Οι πηγές στην Ιστορία

ΟΙ ΠΗΓΕΣ / ΠΑΡΑΘΕΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ 

(Τα παρακάτω είναι ο ενδεδειγμένος τρόπος αντιμετώπισης των πηγών όχι μόνο για την Ιστορία Κατεύθυνσης αλλά και για το μάθημα της ιστορίας σε κάθε τάξη)

Η δεύτερη ομάδα ερωτήσεων της Ιστορίας περιλαμβάνει δύο ερωτήσεις – από 25 μονάδες η καθεμία – που η απάντησή τους απαιτεί το συνδυασμό ιστορικών γνώσεων (κυρίως των πληροφοριών που παρέχει το διδακτικό εγχειρίδιο) και των στοιχείων που θα αντλήσει ο μαθητής από τα ιστορικά παραθέματα (πηγές) που δίνονται.

Τι ονομάζουμε πηγή:  όλα τα στοιχεία που μας προσφέρουν πληροφορίες για το παρελθόν της ανθρώπινης δράσης είναι πηγές ιστορικές (δυνητικά). Συγκεκριμένα:

1. Αφηγήσεις γραπτές  από άτομα που έδρασαν σε κάποια  ώρα, ή που αντέδρασαν, ή που  ήταν  παρατηρητές σύγχρονοι, ή που μελέτησαν εκείνη την πράξη μεταγενέστερα (και ίσως παραθέτουν τεκμήρια της έρευνάς τους) και έγραψαν, για να ενημερώσουν.

2. Κείμενα  που γράφτηκαν σε σχέση  προς την πράξη εκείνη, όχι όμως με την πρόθεση  να προσφέρουν αφήγηση – πληροφόρηση, αλλά κείμενα που εγκλείουν πρωτογενείς τις προθέσεις ή διαθέσεις των δρώντων άμεσα ή έμμεσα (π.χ. το κείμενο ενός νόμου, οι συζητήσεις που έγιναν σε σχέση με το νόμο αυτό, προεκλογικές εξαγγελίες κτλ).

3. Κείμενα που γράφτηκαν ως δευτερογενείς ενέργειες ή παρενέργειες κάποιου περιστατικού,    (π.χ. περιστατικά ή κρίσεις που  ακολούθησαν έναν παραπάνω νόμο).

4. Αφηγήσεις για περιστατικά, που έμμεσα ανάγονται  σε κάποια ιστορική στιγμή, εξέλιξη, φάση, κατάσταση (π.χ. για ένα μετάλλιο που αποδόθηκε σε κάποιον ή κάποιους για τις υπηρεσίες τους, για ένα ανάθεμα που εκφράστηκε για άλλον , για τη δράση του, όπως την είδαν άλλοι-, για ένα ψήφισμα αναμνηστικό μιας ιστορίας, για την ανέγερση ενός  μνημείου). Όλα αυτά δηλώνουν ή υποδηλώνουν   έκφραση των συνειδήσεων εκείνων που προκάλεσαν τα περιστατικά ή παράγγειλαν αυτά τα μνημεία, κτίσματα μνήμης .  

5. Αντικείμενα  ή  μνημεία  που σώζονται  από κάποια ιστορική στιγμή, περίοδο, εξέλιξη, ίσως και πριν  από την επινόηση της γραφής. (π.χ. εργαλεία , τοιχογραφίες ή άλλα έργα τέχνης). 

6. Φωτογραφικά ή ηχητικά τεκμήρια (ντοκουμέντα), που έχουμε για μια χρονική περίοδο - μετά από τις αντίστοιχες εφευρέσεις: της φωτογραφικής μηχανής και του μαγνητοφώνου -  και φωτογραφίζουν ή ηχογραφούν στιγμιότυπα με τρόπο αυθεντικό, έστω και αν έχουν ληφθεί τυχαία.

7. Έργα Τέχνης (θεατρικά, αναθηματικά, κινηματογραφικά, ζωγραφικά κλπ.) που ενδέχεται να εκφράζουν ιστορικά βιώματα των δημιουργών άμεσα ή έμμεσα (π.χ. κάποιες κωμωδίες του Αριστοφάνη, που ανάγονται  σε κοινωνικά, πολιτικά, πολεμικά γεγονότα της εποχής του, τελευταίες δεκαετίες του 5ου αι. π.Χ. ).  

Ευνόητο είναι ότι η αξιοποίηση των πηγών προϋποθέτει εξακρίβωση της γνησιότητας και αξιοπιστίας τους και   προσεκτική  ερμηνεία  τους.

Σε γενικές γραμμές μια πηγή:

-επιβεβαιώνει και τεκμηριώνει τις πληροφορίες του σχολικού βιβλίου,

-επεξηγεί και διασαφηνίζει τα ιστορικά δεδομένα του βιβλίου,

-παρέχει πρόσθετα στοιχεία για ένα θέμα,

-καταθέτει μια αντίθετη γνώμη από αυτή που υποστηρίζεται στο κείμενο του σχολικού βιβλίου, ή αποτελεί συνδυασμό των παραπάνω.

Ο μαθητής πρέπει αρχικά να αντιληφθεί τη σχέση της πηγής με το σχολικό βιβλίο και στη συνέχεια να αξιοποιήσει το κείμενο της πηγής, για να ενισχύσει την απάντησή του. Οι μέθοδοι που προτιμώνται είναι η σύνθεση και η παράθεση. Σύμφωνα με τη μέθοδο της σύνθεσης, ο μαθητής επιχειρεί να συνδυάσει τα δεδομένα του βιβλίου με αυτά της πηγής. Αντίθετα , σύμφωνα με τη μέθοδο της παράθεσης, ο μαθητής γράφει, αρχικά, τις σχετικές με την ερώτηση ιστορικές γνώσεις από το σχολικό βιβλίο και στη συνέχεια σχολιάζει το κείμενο της πηγής, αφού πρώτα εντοπίσει τα σημεία που απαιτούνται για τη συγκεκριμένη απάντηση.

     Πάντοτε ο μαθητής πρέπει να έχει ξεκάθαρο στο μυαλό του τι ακριβώς ζητάει η ερώτηση, να προσέχει, ώστε να περιλαμβάνει στην απάντησή του όλες τις πληροφορίες από το σχολικό εγχειρίδιο και τις αντίστοιχες από τα παραθέματα και να συνδέει κατάλληλα τις πρώτες με τις δεύτερες

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΑΠΑΝΤΗΣΗΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗ ΜΕΘΟΔΟ ΤΗΣ ΠΑΡΑΘΕΣΗΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

        Μπορεί να είναι σχετική με τη δομή της απάντησης, ή με την πολιτική, κοινωνική, οικονομική, χρονολογική, κ.τ.λ. ένταξη του θέματος, ή να εμπεριέχει το θέμα και τη θέση του μαθητή για το ιστορικό συμβάν, ή να είναι μια άλλη, σχετική με τα ιστορικά γεγονότα , παράγραφος από το ιστορικό εγχειρίδιο ή μπορεί και να μην υπάρχει εισαγωγή, αλλά να ξεκινά ο μαθητής κατευθείαν την απάντησή του με την αναφορά του στις ιστορικές του γνώσεις .

ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ

1ος ΤΡΟΠΟΣ

1. Ιστορικές γνώσεις 

    Ο μαθητής παραθέτει τις ιστορικές γνώσεις, που σχετίζονται με το συγκεκριμένο ερώτημα, όσο το δυνατόν πιο κοντά στις πληροφορίες που δίνει το σχολικό εγχειρίδιο. 

2. Πληροφορίες από το ιστορικό παράθεμα

    Ο μαθητής καταγράφει οργανωμένα τις πληροφορίες που απαιτούνται για τη συγκεκριμένη ερώτηση από το/τα ιστορικό παράθεμα/παραθέματα και τις συνδέει με τις ιστορικές γνώσεις που παρέθεσε στο προηγούμενο μέρος. Οι πληροφορίες παρατίθενται σε ξεχωριστή παράγραφο και με τέτοια συνδετική φράση που να δείχνει τη σχέση της πηγής με τα δεδομένα του βιβλίου (αποδεικτική, συμπληρωματική, αντιθετική κ.ά.). Το περιεχόμενο της πηγής παρουσιάζεται με τα λόγια του μαθητή, ενώ παρατίθενται αναφορές από το κείμενο της πηγής για επιβεβαίωση, μέσα σε εισαγωγικά ή παρενθέσεις.

    Συχνά οι μαθητές επιχειρούν την απλή αντιγραφή σχετικών (ή και άσχετων) τμημάτων του ιστορικού παραθέματος, χωρίς να τονίζουν τα σημεία που ενδιαφέρουν. Έτσι δεν απαντούν ακριβώς στα ζητούμενα και χάνουν πολύτιμους βαθμούς. Άλλες πάλι φορές αρκούνται σε μια γενικόλογη αναφορά στοιχείων του παραθέματος, χωρίς συγκεκριμένες αναφορές, χωρίς να φαίνεται δηλαδή από ποιο σημείο του κειμένου αλίευσαν τις πληροφορίες.

   Είναι φανερό πως δεν αρκεί η αντιγραφή των στοιχείων που προσφέρει η πηγή, ούτε η αναφορά τους, έστω και με άλλη διατύπωση. Είναι απαραίτητο να επιλέγονται προσεκτικά οι χρήσιμες πληροφορίες, να ιεραρχούνται ή κατά περίπτωση να ομαδοποιούνται και προπαντός, τα ζητούμενα του θέματος να συνδέονται με την ιστορική αφήγηση. Για να είναι η απάντηση ολοκληρωμένη κατά τη σύνδεση των ιστορικών γνώσεων και των στοιχείων του παραθέματος, καλό είναι να γίνονται συγκεκριμένες αναφορές.

   Προκειμένου να επιτευχθεί επαρκής σύνδεση της πηγής με τα ιστορικά δεδομένα του σχολικού βιβλίου, μπορεί να χρησιμοποιηθούν φράσεις του τύπου: «όπως έχει ήδη αναφερθεί…», « προηγουμένως έγινε λόγος για…», «σημειώθηκε ήδη ότι…», « σε συνέχεια των όσων αναφέρθηκαν…», «σε συνάρτηση με τα προηγούμενα…». 

2ος ΤΡΟΠΟΣ

    Ο δεύτερος τρόπος απάντησης είναι παραλλαγή του πρώτου , μια διαφοροποίηση δηλαδή στην οργάνωση της απάντησης. Συγκεκριμένα ο μαθητής μπορεί να αρχίσει το κύριο μέρος της ανάπτυξής του από τις πληροφορίες που παρέχει το ιστορικό παράθεμα και μετά να συνεχίσει με την παράθεση των ιστορικών γνώσεων. 

ΣΥΝΘΕΣΗ /ΕΠΙΛΟΓΟΣ 

   Σ’ αυτό το μέρος ολοκληρώνεται η απάντηση, γιατί επιχειρείται η οριστική αποτίμηση, η αξιολόγηση, η πύκνωση όσων προαναφέρθηκαν , ανάλογα με αυτά που ζητά η ερώτηση. Επισημαίνεται επίσης η συμφωνία ή η ασυμφωνία μεταξύ των ιστορικών γνώσεων και των πληροφοριών που αποκόμισε ο μαθητής από την ανάγνωση του ιστορικού παραθέματος.

ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΑΠΑΝΤΗΣΗΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗ ΜΕΘΟΔΟ ΤΗΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

        Μπορεί να είναι σχετική με τη δομή της απάντησης, ή με την πολιτική, κοινωνική, οικονομική, χρονολογική, κτλ ένταξη του θέματος, ή να εμπεριέχει το θέμα και τη θέση του μαθητή για το ιστορικό συμβάν, ή να είναι μια άλλη, σχετική με τα ιστορικά γεγονότα, παράγραφος από το ιστορικό εγχειρίδιο. (Μπορεί και να μην υπάρχει εισαγωγή αλλά να ξεκινά ο μαθητής κατευθείαν την απάντησή του με την αναφορά του στις ιστορικές του γνώσεις ).

ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ

      Ο συγκεκριμένος τρόπος ανάπτυξης είναι συνδυασμός της ιστορικής αφήγησης και των πληροφοριών που παρέχει το ιστορικό παράθεμα. Ο μαθητής μπορεί να χρησιμοποιήσει την ιστορική αφήγηση ως καμβά, τον οποίο θα εμπλουτίσειμε τις πληροφορίες που θα συλλέξει από την πηγή, παραθέτοντας και συγκεκριμένες αναφορές, ώστε να κατατοπίζει τον αναγνώστη για το ακριβές σημείο από το οποίο άντλησε την πληροφορία. Μπορεί, επίσης, ως βάση να χρησιμοποιήσει το κείμενο του ιστορικού παραθέματος και από τις πληροφορίες που παραθέτει αυτό να αφορμάται και να ανακαλεί την ιστορική αφήγηση. Σ’ αυτή την περίπτωση πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός, γιατί θα αντιμετωπίσει εντονότερα τον κίνδυνο να παραλείψει κάποια πληροφορία από το σχολικό του βιβλίο.

    

Συγκεκριμένες οδηγίες για την απάντηση, με τη μέθοδο της σύνθεσης:

Βήμα 1: Μελέτη και καλή κατανόηση του σχετικού ερωτήματος.

Βήμα 2: Οι μαθητές μπορούν, προτού διαβάσουν το κείμενο του παραθέματος, να καταγράψουν σ' ένα πρόχειρο πολύ συνοπτικά τις πληροφορίες του βιβλίου σχετικά με το ερώτημα. Αυτό θα τους βοηθήσει να "οριοθετήσουν" το περιεχόμενο της απάντησής τους και να μην "πελαγώσουν" μέσα στο κείμενο του παραθέματος, το οποίο μπορεί να έχει και πολλά άσχετα ή ακόμη και να είναι γραμμένο στην καθαρεύουσα.

Βήμα 3: Προσεκτική μελέτη του παραθέματος, εντοπισμός σ' αυτό των στοιχείων που απαιτεί η απάντηση.

Βήμα 4: Κατασκευή ενός ευσύνοπτου σχεδιαγράμματος. Στην αριστερή στήλη σημειώνονται περιληπτικά οι πληροφορίες που απαιτούνται στην απάντηση από το βιβλίο και στη δεξιά στήλη οι σχετικές πληροφορίες από την πηγή. Για κάθε στοιχείο του βιβλίου προσπαθούμε να εντοπίσουμε (αν υπάρχει) και να συνδέσουμε τη συναφή αναφορά της πηγής. Βήμα 5: Σύνθεση της απάντησης με την παράλληλη χρήση των στοιχείων του βιβλίου και του παραθέματος, δημιουργώντας τόσες συνδέσεις βιβλίου-πηγής, όσες επιτρέπει το σχεδιάγραμμα.

ΣΥΝΘΕΣΗ/ΕΠΙΛΟΓΟΣ 

Σ’ αυτό το μέρος ολοκληρώνεται η απάντηση, γιατί επιχειρείται η οριστική αποτίμηση, η αξιολόγηση, η πύκνωση όσων προαναφέρθηκαν , ανάλογα με αυτά που ζητά η ερώτηση. Επισημαίνεται επίσης η συμφωνία ή η ασυμφωνία μεταξύ των ιστορικών γνώσεων και των πληροφοριών που αποκόμισε ο μαθητής από την ανάγνωση του ιστορικού παραθέματος