μορφές οργάνωσης της κατακτημένης Ευρώπης:
• δέσμευση των οικονομικών πόρων των κατακτημένων χωρών,
• συστηματική προπαγάνδα σε βάρος των κατακτημένων λαών,
• άσκηση βίας με βασανιστήρια και μαζικές εκτελέσεις,
• μαζική εξόντωση των Εβραίων και των Ρομά (τσιγγάνων).
Αντίδραση:
• εκδήλωση κινημάτων αντίστασης.
Η γερμανική επίθεση στη Σοβιετική ένωση
Ανεπιτυχής επίθεση των γερμανικών δυνάμεων σε Λένινγκραντ και Μόσχα τον Ιούν. του 1941 → εξουθένωση των γερμανικών στρατευμάτων κατά το βαρύ χειμώνα του 1941 –1942 → νέα γερμανική επίθεση την άνοιξη του 1942 → ήττα των Γερμανών στη μάχη του Στάλινγκραντ (Σεπτ. 1942 – Φεβρ. 1943)
Οι επιχειρήσεις στην Αφρική
• Οι Ιταλοί, με ορμητήριο τη Λιβύη, επιτέθηκαν ανεπιτυχώς στις αγγλικές δυνάμεις της Αιγύπτου με στόχο την κατάληψη της διώρυγας του Σουέζ.
• Στο μέτωπο της Β. Αφρικής, οι συμμαχικές δυνάμεις νίκησαν τα γερμανικά και ιταλικά στρατεύματα.
Οι επιχειρήσεις στην Άπω Ανατολή
• Τα ιαπωνικά πολεμικά αεροπλάνα επιτέθηκαν εναντίον του αμερικανικού πολεμικού στόλου στο Περλ Χάρμπορ (7 Δεκ. 1941).
• Οι ΗΠΑ κήρυξαν τον πόλεμο στην Ιαπωνία και στις δυνάμεις του Άξονα.
Το τέλος του πολέμου
• Οι συμμαχικές δυνάμεις της Β. Αφρικής αποβιβάστηκαν στην Ιταλία, καθαίρεσαν τον Μουσολίνι και υπέγραψαν ανακωχή με το διάδοχό του Μαντόλιο.
• Οι συμμαχικές δυνάμεις αποβιβάστηκαν στη Νορμανδία στις 6 Ιουν. 1944 και απελευθέρωσαν τη Γαλλία, το Βέλγιο, το Λουξεμβούργο και την Ολλανδία.
• Τον Ιούνιο του 1944 ξεκίνησε η σοβιετική αντεπίθεση.
• Ιταλοί αξιωματικοί εκτέλεσαν τον Μουσολίνι.
• Αμερικανικά, αγγλικά, γαλλικά και σοβιετικά στρατεύματα πολιόρκησαν το Βερολίνο στις αρχές Μαΐου 1945.
• Ο Χίτλερ αυτοκτόνησε και η Γερμανία συνθηκολόγησε.
• Οι ΗΠΑ αποφάσισαν να βομβαρδίσουν τις ιαπωνικές πόλεις Χιροσίμα και Ναγκασάκι με ένα νέο όπλο, την ατομική βόμβα.
• Η Ιαπωνία συνθηκολόγησε και ο πόλεμος τελείωσε.
ΕΝΟΤΗΤΑ 47 - Η συμμετοχή της Ελλάδας στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο
Προμηνύματα πολέμου για την Ελλάδα:
• Οι Ιταλοί κατέλαβαν την Αλβανία το 1939 και κλιμάκωσαν την επιθετικότητά τους εναντίον της Ελλάδας.
• Στις 15 Αυγ. 1940 υποβρύχιο, πιθανότατα ιταλικό, βύθισε στην Τήνο το ελληνικό πολεμικό πλοίο Έλλη.
Ο ελληνοϊταλικός πόλεμος
• Η Ιταλία απαίτησε στις 28 Οκτ. 1940 να γίνει δεκτή η είσοδος των στρατευμάτων της στην Ελλάδα.
• Ο Μεταξάς έδωσε αρνητική απάντηση στο ιταλικό τελεσίγραφο.
• Οι Ιταλοί εισέβαλαν και οι ελληνικές δυνάμεις υποχρεώθηκαν σε υποχώρηση μέχρι τα μέσα Νοεμβ. 1940.
• Οι Έλληνες αντεπιτέθηκαν και κατέλαβαν τις αλβανικές πόλεις Κορυτσά, Μοσχόπολη, Πόγραδετς, Αργυρόκαστρο και Άγιοι Σαράντα.
• Ο Μεταξάς πέθανε (τέλη Ιαν. 1941) και ο Γεώργιος Β΄ διόρισε πρωθυπουργό τον Αλ. Κορυζή.
• Οι Ιταλοί πραγματοποίησαν το Μάρτ. του 1941 την «εαρινή επίθεση», αλλά συνάντησαν ισχυρή ελληνική αντίσταση.
• Το ελληνικό πολεμικό ναυτικό σημείωσε σημαντικές επιτυχίες και η ελληνική αεροπορία υποστήριξε τις χερσαίες επιχειρήσεις.
Ο ελληνογερμανικός πόλεμος
• Οι Γερμανοί επιτέθηκαν στην Ελλάδα από γιουγκοσλαβικό και βουλγαρικό έδαφος στις 6 Απρ. 1941.
• Τα γερμανικά στρατεύματα, αφού έκαμψαν την ελληνική αντίσταση, άρχισαν να προωθούνται προς την Αθήνα.
• Ο αντιστράτηγος Τσολάκογλου υπέγραψε, με δική του πρωτοβουλία, συνθηκολόγηση.
• Οι Γερμανοί κατέλαβαν την Αθήνα στις 27 Απρ. 1941.
• Η αντίσταση συνεχίστηκε στην Κρήτη.
• Οι Γερμανοί κατέλαβαν την Κρήτη στα τέλη Μαΐου 1941.
• Ο βασιλιάς Γεώργιος Β΄ και η κυβέρνηση κατέφυγαν στο Κάιρο.
ΕΝΟΤΗΤΑ 48 - Κατοχή, Αντίσταση και Απελευθέρωση
Η Κατοχή
• Η κατεχόμενη Ελλάδα χωρίστηκε σε τρεις ζώνες: τη γερμανική, την ιταλική και τη βουλγαρική.
• Οι κατακτητές διόρισαν κυβέρνηση δωσίλογων με πρωθυπουργό τον Τσολάκογλου και επέβαλαν μέτρα καταστολής.
• Οι Γερμανοί ξεκλήρισαν τις εβραϊκές κοινότητες της Ελλάδας.
• Οι Βούλγαροι εφάρμοσαν πολιτική εκβουλγαρισμού στην Α. Μακεδονία, η οποία προκάλεσε μαζικές εκτελέσεις Ελλήνων που εξεγέρθηκαν.
• Οι κατακτητές δέσμευσαν τους οικονομικούς πόρους της χώρας, με αποτέλεσμα την εμφάνιση φαινομένων μαύρης αγοράς.
• Το χειμώνα του 1941 – 1942 εξαπλώθηκε η πείνα.
Η αντίσταση
• Ξεκίνησε με μεμονωμένες ενέργειες, με πιο εντυπωσιακή την υποστολή της χιτλερικής σημαίας από τους φοιτητές Γλέζο και Σάντα.
• Από το φθιν. του 1941 δημιουργήθηκαν οι πρώτες οργανώσεις αντίστασης.
Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ)
• Ίδρυση: ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του ΚΚΕ και τη συνεργασία μικρότερων αριστερών κομμάτων.
• Σκοποί: η οργάνωση του αγώνα εναντίον των κατακτητών και η διασφάλιση της δυνατότητας των Ελλήνων να επιλέξουν μόνοι τους μετά την απελευθέρωση τη μορφή διακυβέρνησης της χώρας.
Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος (ΕΔΕΣ)
• Ίδρυση: ιδρύθηκε από τον συνταγματάρχη Ν. Ζέρβα.
• Σκοποί: απελευθέρωση της Ελλάδας και εγκαθίδρυση μετά τον πόλεμο αβασίλευτης δημοκρατίας.
Εθνική Και Κοινωνική Απελευθέρωση (ΕΚΚΑ)
• Η σημαντικότερη από τις μικρότερες αντιστασιακές οργανώσεις, που ήταν και η μόνη από αυτές η οποία διέθετε ένοπλο τμήμα με επικεφαλής τον συνταγματάρχη Ψαρρό.
Εθνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός (ΕΛΑΣ)
• Το ένοπλο τμήμα του ΕΑΜ που ιδρύθηκε το Φεβρουάριο του 1942 με επικεφαλής τον Άρη Βελουχιώτη, αντιστασιακό ψευδώνυμο του Θ. Κλάρα, κομμουνιστή γεωπόνου από τη Λαμία.
Ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου:
• Η κορυφαία πράξη της αντίστασης και η μόνη στην οποία συνεργάστηκαν οι δύο μεγαλύτερες αντιστασιακές οργανώσεις, το ΕΑΜ και ο ΕΔΕΣ, μαζί με βρετανούς καταδρομείς, επιτυγχάνοντας τη διακοπή του εφοδιασμού του γερμανικού στρατού της Αφρικής για σημαντικό χρονικό διάστημα.
Αντίσταση στις πόλεις:
• Η απεργία των υπαλλήλων στις τηλεπικοινωνίες τον Απρίλιο του 1942 υποχρέωσε τις αρχές να προβούν σε παροχές.
• Η μεγάλη γενική απεργία τον Ιαν. του 1943 εμπόδισε τις αρχές κατοχής να στείλουν Έλληνες στη Γερμανία για εργασία.
• Η κηδεία του Παλαμά έγινε αφορμή για ένα ακόμη συλλαλητήριο.
• Η νεολαία συμμετείχε στις κινητοποιήσεις, κυρίως μετά την ίδρυση από το Ε.Α.Μ. της Ένωσης Πανελλαδικής Οργάνωσης Νέων (ΕΠΟΝ)
• Οι γυναίκες πήραν ενεργά μέρος στην αντίσταση.
Μαζικά αντίποινα και τάγματα ασφαλείας
• Οι κατακτητές έκαναν μαζικές εκτελέσεις αμάχων σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, με πιο ακραία εκείνη των Καλαβρύτων το Δεκέμβριο του 1943.
• Τάγματα ασφαλείας: ένοπλα σώματα Ελλήνων, που οργανώθηκαν από τους κατακτητές σε συνεργασία με τις κυβερνήσεις δωσίλογων και χρησιμοποιήθηκαν εναντίον του Ε.Α.Μ., του Ε.Λ.Α.Σ. και αμάχων.
Η «ελεύθερη Ελλάδα»
• «Ελεύθερη Ελλάδα»: Έτσι ονομάστηκαν οι περιοχές της Ελλάδας που, χάρη στην Αντίσταση, δεν ελέγχονταν από τους κατακτητές και με πρωτοβουλία του Ε.Α.Μ. οργάνωσαν λαϊκές μορφές αυτοδιοίκησης και πολιτιστικές δράσεις.
• Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (Π.Ε.Ε.Α. ) ή Κυβέρνηση του βουνού : Ιδρύθηκε από το Ε.Α.Μ. το Μάρτ. του 1944 για να αναλάβει τη διοίκηση των απελευθερωμένων περιοχών και να οργανώσει εκλογές για την ανάδειξη Εθνικού Συμβουλίου.
• Εθνικό Συμβούλιο: Συστάθηκε ύστερα από εκλογές στην «ελεύθερη Ελλάδα», στις οποίες για πρώτη φορά πήραν μέρος και οι γυναίκες, και συνήλθε στο χωριό Κορυσχάδες της Ευρυτανίας.
Η Απελευθέρωση
• Κυβέρνηση εθνικής ενότητας: Ο σχηματισμός της αποφασίστηκε στις 20 Μαΐου 1944, με τη Συμφωνία του Λιβάνου, η οποία υπογράφηκε από τις ελληνικές πολιτικές και αντιστασιακές δυνάμεις και την κυβέρνηση του Καΐρου.
• Απελευθέρωση: Ήρθε στις 12 Οκτ. 1944 και αμέσως μετά ανέλαβε την εξουσία η κυβέρνηση εθνικής ενότητας με πρωθυπουργό τον Γ. Παπανδρέου.
ΕΝΟΤΗΤΑ 49 - Οι συνέπειες του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου και η ίδρυση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών
Συνέπειες του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου
• Οι ανθρώπινες απώλειες
Από τα 50 εκ. νεκρών και αγνοουμένων, τα 35 εκ. ήταν Ευρωπαίοι.
Τεράστιος ήταν ο αριθμός των άμαχων θυμάτων.
• Οι αναγκαστικές μετακινήσεις πληθυσμών
Ο πόλεμος προκάλεσε μετακινήσεις περίπου 30 εκ. ανθρώπων, οι οποίοι στο τέλος του πολέμου συγκροτούσαν ένα τεράστιο, διάσπαρτο ανθρώπινο πλήθος χωρίς κανένα μέσο διαβίωσης.
• Οι υλικές καταστροφές
Στη Σοβιετική Ένωση είχαν καταστραφεί 6 εκατομμύρια σπίτια.
Στην Πολωνία είχε καταστραφεί το 80% της βιομηχανίας.
Στη Γαλλία είχαν υποστεί σοβαρές ζημιές σχεδόν όλα τα λιμάνια και μεγάλο μέρος του συγκοινωνιακού και σιδηροδρομικού δικτύου.
Πολλές πόλεις είχαν ισοπεδωθεί.
Η συνολική βιομηχανική παραγωγή της Ευρώπης είχε φτάσει στα τέλη του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου μόλις το 50% της προπολεμικής.
Τα περισσότερα κράτη είχαν δανειστεί για να προετοιμαστούν για τον πόλεμο και τώρα υποχρεώνονταν να το ξανακάνουν για να αρχίσουν την ανοικοδόμηση, με το μεγαλύτερο μέρος των δανείων να προέρχεται από τις ΗΠΑ.
• Η κατάρρευση του βιοτικού επιπέδου
Το βιοτικό επίπεδο είχε καταρρεύσει, αν και με σοβαρές αποκλίσεις μεταξύ των χωρών.
Η Βρετανία κατάφερε να διασώσει μεγάλο μέρος της βιομηχανίας και του εμπορικού της στόλου, ενώ ο ενεργός πληθυσμός της αυξήθηκε χάρη στη μαζική είσοδο των γυναικών στην αγορά εργασίας.
Η χειρότερη κατάσταση επικράτησε στη Γερμανία και στην Αυστρία, που μαστίζονταν από την πείνα, τη μαύρη αγορά και τον κίνδυνο επιδημιών.
• Η ηθική καταρράκωση
Οι εμπόλεμοι βομβάρδιζαν μαζικά, με σκοπό να καταρρακώσουν το ηθικό των αμάχων και να εξαναγκάσουν τον εχθρό να συνθηκολογήσει.
Ο πόλεμος συνοδεύτηκε από ανήκουστες θηριωδίες, μαζικές εκτελέσεις αμάχων, βιασμούς και λεηλασίες.
Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, οι θάλαμοι αερίων, τα φρικιαστικά πειράματα σε αιχμαλώτους, τα βασανιστήρια, οι μαζικές εκτελέσεις αμάχων και η γενοκτονία των Εβραίων δίνουν στη ναζιστική Γερμανία τα πρωτεία της φρίκης.
• Η εξασθένιση του διεθνούς ρόλου της Ευρώπης
Η κατεστραμμένη Ευρώπη του 1945 ήταν αντικείμενο ανταγωνισμού των δύο υπερδυνάμεων, των ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ένωσης.
Το κίνημα ανεξαρτητοποίησης των αποικιών άρχισε να εξαπλώνεται.
Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ)
Ίδρυση: το 1945 με τη συμμετοχή πενήντα κρατών.
Έδρα: η Νέα Υόρκη.
Σκοποί:
η διαφύλαξη της ειρήνης,
η προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων,
η εξασφάλιση ίσων δικαιωμάτων για όλους τους λαούς,
η φροντίδα για τους πρόσφυγες,
η προστασία του περιβάλλοντος.
Δομή:
Συμβούλιο Ασφαλείας (μόνιμα μέλη με δικαίωμα βέτο),
Γενική Συνέλευση,
Γενική Γραμματεία.
Απολογισμός:
Έγινε από νωρίς πεδίο ανταγωνισμού των ισχυρών.
Σε ορισμένες περιπτώσεις πέτυχε τους στόχους του.
Πολλές φορές αποδείχτηκε αδύναμος να επιβάλει το διεθνές δίκαιο.
Σημαντικό υπήρξε το έργο του στην παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας και στη διάσωση της πολιτιστικής κληρονομιάς.
ΕΝΟΤΗΤΑ 50 - Η πολιτική διαίρεση της μεταπολεμικής Ευρώπης
Η διάσκεψη της Γιάλτας:
• Χώρος: Γιάλτα της Ουκρανίας / Χρόνος: Φεβρουάριος του 1945.
• Συμμετείχαν: ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ρούσβελτ, ο ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης Στάλιν και ο πρωθυπουργός της Βρετανίας Τσόρτσιλ.
• Αποφάσεις: Συμφώνησαν να απαιτήσουν την άνευ όρων παράδοση της Γερμανίας και να ιδρύσουν ένα διεθνή οργανισμό προάσπισης της ειρήνης, ενώ ΗΠΑ και Βρετανία αναγνώρισαν τις φιλοσοβιετικές κυβερνήσεις της Α. Ευρώπης.
Η διάσκεψη του Πότσνταμ:
• Χώρος: Πότσνταμ, προάστιο του Βερολίνου / Χρόνος: καλοκαίρι του 1945.
• Αποφάσεις: Συμφωνήθηκε η διαίρεση της Γερμανίας σε τέσσερις ζώνες κατοχής (αγγλική, γαλλική, αμερικανική, σοβιετική) και το Βερολίνο τέθηκε υπό κοινό έλεγχο.
Οι λαϊκές δημοκρατίες της Α. Ευρώπης
Λαϊκές δημοκρατίες:
Έτσι ονομάστηκαν καθεστώτα, παρόμοια με το σοβιετικό καθεστώς, που εγκαθιδρύθηκαν μέχρι το 1950 στις χώρες που βρίσκονταν υπό σοβιετικό έλεγχο.
Επιτυχίες:
στο βιομηχανικό τομέα
στην οργάνωση συστημάτων υγείας και εκπαίδευσης
στη βελτίωση της θέσης της γυναίκας.
Προβλήματα:
Τα κομμουνιστικά κόμματα διαχειρίζονταν μονοπωλιακά την εξουσία.
Η δυνατότητα ελεύθερης έκφρασης πολιτικών απόψεων ήταν περιορισμένη.
Οι διώξεις αντιφρονούντων αποτελούσαν συχνό φαινόμενο.
Ο κρατικός έλεγχος της αγοράς προκαλούσε συχνά ελλείψεις σε αγαθά.
Στην Α. Ευρώπη εκδηλώθηκε σειρά εξεγέρσεων, ορισμένες από τις οποίες αντιμετωπίστηκαν με την επέμβαση σοβιετικού στρατού.
Ιδιαίτερες περιπτώσεις:
Γιουγκοσλαβία: το 1948 ήρθε σε σύγκρουση με τη Σοβιετική Ένωση και ακολούθησε ένα δικό της σοσιαλιστικό δρόμο.
Αλβανία: αφού συνδέθηκε διαδοχικά με τη Γιουγκοσλαβία, τη Σοβιετική Ένωση και την Κίνα, επέλεξε, τελικά, την πλήρη απομόνωση.
Η ανοικοδόμηση της Δ. Ευρώπης
Σχέδιο Μάρσαλ: Πρόγραμμα οικονομικής ενίσχυσης της Ευρώπης από τις ΗΠΑ, που είχε σαν στόχο την αποτροπή του ενδεχομένου κατάρρευσης του οικονομικού και κοινωνικού συστήματος της Ευρώπης, εξαιτίας των τεράστιων απωλειών που προκάλεσε ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος.
Κράτος Πρόνοιας: Μορφή κράτους που επιδιώκει να εξασφαλίσει ικανοποιητικό επίπεδο ζωής σε όλους τους πολίτες με την παροχή δωρεάν υπηρεσιών υγείας, εκπαίδευσης, στέγασης, την εξασφάλιση του δικαιώματος της εργασίας και τη λήψη μέτρων για την ενίσχυση των ασθενέστερων κοινωνικών τάξεων.
Κινήματα αμφισβήτησης τη δεκαετία του ΄60
Στις δυτικές κοινωνίες εκδηλώθηκαν κινήματα, όπως οι χίπις και το κίνημα του Μάη του ’68 στη Γαλλία, τα οποία αμφισβήτησαν τον «αστικό τρόπο ζωής» και αναζήτησαν εναλλακτικούς τρόπους οργάνωσης της κοινωνίας
ΕΝΟΤΗΤΑ 51 - Διπολισμός και Ψυχρός Πόλεμος
Οι ΗΠΑ και η Σοβιετική Ένωση γίνονται υπερδυνάμεις
ΗΠΑ:
• Διέθεταν το ισχυρότερο όπλο, την ατομική βόμβα.
• Oι ηγέτες τους πίστευαν ότι έπρεπε να αναλάβουν αγώνα εναντίον του κομμουνισμού.
• Μέτρα άσκησης της εξωτερικής τους πολιτικής:
η χορήγηση στρατιωτικής και οικονομικής βοήθειας,
οι επενδύσεις από αμερικανούς κεφαλαιούχους,
η ανατροπή αντιαμερικανικών καθεστώτων.
• Στο εσωτερικό της εντάθηκε ο αντικομμουνισμός με επικεφαλής τον γερουσιαστή
Μακάρθι.
• Καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση αυτής της πολιτικής έπαιξε ο Χ. Τρούμαν.
Σοβιετική Ένωση:
• Εξελίχθηκε σε υπερδύναμη χάρη:
στη συνεργασία της με τα άλλα κομμουνιστικά καθεστώτα,
στην εξαιρετικά γρήγορη οικονομική της ανάπτυξη,
στην κατασκευή της ατομικής βόμβας.
Διπολισμός και Ψυχρός Πόλεμος
Διπολισμός:
Πρόκειται για ένα σύστημα διεθνών σχέσεων του μεταπολεμικού κόσμου που ισορροπούσε σε δύο αντίθετους πόλους, τις ΗΠΑ και τη Σοβιετική Ένωση.
Ψυχρός Πόλεμος:
Έτσι ονομάστηκε ο έντονος και πολύμορφος ανταγωνισμός (ιδεολογικός, οικονομικός, πολιτικός, πολιτιστικός, αθλητικός) ανάμεσα στις δύο υπερδυνάμεις (1946-1987) , που ποτέ δεν εξελίχθηκε σε ένοπλη σύγκρουση μεταξύ τους.
Η πρώτη φάση του Ψυχρού Πολέμου (1947 – 1962 περίπου)
• Ο πρόεδρος των ΗΠΑ διακήρυξε το δόγμα Τρούμαν, σύμφωνα με το οποίο η χώρα του θα βοηθούσε εκείνα τα κράτη της Δύσης που δέχονταν πιέσεις από τον κομμουνισμό.
• Ολοκληρώθηκε ο διαμελισμός της Γερμανίας, με την ίδρυση της Ομοσπονδιακής και της Λαοκρατικής Δημοκρατίας το 1949.
• Το 1961 οι Ανατολικογερμανοί όρθωσαν το Τείχος του Βερολίνου, που αναδείχτηκε σε σύμβολο του Ψυχρού Πολέμου.
• Το 1949 οι ΗΠΑ δημιούργησαν το ΝΑΤΟ, μια στρατιωτική συμμαχία στην οποία αρχικά συμμετείχαν οι ίδιες, ο Καναδάς και οι περισσότερες χώρες της Δ. Ευρώπης και από το 1952 εντάχθηκαν η Ελλάδα και η Τουρκία.
• Το 1955 η Σοβιετική Ένωση ίδρυσε το Σύμφωνο της Βαρσοβίας, στο οποίο συμμετείχαν η ίδια και η λαϊκές δημοκρατίες της Α. Ευρώπης.
• Στην Κίνα επικράτησαν οι κομμουνιστές το 1949, με ηγέτη τον Μάο Τσε Τουνγκ.
• Κατά την περίοδο 1950-1953 σημειώθηκε ο πόλεμος της Κορέας.
• Το 1962 ξέσπασε κρίση μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων, με αφορμή την εγκατάσταση πυραύλων από τους Σοβιετικούς στην Κούβα.
Η δεύτερη φάση του Ψυχρού Πολέμου (1962 – 1974 περίπου)
• Οι δύο υπερδυνάμεις προχώρησαν σε συμφωνίες περιορισμού των εξοπλισμών.
• Ο πόλεμος στο Βιετνάμ (1964–1975), άφησε ανεξίτηλα σημάδια στην αμερικανική κοινωνία λόγω των μέσων που χρησιμοποίησαν, των βαριών τους απωλειών και της τελικής ήττας του αμερικανικού στρατού.
Η τρίτη φάση του Ψυχρού Πολέμου (1974 – 1987 περίπου)
• Στη δεκαετία του ’70 οι ΗΠΑ κλιμάκωσαν τον ανταγωνισμό των εξοπλισμών.
• Η Σοβιετική Ένωση εισέβαλε στο Αφγανιστάν (1980 – 1988).
• Ο σοβιετικός ηγέτης Μιχαήλ Γκορμπατσόφ προσπάθησε να συνδιαλλαγεί με τις ΗΠΑ και με τις συνδιασκέψεις του Ρέικιαβικ, το 1986, και της Ουάσιγκτον, το 1987, οδήγησε στο τέλος του Ψυχρού Πολέμου.
ΕΝΟΤΗΤΑ 52 - Το τέλος της αποικιοκρατίας και η ανάδυση του Τρίτου Κόσμου
Τα αντιαποικιακά κινήματα ανεξαρτησίας
Αποαποικιοποίηση:
Είναι το ιστορικό φαινόμενο της μετατροπής αποικιών σε ανεξάρτητα κράτη, που εκδηλώθηκε από τα χρόνια του μεσοπολέμου και ύστερα.
Αντιαποικιακά κινήματα:
Δημιουργήθηκαν από τη δράση εκατομμυρίων ανθρώπων, κυρίως στην Αφρική και την Ασία, που διεκδίκησαν την ανεξαρτησία τους από τους αποικιοκράτες.
Παράγοντες των αντιαποικιακών κινημάτων
• Η διαμόρφωση στις αποικίες ενός κοινωνικού στρώματος που αποτελούταν από μορφωμένους ανθρώπους με ριζοσπαστικές ιδέες, από τους οποίους προήλθαν οι ηγέτες των αντιαποικιακών κινημάτων.
• Ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος:
- Η κατάληψη μητροπόλεων από τους ναζί έδειξε ότι οι αποικιοκράτες κάθε άλλο παρά τρωτοί ήταν.
- Η κατάταξη των κατοίκων των αποικιών στους στρατούς των μητροπόλεων και η συμμετοχή τους σ’ έναν απελευθερωτικό πόλεμο τους έκανε να μη συμβιβάζονται, πλέον, με τη στέρηση της δικής τους ελευθερίας.
• Οι πολιτικές συνθήκες μετά το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο:
- Οι μητροπόλεις είχαν αποδυναμωθεί και αδυνατούσαν να επιβληθούν στις αποικίες.
- Η Σοβιετική Ένωση και οι ΗΠΑ ήταν υπέρ της χειραφέτησης των αποικιών.
Η ανάδυση του Τρίτου Κόσμου
Κυριότεροι αντιαποικιακοί αγώνες:
• Οι Ινδοί ανεξαρτητοποιήθηκαν από τη Βρετανία (1947).
• Οι Ινδονήσιοι από την Ολλανδία (1947). Τα νέα κράτη
• Οι Βιετναμέζοι από τη Γαλλία (1954). αποτελούσαν τον
• Οι Κύπριοι από τη Βρετανία (1960). Τρίτο Κόσμο
• Οι Αλγερινοί από τη Γαλλία (1962).
Πολιτική του απαρτχάιντ:
Έτσι ονομάστηκε η πολιτική φυλετικών διακρίσεων που εφάρμοσαν οι κυβερνώσες μειοψηφίες λευκών σε ορισμένες χώρες της Αφρικής, για πολλά χρόνια μετά την ανεξαρτησία τους, με πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτά της Ζιμπάμπουε και της Νότιας Αφρικής.
Το κίνημα των Αδεσμεύτων
Δημιουργήθηκε το 1955 από χώρες του Τρίτου Κόσμου που επιδίωξαν να βρουν ανεξάρτητη πολιτική έκφραση, προσπαθώντας να κρατούν ίσες αποστάσεις από τις δύο υπερδυνάμεις.
Τα κύρια προβλήματα του Τρίτου Κόσμου:
• η οικονομική και πολιτική εξάρτηση των χωρών του από τις πρώην μητροπόλεις,
• ο υπερπληθυσμός, ο οποίος ευνόησε τον υποσιτισμό και τους μαζικούς θανάτους,
• η έλλειψη καθαρού νερού,
• η πολιτική αστάθεια,
• τα αυταρχικά καθεστώτα,
• ο θρησκευτικός φανατισμός,
• οι συχνοί και άγριοι πόλεμοι μεταξύ φυλών,
• το πρόβλημα του AIDS.
▼
Όλα τα παραπάνω αποτελούν τις κύριες αιτίες της μαζικής μετανάστευσης που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια από τον Τρίτο στον Πρώτο Κόσμο.
ΕΝΟΤΗΤΑ 53 - Η κατάρρευση των λαϊκών δημοκρατιών και η μεταψυχροπολεμική Ευρώπη
Όξυνση των προβλημάτων των λαϊκών δημοκρατιών
Κατά τη δεκαετία του’80:
• Η οικονομία δεν ανταποκρινόταν στις σύγχρονες ανάγκες.
• Η Σοβιετική Ένωση ξόδευε σε εξοπλισμούς, για να μην υστερήσει από τις ΗΠΑ, ποσά πολύ μεγαλύτερα από αυτά που άντεχε η οικονομία της.
• Το σύστημα λήψης αποφάσεων είχε γίνει τόσο συγκεντρωτικό που οι πολίτες ένιωθαν ολότελα ξένοι προς αυτό.
Οι μεταρρυθμίσεις Γκορμπατσόφ
Μεταρρυθμίσεις:
• Εφάρμοσε την πολιτική της περεστρόικα, με την κατάργηση του αυστηρού κρατικού ελέγχου της οικονομίας και τον εκδημοκρατισμό των πολιτικών διαδικασιών.
• Προώθησε τη λεγόμενη γκλάσνοστ, την επίτευξη δηλαδή της διαφάνειας, της ελεύθερης πληροφόρησης και διατύπωσης γνώμης.
• Ενθάρρυνε την κριτική και παραχώρησε κάποιες πολιτικές ελευθερίες.
• Χαλάρωσε τους δεσμούς της Μόσχας με τις άλλες σοβιετικές δημοκρατίες αλλά και με τις λαϊκές δημοκρατίες της Α. Ευρώπης.
Συνέπειες των μεταρρυθμίσεων:
• Ξέσπασε δραματική οικονομική κρίση.
• Εκδηλώθηκαν αποσχιστικές τάσεις σε διάφορες περιοχές της Σοβιετικής Ένωσης.
• Ο Γκορμπατσόφ βρέθηκε αντιμέτωπος με στελέχη του ίδιου του καθεστώτος.
Η κατάρρευση των λαϊκών δημοκρατιών της Α. Ευρώπης
Αιτίες κατάρρευσης των λαϊκών δημοκρατιών:
• Η επιλογή Γκορμπατσόφ να πάψει να ασκεί έλεγχο στις χώρες της Α. Ευρώπης.
• Η πίεση που άσκησε σ’ αυτές για μεταρρυθμίσεις.
Γεγονότα της κατάρρευσης με τεράστια πολιτική και συμβολική σημασία:
• η κατεδάφιση του Τείχους του Βερολίνου (Νοέμβ. 1989)
• η ένωση της Γερμανίας (3 Οκτ. 1990)
Εξελίξεις που οδήγησαν στην επίσημη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης (Δεκ. 1991):
• το αποτυχημένο πραξικόπημα εναντίον του Γκορμπατσόφ (Αύγ. 1991),
• η διακήρυξη της ανεξαρτησίας από πολλές σοβιετικές Δημοκρατίες,
• η υποστολή, στις 31 Δεκ. 1991, της κόκκινης σημαίας με το σφυροδρέπανο και η έπαρση της τρίχρωμης ρωσικής σημαίας.
Η νέα ευρωπαϊκή πραγματικότητα
• Η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης συνοδεύτηκε από συγκρούσεις.
• Η Γιουγκοσλαβία διαλύθηκε ύστερα από σκληρό πόλεμο (1991 – 1999).
• Η Τσεχοσλοβακία διαλύθηκε σε δύο κράτη, την Τσεχία και τη Σλοβακία.
• Η Ανατολική Γερμανία ενώθηκε με τη Δυτική.
• Η μεγάλη διαφορά πλούτου προκάλεσε ένα τεράστιο μεταναστευτικό ρεύμα προς τις αναπτυγμένες χώρες της Ευρώπης.
• Η οικονομική κρίση επιδεινώθηκε τη δεκαετία του ’90.
• Τα ποικίλα κοινωνικά προβλήματα των ευρωπαϊκών κοινωνιών από τη μαζική παρουσία μεταναστών αναζωπύρωσαν την ξενοφοβία και το ρατσισμό.
• Οι Ευρωπαίοι ήρθαν πιο κοντά, ενισχύοντας τις προοπτικές δημιουργίας μιας υπερεθνικής ευρωπαϊκής ταυτότητας και την ανάδειξη της Ευρώπης σε ισχυρό παράγοντα παγκόσμιας ισορροπίας και ειρήνης, σε μια εποχή που οι ΗΠΑ μοιάζουν παντοδύναμες και νέες δυνάμεις αναδύονται στην Ανατολή.
