Λατινικά - Κείμενο 24

LECTIO ΧΧΙV: ΤΟ ΠΑΘΗΜΑ ΕΝΟΣ ΨΕΥΤΗ

Cum P. Cornēlius Nasῑca ad Ennium poētam venisset eique ab ostio quaerenti Ennium ancilla dixisset eum domi non esse, Nasica sensit illam domini iussu id dixisse et illum intus esse. Accipe nunc quid postea Nasῑca fecerit. Paucis post diēbus cum Ennius ad Nasῑcam venisset et eum a ianuā quaereret, exclamāvit Nasica se domi non esse, etsi domi erat. Tum Ennius indignātus quod Nasῑca tam aperte mentiebātur: “Quid?” inquit “Ego non cognosco vocem tuam?” Visne scire quid Nasῑca responderit? “Homo es impudens. Ego cum te quaererem, ancillae tuae credidi te domi non esse; tu mihi ipsi non credis?”

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

Όταν ο Πόπλιος Κορνήλιος Νασικάς είχε πάει στον Έννιο τον ποιητή και (όταν) σ’ αυτόν που (ο οποίος) από την πόρτα ζητούσε τον Έννιο, η υπηρέτρια είχε πει ότι αυτός δεν ήταν στο σπίτι, ο Νασικάς κατάλαβε ότι εκείνη είχε πει αυτό με διαταγή του αφεντικού (της) και ότι εκείνος ήταν μέσα. Μάθε τώρα τι έκανε αργότερα ο Νασικάς. Μετά από λίγες μέρες, όταν ο Έννιος είχε έρθει στον Νασικά και τον ζητούσε από την πόρτα, ο Νασικάς φώναξε δυνατά ότι δεν ήταν στο σπίτι, αν και ήταν στο σπίτι. Τότε ο Έννιος αγανακτισμένος επειδή ο Νασικάς τόσο φανερά ψευδόταν είπε: «Τι λοιπόν; Εγώ δεν αναγνωρίζω τη φωνή σου;» Μήπως θέλεις να μάθεις τι (του) απάντησε ο Νασικάς; «Είσαι αναιδής άνθρωπος. Εγώ όταν σε ζητούσα, πίστεψα την υπηρέτριά σου ότι εσύ δεν ήσουν στο σπίτι. Εσύ δεν πιστεύεις εμένα τον ίδιο;»

ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

cum: (= όταν) χρονικός σύνδεσμος. Εδώ πρόκειται για τον ιστορικό ή διηγηματικό cum (cum historicum ή narrativum), ο οποίος συντάσσεται με υποτακτική παρατατικού (για πράξη σύγχρονη) ή με υποτακτική υπερσυντελίκου (για πράξη προτερόχρονη).

P.: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού β΄ κλίσης, αρσενικού γένους (Publius -ii και i) = Πόπλιος. Ως κύριο όνομα δεν διαθέτει κατά κανόνα πληθυντικό.

Cornelius: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού β΄ κλίσης, αρσενικού γένους Cornelius -ii/i, = Κορνήλιος. Ως κύριο όνομα δεν διαθέτει κατά κανόνα πληθυντικό. Σχηματίζει τη γενική του ενικού σε –ii, αλλά και με συναίρεση σε –i, όπως όλα τα υπερδισύλλαβα ουσιαστικά β΄ κλίσης που λήγουν σε –ius και -ium. Επιπλέον, σχηματίζει την κλητική ενικού σε –i, με συναίρεση του –ie σε –i, ως υπερδισύλλαβο κύριο όνομα που λήγει σε –ius. (Βλ. και Τζάρτζανος Αχ., Λατινική γραμματική, ΟΕΔΒ, σελ. 15)

Νasica: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού α΄ κλίσης, αρσενικού γένους Nasica -ae = Νασικάς. Ως κύριο όνομα δεν διαθέτει κατά κανόνα πληθυντικό.

ad: πρόθεση που συντάσσεται με αιτιατική για να δηλώσει την κίνηση/κατεύθυνση σε τόπο = σε, προς.

Ennium: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού β΄ κλίσης, αρσενικού γένους Ennius -ii/-i = Έννιος. Ως κύριο όνομα δεν διαθέτει κατά κανόνα πληθυντικό. Σχηματίζει τη γενική και κλητική του ενικού αριθμού όπως το ουσιαστικό Cornelius.

poetam: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού α΄ κλίσης, αρσενικού γένους, poeta -ae = ποιητής.

venisset: γ΄ ενικό πρόσωπο υποτακτικής υπερσυντελίκου ενεργητικής φωνής του ρήματος της 4ης συζυγίας venio, veni, ventum, venῑre 4 = έρχομαι, φθάνω.

ei: δοτική ενικού, αρσενικού γένους της οριστικής ως επαναληπτικής αντωνυμίας is, ea, id = αυτός, αυτή, αυτό.

-que: είναι εγκλιτική λέξη και χρησιμεύει ως συμπλεκτικός σύνδεσμος = και.

ab (ή a ή abs): πρόθεση που συντάσσεται με αφαιρετική. Η πρόθεση ab χρησιμοποιείται αν η επόμενη λέξη αρχίζει από φωνήεν ή h, η πρόθεση a τίθεται πριν από σύμφωνο (πλην του h) και h και η abs πριν από την αντωνυμία te = από

ostio: αφαιρετική ενικού του ουσιαστικού β΄ κλίσης, oυδετέρου γένους ostium -ii/-i = πόρτα. Το ουσιαστικό ως υπερδισύλλαβο της β΄ κλίσης που λήγει σε –ium σχηματίζει τη γενική του ενικού σε -ii και μετά από συναίρεση σε-i.

quaerenti: δοτική ενικού, αρσενικού γένους της μετοχής Ενεστώτα quaerens -ntis, του ρήματος quaero, quaesivi, quaesitum, quaerĕre 3ης συζυγίας = ζητώ.

Εnnium: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού β΄ κλίσης, αρσενικού γένους Ennius -ii/-i = Έννιος. (βλ. και προηγουμένως).

ancilla: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού α΄ κλίσης, θηλυκού γένους, ancilla -ae = υπηρέτρια.

dixisset: γ΄ ενικό υποτακτικής υπερσυντελίκου ενεργητικής φωνής του ρήματος της 3ης συζυγίας dico, dixi, dictum, dicĕre 3 = λέω. (β΄ πρόσωπο προστακτικής ενεστώτα: dic)

eum: αιτιατική ενικού, αρσενικού γένους της οριστικής ως επαναληπτικής αντωνυμίας is, ea, id = αυτός, αυτή, αυτό. (βλ. και προηγουμένως)

domi: εδώ χρησιμοποιείται ως επίρρημα = στο σπίτι. Πρόκειται για υπόλειμμα της παλιάς τοπικής πτώσης που ταυτίζεται με τη γενική του ενικού του ουσιαστικού domus -us, θηλυκού γένους, της 4ης κλίσης = σπίτι και λειτουργεί ως επίρρημα για να δηλώσει τη στάση σε τόπο. Το ουσιαστικό domus σχηματίζει ορισμένους τύπους και με τις καταλήξεις της β΄ κλίσης: τη γενική του ενικού domi που, όμως, λειτουργεί ως επίρρημα, την αφαιρετική του ενικού domo, τη γενική του πληθυντικού domorum, την αιτιατική του πληθυντικού domos.

non: αρνητικό μόριο = όχι, δεν.

esse: απαρέμφατο ενεστώτα του ανώμαλου ρήματος sum, fui, -, esse = είμαι, υπάρχω.

Nasica: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού α΄ κλίσης, αρσενικού γένους Nasica -ae = Νασικάς. Ως κύριο όνομα δεν διαθέτει κατά κανόνα πληθυντικό.

sensit: γ΄ ενικό οριστικής παρακειμένου ενεργητικής φωνής του ρήματος της 4ης συζυγίας sentio, sensi, sensum, sentῑre 4 = αισθάνομαι, αντιλαμβάνομαι.

illam: αιτιατική ενικού, θηλυκού γένους της δεικτικής αντωνυμίας ille, illa, illud = εκείνος, εκείνη, εκείνο.

domini: γενική ενικού του ουσιαστικού β΄ κλίσης, αρσενικού γένους dominus -i = κύριος, αφεντικό.

iussu: αφαιρετική ενικού του ουσιαστικού δ΄ κλίσης, αρσενικού γένους iussus -us = διαταγή, εντολή.

id: αιτιατική ενικού, ουδετέρου γένους της οριστικής ως επαναληπτικής αντωνυμίας is, ea, id = αυτός, αυτή, αυτό.

dixisse: απαρέμφατο παρακειμένου ενεργητικής φωνής του ρήματος της 3ης συζυγίας dico, dixi, dictum, dicĕre 3 = λέω. Στο β ενικό προστακτικής ενεστώτα: dic.

et: συμπλεκτικός σύνδεσμος = και.

illum: αιτιατική ενικού, αρσενικού γένους της δεικτικής αντωνυμίας ille, illa, illud = εκείνος, εκείνη, εκείνο.

intus: τοπικό επίρρημα = μέσα, εντός.

esse: απαρέμφατο ενεστώτα του ανώμαλου ρήματος sum, fui, -, esse = είμαι, υπάρχω. (βλ. προηγουμένως)

accipe: β΄ ενικό προστακτικής ενεστώτα ενεργητικής φωνής του ρήματος της 3ης συζυγίας accipio, accepi, acceptum, accipĕre* 3 = δέχομαι, λαμβάνω, μαθαίνω. Πρόκειται για ένα από τα 15 ρήματα που λήγουν σε –io, αλλά ανήκουν στην 3η συζυγία.

nunc: χρονικό επίρρημα = τώρα.

quid: αιτιατική ενικού, ουδετέρου γένους της ουσιαστικής ερωτηματικής αντωνυμίας quis, quis, quid = ποιος, ποια, ποιο.

postea: χρονικό επίρρημα = μετά, αργότερα, έπειτα.

Nasica: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού α΄ κλίσης, αρσενικού γένους Nasica -ae = Νασικάς. Ως κύριο όνομα δεν διαθέτει κατά κανόνα πληθυντικό. (βλ. προηγουμένως)

fecerit: γ΄ ενικό υποτακτικής παρακειμένου ενεργητικής φωνής του ρήματος της 3ης συζυγίας facio, feci, factum, facĕre 3 = κάνω. To β΄ ενικό πρόσωπο της προστακτικής του ενεστώτα είναι fac. Επίσης, είναι ένα από τα 15 ρήματα που λήγουν σε –io, αλλά ανήκουν στην 3η συζυγία.

paucis: αφαιρετική πληθυντικού αρσενικού γένους, θετικού βαθμού του δευτερόκλιτου επιθέτου paucus, -a, -um = λίγος, -η, -ο. Θετικός: (στον ενικό αριθμό) paucus, -a, -um, συγκριτικός: paucior, -ior, -ius, υπερθετικός: paucissimus, -a, -um. Θετικός (στον πληθυντικό αριθμό): pauci, -ae, -a, συγκριτικός: pauciores, -iores, -iora, υπερθετικός: paucissimi, -ae, -a. Οι πληθυντικοί τύποι του συγκριτικού και υπερθετικού είναι πιο εύχρηστοι.

post: χρονικό επίρρημα = μετά, αργότερα.

diebus: αφαιρετική πληθυντικού του ουσιαστικού της ε΄ κλίσης, αρσενικού γένους dies, diei = ημέρα.

cum: χρονικός σύνδεσμος. Πρόκειται για την ιστορικό ή διηγηματικό cum. (Βλ. προηγούμενη σημείωση)

Εnnius: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού β΄ κλίσης Ennius -ii/-i (βλ. προηγουμένως).

ad: πρόθεση που συντάσσεται με αιτιατική για να δηλώσει την κίνηση κατεύθυνση σε τόπο = σε, προς.

Nasicam: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού α΄ κλίσης Nasica -ae (βλ. προηγουμένως)

venisset: γ΄ ενικό πρόσωπο υποτακτικής υπερσυντελίκου ενεργητικής φωνής του ρήματος της 4ης συζυγίας venio, veni, ventum, venire = έρχομαι, φθάνω. (βλ. και προηγουμένως)

et: συμπλεκτικός σύνδεσμος = και.

eum: αιτιατική ενικού αρσενικού γένους της οριστικής ως επαναληπτικής αντωνυμίας is, ea, id = αυτός -ή -ό.

a: πρόθεση που συντάσσεται με αφαιρετική = από.

ianua: αφαιρετική ενικού του ουσιαστικού α΄ κλίσης, θηλυκού γένους ianua -ae = πόρτα.

quaereret: γ΄ ενικό υποτακτικής παρατατικού ενεργητικής φωνής του ρήματος της 3ης συζυγίας quaero, quaesivi, quaesitum, quaerĕre 3 = ζητώ.

exclamavit: γ΄ ενικό οριστικής παρακειμένου ενεργητικής φωνής του ρήματος της 1ης συζυγίας exclamo, exclamavi, exclamatum, exclamāre 1 = φωνάζω δυνατά, αναφωνώ.

Nasica: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού α΄ κλίσης Nasica -ae. (βλ. προηγουμένως)

se: αιτιατική ενικού, αρσενικού γένους της προσωπικής αντωνυμίας γ΄ προσώπου = τον εαυτό του. (τα άλλα δύο πρόσωπα = α΄ πρόσωπο: ego, β΄ πρόσωπο: tu)

domi: εδώ χρησιμοποιείται ως επίρρημα = στο σπίτι. Πρόκειται για υπόλειμμα της παλιάς τοπικής πτώσης που ταυτίζεται με τη γενική του ενικού του ουσιαστικού domus -us, θηλυκού γένους, της 4ης κλίσης = σπίτι και λειτουργεί ως επίρρημα για να δηλώσει τη στάση σε τόπο. (βλ. προηγουμένως)

non: αρνητικό μόριο = όχι, δεν.

esse: απαρέμφατο ενεστώτα του ανωμάλου ρήματος sum, fui, -, esse = είμαι, υπάρχω.

etsi: εναντιωματικός σύνδεσμος = αν και, παρόλο που.

domi: βλ προηγουμένως.

erat: γ΄ ενικό πρόσωπο οριστικής παρατατικού του ανωμάλου ρήματος sum, fui, -, esse = είμαι, υπάρχω.

tum: χρονικό επίρρημα = τότε.

Ennius: ονομαστική ενικού, του ουσιαστικού β΄ κλίσης αρσενικού γένους Ennius -ii/i (βλ. προηγουμένως)

indignatus: ονομαστική ενικού, αρσενικού γένους της μετοχής παρακειμένου indignatus, -a, -um του αποθετικού ρήματος της α΄ συζυγίας indignor, indignatus sum, indignāri 1 = αγανακτώ.

quod: εδώ αιτιολογικός σύνδεσμος = γιατί, διότι.

Nasica: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού α΄ κλίσης, αρσενικού γένους, Nasica -ae = Νασικάς (ως κύριο όνομα κατά βάση δεν έχει πληθυντικό)

tam: ποσοτικό επίρρημα = τόσο

aperte: τροπικό επίρρημα = ανοικτά, φανερά. Τα παραθετικά του επιρρήματος είναι τα εξής: Θετικός βαθμός: aperte, συγκριτικός βαθμός: apertius, υπερθετικός βαθμός: apertissime.

mentiebatur: γ΄ ενικό οριστικής παρατατικού του αποθετικού ρήματος της 4ης συζυγίας mentior, mentitus sum, mentῑri = ψεύδομαι.

quid: αιτιατική ενικού, ουδετέρου γένους της ουσιαστικής ερωτηματικής αντωνυμίας quis, quis, quid = ποιος, ποια, ποιο.

inquit: γ΄ ενικό οριστικής παρακειμένου ενεργητικής φωνής του ελλειπτικού ρήματος inquam = λέω. Το συγκεκριμένο ρήμα αντιστοιχεί εν μέρει με το ρήμα ἒφη (φημί) της αρχαίας ελληνικής.

ego: ονομαστική ενικού, αρσενικού γένους εδώ, της προσωπικής αντωνυμίας α΄ προσώπου ego = εγώ.

non: αρνητικό μόριο = όχι, δεν.

cognosco: α΄ ενικό οριστικής ενεστώτα ενεργητικής φωνής του ρήματος της 3ης συζυγίας cognosco, cognovi, cognitum, cognoscĕre 3 = γνωρίζω, αναγνωρίζω, μαθαίνω.

vocem: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού της γ΄ κλίσης, θηλυκού γένους vox, vocis = φωνή.

tuam: αιτιατική ενικού, θηλυκού γένους της κτητικής αντωνυμίας β΄ προσώπου (για έναν κτήτορα) tuus, tua, tuum = δικός σου, δική σου, δικό σου.

vis: β΄ ενικό οριστικής ενεστώτα ενεργητικής φωνής του ανώμαλου ρήματος volo, volui, -, velle = θέλω.

-ne: ερωτηματικό μόριο, εγκλιτική λέξη = μήπως. Βρίσκεται πάντοτε προσαρτημένο στη λέξη που βρίσκεται στην αρχή της ερωτηματικής πρότασης και στην οποία αναφέρεται η ερώτηση.

scire: απαρέμφατο ενεστώτα ενεργητικής φωνής του ρήματος της 4ης συζυγίας scio, scivi (scii), scitum, scire 4 = γνωρίζω, ξέρω. (προστακτική ενεστώτα: scito, scitote).

quid: αιτιατική ενικού, ουδετέρου γένους της ουσιαστικής ερωτηματικής αντωνυμίας quis, quis, quid = ποιος, ποια, ποιο.

Nasica: ονομαστική ενικού, του ουσιαστικού α΄ κλίσης αρσενικού γένους Nasica -ae = ο Νασικάς.

responderit: γ΄ ενικό υποτακτικής παρακειμένου ενεργητικής φωνής του ρήματος της 2ης συζυγίας respondeo, respondi, responsum, respondēre 2 = απαντώ, αποκρίνομαι.

homo: ονομαστική ενικού του ουσιαστικού της γ΄ κλίσης homo -inis = άνθρωπος. Είναι αρσενικού και θηλυκού γένους, που, όμως, εδώ λειτουργεί ως αρσενικό.

es: β΄ ενικό οριστικής ενεστώτα του ρήματος sum, fui, -, esse = είμαι, υπάρχω.

impudens: ονομαστική ενικού, αρσενικού γένους του επιθέτου της γ΄ κλίσης impudens [γενική πτώση impudentis] (αρσενικό), impudens (θηλυκό) impudens (ουδέτερο) = αναιδής. Πρόκειται για επίθετο τριγενές και μονοκατάληκτο. Οι τρεις βαθμοί του επιθέτου είναι: θετικός: impudens, συγκριτικός: impudentior -ior -ius, υπερθετικός: impudentissimus -a -um.

ego: ονομαστική ενικού, αρσενικού γένους εδώ, της προσωπικής αντωνυμίας α΄ προσώπου ego = εγώ. (βλ. και προηγουμένως)

cum: (= όταν) χρονικός σύνδεσμος. Εδώ πρόκειται για τον ιστορικό ή διηγηματικό cum (βλ. και προηγουμένως)

te: αιτιατική ενικού, αρσενικού εδώ γένους της προσωπικής αντωνυμίας β΄ προσώπου tu = εσύ.

quaererem: α΄ ενικό υποτακτικής παρατατικού ενεργητικής φωνής του ρήματος της 3ης συζυγίας quaero, quaesivi, quaesitum, quaerĕre 3 = ζητώ.

ancillae: δοτική ενικού του ουσιαστικού της α΄ κλίσης, θηλυκού γένους, ancilla -ae = υπηρέτρια.

tuae: δοτική ενικού, θηλυκού γένους της κτητικής αντωνυμίας (για έναν κτήτορα) tuus, tua, tuum = δικός σου, δική σου, δικό σου.

credidi: α΄ ενικό οριστικής παρακειμένου ενεργητικής φωνής του ρήματος της 3ης συζυγίας credo, credidi, creditum, credĕre 3 = πιστεύω.

te: αιτιατική ενικού, αρσενικού εδώ γένους της προσωπικής αντωνυμίας β΄ προσώπου tu = εσύ. (βλ. και προηγουμένως)

domi: εδώ χρησιμοποιείται ως επίρρημα = στο σπίτι. (βλ. και προηγουμένως)

non esse: απρφ ενεστώτα (εδώ με την άρνηση non) του ρήματος sum, fui, -, esse = είμαι, υπάρχω.

tu: ονομαστική ενικού, αρσενικού γένους εδώ, της προσωπικής αντωνυμίας β΄ προσώπου tu = εσύ.

mihi: δοτική ενικού, αρσενικού γένους εδώ, της προσωπικής αντωνυμίας α΄ προσώπου ego = εγώ.

ipsi: δοτική ενικού, αρσενικού γένους της οριστικής αντωνυμίας ipse, ipsa, ipsum = αυτός ο ίδιος, αυτή η ίδια, αυτό το ίδιο

non credis: β΄ ενικό οριστικής ενεστώτα (εδώ με την άρνηση non) ενεργητικής φωνής του ρήματος της 3ης συζυγίας credo, credidi, creditum, credĕre 3 = πιστεύω.

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

Cum P. Cornelius Nasica ad Ennium poetam venisset: δευτερεύουσα χρονική επιρρηματική πρόταση, που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το sensit. Εισάγεται με τον ιστορικό ή διηγηματικό σύνδεσμο cum, ο οποίος υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια και δημιουργεί ανάμεσά τους μια σχέση αιτίου και αιτιατού. Εκφέρεται με υποτακτική, που κάνει φανερό τον ρόλο του υποκειμενικού στοιχείου. Συγκεκριμένα, με υποτακτική υπερσυντελίκου (venisset). Εξαρτάται από το ρήμα sensit της κύριας πρότασης που είναι ιστορικού χρόνου και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν.

Venisset: ρήμα,

P. Cornelius Nasica: υποκείμενο

ad Ennium: εμπρόθετος προσδιορισμός της κατεύθυνσης σε πρόσωπο, εξαρτάται από το ρήμα venisset.

poetam: ομοιόπτωτος προσδιορισμός, παράθεση στη λέξη Ennium.

eique ab ostio quaerenti Ennium ancilla dixisset eum domi non esse: δευτερεύουσα χρονική επιρρηματική πρόταση, λόγω του παρατακτικού-συμπλεκτικού συνδέσμου –que που συνδέει την προηγούμενη χρονική πρόταση «Cum P. Cornelius Nasica ad Ennium poetam venisset» με την εν λόγω πρόταση. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το sensit. Εισάγεται με τον ιστορικό ή διηγηματικό σύνδεσμο (cum), ο οποίος υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια και δημιουργεί ανάμεσά τους μια σχέση αιτίου και αιτιατού. Εκφέρεται με υποτακτική, που κάνει φανερό τον ρόλο του υποκειμενικού στοιχείου. Συγκεκριμένα, με υποτακτική υπερσυντελίκου (dixisset). Εξαρτάται από το ρήμα sensit της κύριας πρότασης που είναι ιστορικού χρόνου και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν.

dixisset: ρήμα

ancilla: υποκείμενο του ρήματος dixisset.

ei: έμμεσο αντικείμενο του ρήματος dixisset.

non esse: άμεσο αντικείμενο του ρήματος dixisset και ειδικό απαρέμφατο.

eum: υποκείμενο στο non esse (ετεροπροσωπία).

domi: επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει τη στάση σε τόπο στο απαρέμφατο non esse.

quaerenti: επιθετική/αναφορική μετοχή ως επιθετικός προσδιορισμός στο ei.

Ennium: αντικείμενο της μετοχής quaerenti.

ab ostio: εμπρόθετος προσδιορισμός της στάσης σε τόπο στη μετοχή quaerenti. Συγκεκριμένα δηλώνει την τοπική αφετηρία.

Nasica sensit illam domini iussu id dixisse et illum intus esse: κύρια πρόταση κρίσεως που εκφέρεται με οριστική παρακειμένου (sensit).

sensit: ρήμα

Nasica: υποκείμενο του ρήματος sensit.

dixisse, esse: αντικείμενα του ρήματος sensit και ειδικά απαρέμφατα.

illam: υποκείμενο του απαρεμφάτου dixisse (ετεροπροσωπία).

id: αντικείμενο του απαρεμφάτου dixisse.

iussu: αφαιρετική οργανική του εσωτερικού αναγκαστικού αιτίου στο dixisse.

domini: γενική υποκειμενική στη λέξη iussu.

illum: υποκείμενο του απαρεμφάτου esse (ετεροπροσωπία).

intus: επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει τη στάση σε τόπο στο απαρέμφατο esse.

Accipe nunc: Κύρια πρόταση επιθυμίας, καθώς εκφέρεται με προστακτική (accipe).

accipe: ρήμα.

(tu): εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος accipe.

nunc: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα accipe. (ως αντικείμενο στο accipe λειτουργεί η πλάγια ερωτηματική πρόταση που ακολουθεί).

quid postea Nasica fecerit: δευτερεύουσα ονοματική πλάγια ερωτηματική πρόταση, απλή, μερικής αγνοίας, η οποία λειτουργεί ως αντικείμενο στο ρήμα accipe της προηγούμενης κύριας πρότασης, από την οποία και εξαρτάται. Εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quid και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί θεωρείται ότι η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενό της. Συγκεκριμένα, με υποτακτική παρακειμένου, γιατί το ρήμα εξάρτησης είναι αρκτικού χρόνου (accipe = ενεστώτας) και δηλώνεται το προτερόχρονο στο παρόν. (Ευθύς λόγος: quid postea Nasica fecit?)

fecerit: ρήμα.

Nasica: υποκείμενο του ρήματος fecerit.

quid: σύστοιχο αντικείμενο του ρήματος fecerit.

postea: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου (συγκεκριμένα της χρονικής ακολουθίας) στο ρήμα fecerit.

Paucis post diebus cum Ennius ad Nasicam venisset: δευτερεύουσα χρονική επιρρηματική πρόταση, που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το exclamavit. Εισάγεται με τον ιστορικό ή διηγηματικό σύνδεσμο cum, ο οποίος υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια και δημιουργεί ανάμεσά τους μια σχέση αιτίου και αιτιατού. Εκφέρεται με υποτακτική, που κάνει φανερό τον ρόλο του υποκειμενικού στοιχείου. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική υπερσυντελίκου (venisset). Εξαρτάται από το ρήμα exclamavit της κύριας πρότασης που είναι ρήμα ιστορικού χρόνου και δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν.

venisset: ρήμα

Ennius: υποκείμενο του ρήματος venisset.

ad Nasicam: εμπρόθετος προσδιορισμός που δηλώνει την κίνηση/κατεύθυνση σε πρόσωπο στο ρήμα venisset.

post: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα venisset.

diebus: αφαιρετική οργανική του μέτρου ή της διαφοράς στο επίρρημα post.

paucis: επιθετικός προσδιορισμός στη λέξη diebus.

et eum a ianua quaereret: δευτερεύουσα χρονική επιρρηματική πρόταση λόγω του παρατακτικού-συμπλεκτικού συνδέσμου et που συνδέει την προηγούμενη χρονική πρόταση «Paucis post diebus cum Ennius ad Nasicam venisset» με την εν λόγω πρόταση. Λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το exclamavit. Εισάγεται με τον ιστορικό ή διηγηματικό σύνδεσμο cum, ο οποίος υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια και δημιουργεί ανάμεσά τους μια σχέση αιτίου και αιτιατού. Εκφέρεται με υποτακτική, που κάνει φανερό τον ρόλο του υποκειμενικού στοιχείου. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού (quaereret). Το ρήμα εξάρτησης (της κύριας πρότασης) είναι ιστορικού χρόνου (exclamavit) και η δευτερεύουσα δηλώνει το σύγχρονο στο παρελθόν.

quaereret: ρήμα.

(Ennius): εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος quaereret.

eum: αντικείμενο του ρήματος quaereret.

a ianua: εμπρόθετος προσδιορισμός της στάσης σε τόπο στο ρήμα quaereret.

exclamavit Nasica se domi non esse: κύρια πρόταση κρίσεως, εκφέρεται με οριστική (exclamavit).

exclamavit: ρήμα.

Nasica: υποκείμενο του ρήματος exclamavit.

non esse: αντικείμενο του ρήματος exclamavit και ειδικό απαρέμφατο.

se: υποκείμενο του απαρεμφάτου non esse, ταυτοπροσωπία, έχουμε λατινισμό.

domi: επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει τη στάση σε τόπο στον ρηματικό τύπο/απαρέμφατο non esse.

etsi domi erat: δευτερεύουσα επιρρηματική εναντιωματική πρόταση. Εισάγεται με τον εναντιωματικό σύνδεσμο etsi και εκφέρεται με οριστική (παρατατικού: erat), διότι εκφράζει μια πραγματική κατάσταση, παρά την οποία ισχύει το περιεχόμενο της κύριας πρότασης.

erat: ρήμα.

(Nasica): εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος erat.

domi: επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει τη στάση σε τόπο στο ρήμα erat.

Tum Ennius indignatus---inquit: κύρια πρόταση κρίσεως που εκφέρεται με οριστική (inquit).

Tum: επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα inquit.

Ennius: υποκείμενο του ρήματος inquit.

inquit: ρήμα.

(Nasicae): εννοούμενο έμμεσο αντικείμενο του ρήματος inquit.

indignatus: αιτιολογική επιρρηματική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος inquit, τη λέξη Ennius.

quod Nasica tam aperte mentiebatur: δευτερεύουσα αιτιολογική πρόταση, η οποία εξαρτάται από τη μετοχή indignatus (μετοχή προερχόμενη από ρήμα ψυχικού πάθους) της κύριας πρότασης. Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο quod και εκφέρεται με οριστική (παρατατικού: mentiebatur), διότι δηλώνει αιτιολογία αντικειμενικά αποδεκτή. Αυτές οι αιτιολογικές προτάσεις, που εισάγονται με τον σύνδεσμο quod και εξαρτώνται από ρήματα ψυχικού πάθους, συνδέονται όχι με το ρήμα άμεσα αλλά με το ουσιαστικό, το υποκείμενο του ρήματος ψυχικού πάθους [γι’ αυτό και κάποιοι τις ονομάζουν ουσιαστικές], λειτουργεί ως αντικείμενο.

mentiebatur: ρήμα,

Nasica: υποκείμενο του ρήματος mentiebatur.

aperte: επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου στο ρήμα mentiebatur.

tam: επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού. Εδώ το tam επιτείνει τη σημασία του επιρρήματος aperte.

“Quid (tu dicis)?”: κύρια πρόταση, ευθεία ερώτηση μερικής αγνοίας, απλή, η οποία εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quid. Εκφέρεται με οριστική ενεστώτα (ενν.ρήμα dicis). Στο κείμενο η πρόταση παρουσιάζεται ελλειπτική γιατί μεταφέρεται ένας διάλογος, όπως και εμείς πολλές φορές όταν μιλάμε ο λόγος μας είναι ελλειπτικός [π.χ. Τι κάνεις; Καλά.].

(dicis): εννοούμενο ρήμα.

(tu): εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος (dicis).

quid: σύστοιχο αντικείμενο του ρήματος (dicis).

“Ego non cognosco vocem tuam?”: κύρια πρόταση, ευθεία ερώτηση, ευθύς λόγος. Είναι ευθεία ερώτηση ολικής αγνοίας, απλή και εισάγεται χωρίς κάποιο ερωτηματικό μόριο, μόνο με τον ιδιαίτερο τόνο της φωνής για λόγους έμφασης. Εκφέρεται με οριστική ενεστώτα (non cognosco).

non cognosco: ρήμα.

ego: υποκείμενο του ρήματος cognosco.

vocem: αντικείμενο του ρήματος cognosco.

tuam: επιθετικός προσδιορισμός στο vocem.

Visne scire: κύρια πρόταση, ευθεία ερώτηση, ολικής άγνοιας, απλή. Εισάγεται με το εγκλιτικό μόριο –ne και εκφέρεται με οριστική ενεστώτα (vis). Με βάση το μόριο –ne δεν γνωρίζουμε την απάντηση που περιμένουμε, οπότε μπορεί να έχουμε είτε καταφατική απάντηση, είτε αρνητική.

vis: ρήμα.

(tu): εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος vis.

scire: αντικείμενο του ρήματος vis και τελικό απαρέμφατο. Το tu είναι το εννοούμενο υποκείμενο του scire, άρα έχουμε ταυτοπροσωπία. Ως αντικείμενο του scire τίθεται η πλάγια ερωτηματική πρόταση (quid Nasica responderit) που ακολουθεί.

quid Nasica responderit: δευτερεύουσα πλάγια ερωτηματική πρόταση, απλή, μερικής αγνοίας, ονοματική, η οποία λειτουργεί ως αντικείμενο του τελικού απαρεμφάτου scire της προηγούμενης κύριας πρότασης. Εισάγεται με την ερωτηματική αντωνυμία quid και εκφέρεται με υποτακτική, γιατί θεωρείται ότι η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενό της. Συγκεκριμένα, με υποτακτική παρακειμένου (responderit). Επομένως, εφόσον ο ρηματικός τύπος εξάρτησης (scire), [έμμεση εξάρτηση από το vis] είναι αρκτικού χρόνου, τότε η πλάγια ερωτηματική πρόταση που εκφέρεται με υποτακτική παρακειμένου δηλώνει το προτερόχρονο στο παρόν. [Ευθύς λόγος: Quid Nasica respondit? (Οριστική παρακειμένου)].

responderit: ρήμα.

Nasica: υποκείμενο του ρήματος responderit.

quid: σύστοιχο αντικείμενο του ρήματος responderit.

Homo es impudens: κύρια πρόταση κρίσεως, αφού εκφέρεται με οριστική (es).

es: ρήμα.

(tu): εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος es.

homo: κατηγορούμενο του υποκειμένου (tu) μέσω του συνδετικού ρήματος es.

impudens: επιθετικός προσδιορισμός στη λέξη homo.

(Ego) cum te quaererem: δευτερεύουσα χρονική επιρρηματική πρόταση, που λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο περιεχόμενο της κύριας πρότασης με ρήμα το credidi. Εισάγεται με τον ιστορικό ή διηγηματικό σύνδεσμο cum, ο οποίος υπογραμμίζει τη βαθύτερη σχέση της δευτερεύουσας με την κύρια και δημιουργεί ανάμεσά τους μια σχέση αιτίου και αιτιατού. Εκφέρεται με υποτακτική, που κάνει φανερό τον ρόλο του υποκειμενικού στοιχείου. Συγκεκριμένα, εκφέρεται με υποτακτική παρατατικού (quaererem). Εξαρτάται από το ρήμα credidi της κύριας πρότασης που είναι ιστορικού χρόνου και δηλώνει το σύγχρονο στο παρελθόν.

quaererem: ρήμα.

(ego): εννοούμενο υποκείμενο του ρήματος quaererem.

te: αντικείμενο του ρήματος quaererem.

Εgo---ancillae tuae credidi te domi non esse: κύρια πρόταση κρίσεως, αφού εκφέρεται με οριστική (credidi).

credidi: ρήμα.

ego: υποκείμενο του ρήματος credidi.

ancillae: έμμεσο αντικείμενο του ρήματος credidi.

tuae: επιθετικός προσδιορισμός στη λέξη ancillae.

non esse: άμεσο αντικείμενο του ρήματος credidi και ειδικό απαρέμφατο.

te: υποκείμενο στο απαρέμφατο non esse (ετεροπροσωπία).

domi: επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει στάση σε τόπο στο απαρέμφατο non esse.

tu mihi ipsi non credis?: κύρια πρόταση, ευθεία ερώτηση, ευθύς λόγος. Η εν λόγω ευθεία ερώτηση είναι απλή, ολικής αγνοίας, η οποία δεν εισάγεται με κάποιo ερωτηματικό μόριο, μόνο με τον ιδιαίτερο τόνο της φωνής για λόγους έμφασης και εκφέρεται με οριστική (ενεστώτα: credis).

non credis: ρήμα.

tu: υποκείμενο του ρήματος non credis.

mihi: αντικείμενο του ρήματος non credis.

ipsi: επιθετικός προσδιορισμός στη λέξη mihi.

ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ TΑΞΙΝΟΜΗΜΕΝΟ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ

A΄ κλίση

Nasica -ae: αρσενικό (ως κύριο όνομα κατά κανόνα δεν έχει πληθυντικό)

poeta -ae: αρσενικό (μπορεί να είναι και θηλυκού γένους, όταν πρόκειται για γυναίκα ποιήτρια)

ancilla -ae: θηλυκό

ianua-ae: θηλυκό

Β΄ κλίση

Cornelius -ii/-i: αρσενικό (ως κύριο όνομα κατά κανόνα δεν έχει πληθυντικό. Κλητική ενικού σε -i)

Ennius -ii/-i: αρσενικό (ως κύριο όνομα κατά κανόνα δεν έχει πληθυντικό. Κλητική ενικού σε -i)

dominus -i: αρσενικό

ostium -ii/-i: ουδέτερο

Γ΄ κλίση

vox, vocis: θηλυκό

homo -inis: αρσενικό

Δ΄ κλίση

iussus -us: αρσενικό

domus -us: θηλυκό

Ε΄ κλίση

dies, diei: αρσενικό

ΕΠΙΘΕΤΑ

Β΄ κλίση

paucus, -a, -um (συγκριτικός: paucior, paucior, paucius. Υπερθετικός: paucissimus, paucissima, paucissimum)

Γ΄ κλίση

impudens -entis (συγκριτικός: impudentior, impudentior, impudentius. Υπερθετικός: impudentissimus, impudentissima, impudentissimum). Το επίθετο είναι τριγενές και μονοκατάληκτο.

ΜΕΤΟΧΕΣ

Χρόνου Ενεστώτα

quaerens -entis

Χρόνου Παρακειμένου

indignatus -a -um

ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ

is, ea, id (οριστική)

ille, illa, illud (δεικτική)

quis, quis, quid (ερωτηματική ουσιαστική)

tuus, tua, tuum (κτητική)

ipse, ipsa, ipsum (οριστική)

ego (προσωπική, α΄ προσώπου)

tu (προσωπική, β΄ προσώπου)

ΡΗΜΑΤΑ

1η Συζυγία

indignor, indignatus sum, indignāri (αποθετικό)

exclamo, exclamavi, exclamatum, exclamāre

2η Συζυγία

respondeo, respondi, responsum, respondēre

3η Συζυγία

quaero, quaesivi, quaesitum, quaerĕre

dico, dixi, dictum, dicĕre (β’ ενικό προτακτικής ενεστώτα dic)

accipio, accepi, acceptum, accipĕre 3* (ανήκει στα 15 ρήματα της 3ης συζυγίας σε –io)

cognosco, cognovi, cognitum, cognoscĕre

facio, feci, factum, facĕre 3* (ανήκει στα 15 ρήματα της 3ης συζυγίας σε –io. Το β΄ενικό προστακτικής ενεστώτα: fac)

credo, credidi, creditum, credĕre

4η Συζυγία

venio, veni, ventum, venῑre

sentio, sensi, sensum, sentῑre

mentior, mentitus sum, mentῑri (αποθετικό)

scio, scivi, scitum, scire (β’ ενικό και β’ πληθυντικό πρόσωπο προστακτικής ενεστώτα είναι scito και scitote αντίστοιχα)

ΑΝΩΜΑΛΑ - ΕΛΛΕΙΠΤΙΚΑ ΡΗΜΑΤΑ

sum, fui, -, esse (ανώμαλο)

inquam (της 3ης συζυγίας ελλειπτικό)

volo, volui, -, velle (της 3ης συζυγίας ανώμαλο)

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ

domi (δηλώνει στάση σε τόπο)

nunc

tum

post

tam

aperte (συγκριτικός: apertius, υπερθετικός: apertissime)

intus

postea

ΠΡΟΘΕΣΕΙΣ

ad (+ αιτιατική)

ab/ a (+ αφαιρετική)

ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ

cum ( υποτακτικός, χρονικός. Πρόκειται εδώ συγκεκριμένα για τον ιστορικό/ διηγηματικό cum)

-que (παρατακτικός, συμπλεκτικός)

etsi (υποτακτικός, εναντιωματικός)

et (παρατακτικός, συμπλεκτικός)

quod (υποτακτικός, αιτιολογικός)