Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΗΣ ΕΚΘΕΣΗΣ
Η έκθεση ιδεών αξιολογείται με βάση α) το περιεχόμενο, β) τη μορφή, γ) τη δομή της. Αυτό σημαίνει ότι ο μαθητής καλείται να αναπτύσσει, να αναλύει και να επεξεργάζεται έννοιες και θέματα, για τα οποία απαιτούνται γενικές και ειδικές γνώσεις, τεκμηριωμένη επιχειρηματολογία, ακρίβεια και σαφήνεια στη διατύπωση, ορθή χρήση της γλώσσας, μεθοδευμένη συλλογιστική πορεία.
Το περιεχόμενο μιας έκθεσης εξαρτάται από την προπαίδεια του μαθητή αλλά και τα βιώματα, τις εμπειρίες, την κοσμοαντίληψη, τις αφομοιωμένες γνώσεις και τις αποκρυσταλλωμένες απόψεις για τα τεκταινόμενα γύρω του. Επιπλέον, η μορφή της έκθεσης, η ποιότητα του λόγου, τα λεκτικά και εκφραστικά μέσα, η τήρηση των γραμματικών και συντακτικών κανόνων, η καθαρότητα του γραπτού δοκιμίου είναι καθοριστικά στοιχεία στην τελικά αξιολόγηση. Η δομή, όμως, της έκθεσης, ο τρόπος διάρθρωσης των σκέψεων και των επιχειρημάτων, είναι ίσως το πιο δύσκολο στάδιο στη διαδικασία πραγμάτευσης ενός θέματος. Είναι μάλλον και το πιο αδικημένο κατά την πορεία της διδασκαλίας, αφού πολλές φορές ο μαθητής αποδεικνύεται ελάχιστα καταρτισμένος ή και αδέξιος, όταν καλείται να αποκωδικοποιήσει μια εκφώνηση ή να αποκρυπτογραφήσει ένα παράθεμα.
Στόχος αυτής της προσπάθειας είναι η διαγραμματική παρουσίαση του τρόπου ανάπτυξης μιας έκθεσης ιδεών χωρίς την παραμικρή διάθεση υπονόμευσης της αυτενέργειας του μαθητή αλλά και χωρίς να υποτιμάται η ιδιαιτερότητα και η δυσκολία του όλου εγχειρήματος.
ΕΙΔΗ ΘΕΜΑΤΩΝ
Υπάρχουν δύο βασικά είδη διατύπωσης:
1) ΘΕΜΑ: Απλή διατύπωση με συγκεκριμένα δεδομένα και ζητούμενα, στην οποία δεσπόζει μία κεντρική έννοια.
Πχ. Η αξία της φιλίας, της δημοκρατίας, της γλώσσας, της παράδοσης κλπ.
Αίτια-επιπτώσεις της οικολογικής καταστροφής, της λεξιπενίας κλπ.
Η θετική και αρνητική επίδραση της διαφήμισης, της τεχνολογίας, της μόδας κλπ.
2) ΠΑΡΑΘΕΜΑ: Απόσπασμα κειμένου σύνθετης διατύπωσης με δεδομένα στοιχεία και ζητούμενα. Εδώ κρίνεται απαραίτητος ο αποσυμβολισμός των δεδομένων, που και αυτά ο μαθητής οφείλει να αντιμετωπίζει ως ζητούμενα. Πχ. «Ο ταχύς ρυθμός της τεχνοκρατούμενης εποχής μας και ο καταιγισμός των πληροφοριών που δεχόμαστε καθημερινά επιβάλλουν την οικονομία χρόνου στη γλωσσική επικοινωνία και προκαλούν τη συντόμευση του λόγου. Να αναφέρετε παραδείγματα ενδεικτικά της προσπάθειας του σύγχρονου ανθρώπου να εξοικονομήσει χρόνο στις διάφορες εκδηλώσεις της καθημερινής ζωής. Πώς επιδρά αυτή η προσπάθεια στην ψυχική του ισορροπία;» ή «Οι νέοι στην εποχή μας έχουν τη δυνατότητα να εξοικειωθούν από μικρή ηλικία με τη χρήση των υπολογιστών, σε αντίθεση με τους ενηλίκους που δεν είχαν ανάλογες ευκαιρίες. Παρατηρείται, λοιπόν, συχνά το φαινόμενο να κατέχουν ορισμένοι νέοι περισσότερες γνώσεις και δεξιότητες στον τομέα αυτόν από κάποιους ενηλίκους. Ποιες είναι οι αρνητικές και θετικές συνέπειες του φαινομένου στις σχέσεις νέων-μεγαλυτέρων; Ποια προβλήματα προκύπτουν; Είναι δυνατόν, κατά τη γνώμη σας, με αυτά τα δεδομένα να αναπτυχθεί μια βαθύτερη και πιο γόνιμη σχέση ανάμεσα στην παλαιότερη και στην νεότερη γενιά; Αν ναι, ποιες προϋποθέσεις νομίζετε ότι απαιτούνται;»
Κάθε θέμα έκθεσης ιδεών έχει συνήθως μία κεντρική-αξονική έννοια. Για την αποτελεσματικότερη ανάλυσή τους οι έννοιες κατηγοριοποιούνται, ως εξής:
ΕΝΝΟΙΕΣ
1. Αξίες: π.χ. δημοκρατία, παιδεία, ελευθερία, ιδανικά, ανθρωπισμός, παράδοση, γλώσσα κτλ.
2. Απαξίες: π.χ. κρίση της δημοκρατίας, καταπάτηση των δικαιωμάτων, αμφισβήτηση της παράδοσης, παραφθορά της γλώσσας κλπ.
3. Διλήμματα: π.χ. Μ.Μ.Ε. , τεχνολογία, παγκοσμιοποίηση, εξειδίκευση, πρότυπα κλπ.
4. Προβλήματα: π.χ. βία, ρατσισμός, πόλεμος, αλλοτρίωση, ναρκωτικά κλπ.
Με βάση αυτήν την κατηγοριοποίηση διαμορφώνονται τέσσερα βασικά διαγράμματα επεξεργασίας θεμάτων. Ωστόσο παραθέτουμε κοινές κατευθυντήριες οδηγίες για τον πρόλογο, τη μεταβατική παράγραφο και τον επίλογο θεωρώντας τη σύνθεσή τους ανεξάρτητη, ως ένα βαθμό, από το είδος της έννοιας και την αντίστοιχη στρατηγική ανάπτυξης του θέματος.
Η ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΛΟΓΟΥ
1. Αν η έννοια είναι θετικού περιεχομένου (διαχρονική αξία) μπορούμε να αρχίσουμε συνδυάζοντάς την με κάποιο έμφυτο ανθρώπινο χαρακτηριστικό που διαμορφώνει αυτή την διαχρονική ανάγκη για τη δεδομένη έννοια.
Ο άνθρωπος είναι ον: φιλομαθές, φιλέρευνο, κοινωνικό, συντροφικό, μιμητικό, εξελικτικό, μαχητικό, αγωνιστικό, εργατικό, φιλόπονο, έλλογο, φιλοπρόοδο.
Π.χ. «Από τα πρώτα στάδια συγκρότησης των κοινωνιών η έλλογη και κοινωνική φύση των ανθρώπων έκανε αισθητό το πρόβλημα της συνεννόησης μεταξύ τους. Έτσι, συγκροτήθηκε σταδιακά ένα οργανωμένο σύστημα συμβόλων, η γλώσσα, που καλύπτει την ανάγκη αυτοέκφρασης, εξωτερίκευσης σκέψεων και συναισθημάτων και επικοινωνίας αλλά ταυτόχρονα γεννά και έργα πολιτισμού».
2. Αν η έννοια είναι αρνητικού περιεχομένου ή γενικά η κρίση παρουσιάζεται ως απότοκο της τεχνολογικής έκρηξης (σύγχρονη απαξία, σύγχρονο πρόβλημα), εντάσσουμε με την παραγωγική μέθοδο τη δοθείσα έννοια στο ευρύτερο πλαίσιο της σύγχρονης εποχής (εγχρονισμός).
Π.χ. «Η σύγχρονη εποχή έχει προκαλέσει πλείστες αλλαγές σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, θετικές αλλά και αρνητικές. Ένα από τα δυσμενή φαινόμενα της ασύμμετρης τεχνολογικής ανάπτυξης, του οποίου τις επιπτώσεις βιώνουμε καθημερινά είναι και…».
Π.χ. «Παρά την αναμφισβήτητη τεχνολογική ανάπτυξη, που υπήρξε μέγιστης σημασίας αρωγός στην επίλυση ζωτικών προβλημάτων, παρουσιάζονται κρούσματα δυσάρεστων κοινωνικών φαινομένων/ βαθύτατη κρίση/ αδιέξοδα κλπ, που πιστοποιούν την αντιφατικότητα των καιρών/ το αίσθημα του ανικανοποίητου/ το εσωτερικό κενό κλπ. Αντιπροσωπευτικό δείγμα αποτελεί…»
Σημείωση 1: Είναι αυτονόητο ότι ο πρόλογος μπορεί να συντεθεί με πολλούς άλλους τρόπους:
• Ιστορική επισκόπηση (σύγκριση στον άξονα του χρόνου: άλλοτε-σήμερα)
• Παράθεση δύο αντίθετων απόψεων, όταν η εκφώνηση έχει διλημματική μορφή ή θέτει το ερώτημα: «Συμφωνείτε…ή…;»
• Αναφορά στην ιδιαίτερη φύση κάποιων ανθρώπινων τύπων και στον ρόλο τους.
Π.χ. «Η κοινωνία χαρακτηρίζεται από ποιοτική ανομοιογένεια, αφού κάθε άνθρωπος συνιστά μοναδική και ανεπανάληπτη οντότητα. Ιδιαίτερα ο ρόλος κάποιων ανθρώπων (π.χ. του επιστήμονα, του δημοσιογράφου, του καλλιτέχνη, του πνευματικού ηγέτη κλπ) είναι βαρύνουσας σημασίας και απαιτεί υψηλό συντελεστή κοινωνικής ευθύνης για την ευόδωση της καθοδηγητικής τους αποστολής».
• Ένταξη του θέματος σε ένα ευρύτερο πλαίσιο εννοιών και σκέψεων, δηλαδή ένταξη του είδους (ειδικού) στο γένος (γενικό).
Σημείωση 2: Ορισμένες εκφωνήσεις θεμάτων απαιτούν συγκεκριμένο επικοινωνιακό πλαίσιο, οπότε ο πρόλογος χρειάζεται το κατάλληλο ύφος (φιλικό, επίσημο, τυπικό, απρόσωπο κλπ) για τα διάφορα είδη του λόγου (ημερολόγιο, επιστολή, άρθρο, ομιλία. εισήγηση κλπ)
Η ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ
Από πολλούς αμφισβητείται η αξία αυτής της παραγράφου. Ωστόσο κρίνεται τολμηρό και επικίνδυνο το εγχείρημα της απότομης μετάβασης από τον πρόλογο στο κυρίως θέμα. Πχ. Πόσο πλήρης θα ήταν η πραγμάτευση ενός θέματος περί άγχους, εάν από τον πρόλογο περνούσαμε στα αίτια χωρίς ενδιάμεση αναφορά στα καίρια γνωρίσματα της έννοιας;
Στη μεταβατική παράγραφο επιχειρούμε μια οριζόντια, επιφανειακή, κατά πλάτος προσέγγιση της έννοιας απαντώντας σύντομα στα ερωτήματα:
Θεματική περίοδος: ΤΙ ΕΙΝΑΙ; Δίνουμε σύντομο ορισμό αποφεύγοντας απόλυτες εκφράσεις, επειδή απαιτούν μέγιστη ακρίβεια. Προτιμούμε να εντάξουμε την οριστέα έννοια στο ευρύτερο γένος της χρησιμοποιώντας παραθετικό προσδιορισμό με κόμματα και ρίχνοντας το βάρος της περιόδου στη διαπίστωση που ακολουθεί και όχι μόνο στον ίδιο τον ορισμό. Π.χ. αποφεύγουμε: «η ελευθερία είναι….» ή «ως ελευθερία ορίζεται…» ή «λέγοντας ελευθερία εννούμε….» Προτιμούμε: «η ελευθερία, αγαθό που εξασφαλίζει στον άνθρωπο αδέσμευτη από εσωτερικούς και εξωτερικούς παράγοντες πειθαναγκασμούς έκφραση, ζωή και φράση, είναι αναφαίρετο δικαίωμα των ατόμων. Έμφυτη ανάγκη της ανθρώπινης φύσης»
Λεπτομέρειες/ σχόλια: ΠΩΣ ΕΙΝΑΙ; ΠΟΥ ΕΜΦΑΝΙΖΕΤΑΙ; Διακρίνουμε μορφές ή είδη της έννοιας ή την παραλληλίζουμε με άλλες συναφείς και σχετικές ή αντίθετες, από τις οποίες διαφοροποιείται. Αυτός ο διαχωρισμός δεν είναι πάντα εφικτός και απαραίτητος. Μπορούμε να εντοπίσουμε απλώς τη θετική ή αρνητική παρουσία της έννοιας α) στο άτομο, στον ιδιωτικό βίο και στις διαπροσωπικές σχέσεις του, β) στο σύνολο, στους κόλπους της κοινωνίας, στην πολιτική και οικονομική οργάνωση, γ) σε διακρατικό επίπεδο (εξαρτάται από το ποιόν της έννοιας και την απήχησή της).
Κατακλείδα: ΑΠΟ ΠΟΤΕ ΕΜΦΑΝΙΖΕΤΑΙ; Η τελευταία περίοδος της μεταβατικής παραγράφου αποτελεί ταυτόχρονα τρόπο μετάβασης στην επόμενη. Είναι μια σύντομη ιστορική αναδρομή, μια συγκριτική θεώρηση του τότε και του τώρα ως προς την έννοια. Κάποια θέματα ευνοούν την εκτενή ιστορική αναδρομή (π.χ δημοκρατία, αθλητισμός κλπ) αν και πρέπει να αποφεύγουμε στην έκθεση ιδεών ιστορικά παραδείγματα και εγκυκλοπαιδισμούς, επειδή χαλαρώνουν την επιχειρηματολογία και οδηγούν σε κοινοτοπίες.
Π.χ. Σε διαχρονική αξία: « η διαπίστωση/ παραδοχή/ επισήμανση της διαχρονικής συμβολής/ σπουδαιότητας της έννοιας καθιστά αναγκαία/ απαραίτητη/ πολύτιμη την ανάλυση/ προσέγγιση του θετικού ρόλου της τόσο στο άτομο, όσο και στην κοινωνία».
Σε πρόβλημα ή απαξία: « η διαπίστωση της επικινδυνότητας του προβλήματος/ η όξυνση/ έξαρση/ οι απειλητικές διαστάσεις/ η εξάπλωση του προβλήματος σε μεγαλύτερο βαθμό σήμερα σε σχέση με το παρελθόν καθιστά αναγκαία την ανάλυση των γενεσιουργών αιτίων που το προκαλούν/ των παραγόντων που το συντηρούν και το επιτείνουν (αν ακολουθούν αίτια) ή καθιστά αναγκαία την ανάλυση των επιπτώσεων/ επαχθών αποτελεσμάτων/ επιζήμιων επιδράσεων του (αν ακολουθούν τα αποτελέσματα)».
Η ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΤΟΥ ΚΥΡΙΩΣ ΘΕΜΑΤΟΣ
Περίπτωση 1: Όταν η βασική έννοια του θέματος είναι αξία, μετά τον πρόλογο και τη μεταβατική παράγραφο ακολουθούν:
• Τεκμηρίωση του θετικού ρόλου της έννοιας (αποτελέσματα):
Α) Στο άτομο: ερευνούμε τι κερδίζει το άτομο από την έννοια:
i. Ως βιολογική ύπαρξη σε επίπεδο υλικό, βιοτικό, οικονομικό, πρακτικό, επαγγελματικό
ii. Ως πνευματική οντότητα σε επίπεδο νοητικό, ιδεολογικό, επιστημονικό
iii. Ως ηθική υπόσταση, πώς δηλ. η έννοια συμβάλλει στη συγκρότηση της προσωπικότητας και του χαρακτήρα, πως επιδρά ψυχολογικά στο άτομο και στις διαπροσωπικές σχέσεις του.
Β) Στην κοινωνία: ερευνούμε την προσφορά της έννοιας:
i. Στην ανύψωση του βιοτικού επιπέδου, στην τεχνολογία, στην οικονομία, στις παραγωγικές διαδικασίες, στους υλικούς όρους διαβίωσης
ii. Στις τέχνες, στα γράμματα, στις επιστήμες, στον πολιτισμό
iii. Στην ηθική ποιότητα, στη λειτουργία νόμων και θεσμών, στις διακρατικές σχέσεις
• Τομή στο σήμερα - εγχρονισμός:
α) παρουσιάζουμε σύντομα την κρίση που διέρχεται η διαχρονική αξία
β) εντοπίζουμε τους παράγοντες – αίτια που την προκαλούν
γ) παραδεχόμαστε τις επιπτώσεις της
• Δεοντολογία:
Δίνουμε τις προϋποθέσεις για την εξομάλυνση της κρίσης:
Α) εσωτερικές- υποκειμενικές (σε θεωρητικό επίπεδο ποιος πρέπει να είναι ο ρόλος του ατόμου):
Ατομική δράση και πρωτοβουλία, ενεργοποίηση, εγρήγορση
Διαρκής ενημέρωση, επιμόρφωση, διεύρυνση πνευματικών οριζόντων
Ανθρωπιστική παιδεία- σεβασμός των ανθρώπινων δικαιωμάτων
Επαναπροσδιορισμός των προτεραιοτήτων και στόχων, υπερατομική συνείδηση
Αποβολή κατώτερων ενστίκτων, εγωισμού και ιδιοτέλειας, φιλαλληλία
Β) εξωτερικές- αντικειμενικές (σε πρακτικό επίπεδο ποιος πρέπει να είναι ο ρόλος των φορέων):
Της οικογένειας
Της εκπαίδευσης
Των Μ.Μ.Ε
Της εκκλησίας
Των πνευματικών ανθρώπων
Των διεθνών οργανισμών
Περίπτωση 2: όταν η βασική έννοια του θέματος είναι απαξία, εννοούμε μια διαχρονική και υπερτοπική αξία π.χ. ελευθερία, ειρήνη, γλώσσα, παιδεία, παράδοση κλπ, η οποία σήμερα διέρχεται κρίση κι έχει απαξιωθεί κυρίως εξαιτίας της αλματώδους τεχνολογικής προόδου, που κατέστησε την εποχή μας ρευστή, μεταβατική, εποχή γοργών μετασχηματισμών και ταχύτατων αλλαγών και δεν άφησε περιθώρια προσαρμογής των από παλιά παραδεδομένων αξιών στο σύγχρονο γίγνεσθαι.
Σημειώνουμε πως η βασική διαφορά από την περίπτωση 1 είναι πως το βάρος της ανάλυσης στην περίπτωση 2 πέφτει στην παρουσίαση-παραδοχή της κρίσης, στα αίτια, στις συνέπειες και στη δεοντολογία, ενώ στην αξία (περίπτωση 1) το μεγαλύτερο βάρος της έκθεσης αφιερώνεται στην τεκμηρίωση του θετικού ρόλου της έννοιας. Βέβαια, την ίδια έννοια μία διατύπωση μπορεί να την παρουσιάσει ως αξία και μία άλλη ως απαξία. Π.χ. «η αξία της παράδοσης» έχει ως πυρήνα την κρίση και απαξίωση της έννοιας.
Συγκεκριμένα λοιπόν μετά τον πρόλογο και την μεταβατική παράγραφο (σύντομη αναφορά στον θετικό ρόλο της έννοιας που απαξιώθηκε) ακολουθούν:
• Παρουσίαση – παραδοχή της κρίσης
Επιχειρούμε να δείξουμε πώς πιστοποιείται η κρίση, ποια φαινόμενα αποδεικνύουν την προβληματική κατάσταση που προέκυψε από την αρνητική, σήμερα, εφαρμογή της έννοιας. Π.χ. στο θέμα περί εκφυλισμού του αθλητικού ιδεώδους καταγράφουμε τα κρούσματα διαφθοράς, αισχροκέρδειας και εμπορευματοποίησης τόσο σε επίπεδο αθλητών, όσο και σε επίπεδο παραγόντων και οπαδών. Δεν πρέπει να συγχέουμε αυτό το τμήμα της έκθεσης με τις επιπτώσεις (=αρνητικά αποτελέσματα της κρίσης στο άτομο και κοινωνία).
• Αίτια
Όσο μεστή και πολυεδρική και αν είναι η ανάλυσή μας (ως προς το περιεχόμενο), απαιτείται ξεκάθαρη ομαδοποίηση και ιεράρχηση (ως προς τη δομή) των αιτίων από τα οποία εκπορεύεται το πρόβλημα. Για την αιτιολόγηση μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε διαφορετικές μεθόδους ταξινόμησης των αιτίων:
1) Ανά τομείς:
Υλικός-πρακτικός-οικονομικός τομέας. Αναφερόμαστε στις σύγχρονες συνθήκες διαβίωσης που αντιστρατεύονται την ευδοκίμηση της αξίας. Π.χ. ο υλικός ευδαιμονισμός, η καταναλωτική μανία, η θεοποίηση του χρήματος, ο στυγνός καριερισμός, η ταύτιση του έχειν με το είναι , ο τεχνοκρατικός χαρακτήρας της εργασίας, η μηχανοποίηση, ο αυτοματισμός, η τυποποίηση των αγαθών, ο αφιλόξενος χαρακτήρας των μεγαλουπόλεων είναι αίτια αυτού του τομέα για κάθε απαξία και πρόβλημα.
Πνευματικός-ιδεολογικός-πολιτικός τομέας. Πχ. Η στράτευση της εκπαίδευσης σε τεχνικοοικονομικούς στόχους, η εξειδίκευση, η μονοδιάστατη επιστημονική πρόοδος, η απουσία ανθρωπιστικής παιδείας, η παραπληροφόρηση, ο αποπροσανατολιστικός ρόλος των Μ.Μ.Ε., η ιδεολογική σύγχυση και προπαγάνδα, η χειραγώγηση των συνειδήσεων είναι γνωρίσματα που επιτείνουν τα σύγχρονα αρνητικά φαινόμενα.
Κοινωνικός-ηθικός τομέας. Πχ. Ο αμοραλισμός, η ηθική καθίζηση, η συναισθηματική αναλγησία, η ψευτιά, η υποκρισία, η αλλοτρίωση, η αποθέωση του ατομικισμού και της αδιαφορίας για τον συνάνθρωπο, η κρίση των παραδοσιακών αξιών και των θεσμών (πχ της οικογένειας), τα επιζήμια πρότυπα, τα φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας (ναρκωτικά, βία, εγκληματικότητα, καταπάτηση των δικαιωμάτων) αντιστρατεύονται τη συντήρηση κάθε αξίας σήμερα.
2) Σε συνάρτηση προς τη διαχρονικότητα ενός φαινομένου. Στην περίπτωση αυτή διακρίνουμε:
-Αίτια που πηγάζουν από τον εσωτερικό-ενδιάθετο κόσμο του ανθρώπου. Πχ έμφυτες τάσεις, ψυχολογικά σύνδρομα, πάγια γνωρίσματα της ανθρώπινης ιδιοσυγκρασίας, φόβοι, ανησυχίες, ανασφάλειες που οδηγούν στο εκάστοτε αρνητικό φαινόμενο. Σε συνάρτηση δηλαδή προς τον υποκειμενικό παράγοντα (ευθύνη του ίδιου του ατόμου)
-Αίτια που πηγάζουν από τις εξωτερικές συνθήκες. Σε συνάρτηση δηλαδή προς τον αντικειμενικό παράγοντα (ευθύνη εξωτερικών φορέων: της οικογένειας, των Μ.Μ.Ε., των πνευματικών ανθρώπων, της πολιτείας, της εκπαίδευσης, του επαγγελματικού και κοινωνικού περιβάλλοντος , της παγκόσμιας κοινότητας)
• Αποτελέσματα-Επιπτώσεις:
Α) Στο άτομο
Β) Στην κοινωνία
Όπως στην αξία (περίπτωση 1) καταγράψαμε τον θετικό ρόλο της έννοιας, εντοπίζουμε και εδώ, στους αντίστοιχους τομείς, τα αρνητικά αποτελέσματα της απαξίας. Εννοείται ότι άλλοτε το βάρος πέφτει στις επιπτώσεις στο άτομο και άλλοτε στις επιπτώσεις στην κοινωνία, ανάλογα με τις απαιτήσεις του θέματος.
• Δεοντολογία:
Προτείνουμε λύσεις για την καταπολέμηση του προβλήματος τόσο σε θεωρητικό επίπεδο εκ μέρους του ίδιου του ατόμου, όσο και σε πρακτικό επίπεδο πρόληψης και καταστολής εκ μέρους των επίσημων φορέων
Περίπτωση 3: Όταν η βασική έννοια του θέματος είναι δίλημμα, διατυπώνονται στην εκφώνηση απόψεις που μπορεί να αποτελέσουν την θετική και αρνητική εκδοχή μίας έννοιας ή να είναι δύο διαμετρικά αντίθετες και ακραίες τοποθετήσεις. Διλημματική διατύπωση έχουμε και στις εκφωνήσεις του τύπου: «Συμφωνείτε…ή…;».
Πχ. «Κυριαρχεί η άποψη ότι η υπερτελειοποίηση των μέσων επικοινωνίας αποτελεί ταυτόχρονα μιαν υπόσχεση ελευθερίας και μιαν απειλή καινούριας δουλείας».
«Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι στις μέρες μας η γυναίκα έχει υιοθετήσει αρκετά από τα χαρακτηριστικά που παραδοσιακά αποδίδονται στον άντρα. Ένα τέτοιο χαρακτηριστικό είναι και η επιθετικότητα που εκδηλώνεται σε διάφορους τομείς της ζωής. Συμφωνείτε με την άποψη αυτή;»
Μετά τον πρόλογο και τη μεταβατική παράγραφο ακολουθούν:
• Αποτελέσματα-Συνέπειες:
Α)ΘΕΤΙΚΕΣ:
i. Στο άτομο
ii. Στην κοινωνία
Β)ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ:
i. Στο άτομο
ii. Στην κοινωνία
Για τους αντίστοιχους τομείς βλέπε περίπτωση 1.
Αν η εκφώνηση παραθέτει προς ανάλυση δύο απόψεις, καταγράφουμε:
Α) Χαρακτηριστικά της Α’ άποψης:
i. Επιχειρήματα που στηρίζουν την αποτελεσματικότητα-ισχύ της.
ii. Επιχειρήματα που περιορίζουν την αποτελεσματικότητα-ισχύ της.
Β)Χαρακτηριστικά της Β’ άποψης:
i. Επιχειρήματα που στηρίζουν την αποτελεσματικότητα-ισχύ της.
ii. Επιχειρήματα που περιορίζουν την αποτελεσματικότητα-ισχύ της.
• Συμπέρασμα:
Σε εκφώνηση θέματος με έννοια θετική/αρνητική (πχ διαφήμιση), τονίζουμε ότι πρέπει να επανεδραιωθεί ο θετικός ρόλος της έννοιας, που εκ προοιμίου συνιστά επιβεβλημένη αξία της εποχής μας, αρκεί να ενεργοποιηθεί ο άνθρωπος με το δέοντα τρόπο, για να περιοριστεί ο αρνητικός ρόλος της.
Σε εκφώνηση θέματος με δύο απόψεις τονίζουμε ότι πρέπει να υιοθετήσουμε εκείνη τη στάση-συμπεριφορά που συνδυάζει τα θετικά μόνο στοιχεία, τη μεσότητα, που εκφράζει πάντα το μέτρο και αποφεύγει τόσο την έλλειψή του, όσο και την υπερβολή του.
• Δεοντολογία: (βλ. περιπτώσεις 1 & 2)
Περίπτωση 4: Όταν η βασική έννοια του θέματος είναι πρόβλημα, μετά τον πρόλογο και τη μεταβατική παράγραφο ακολουθούν:
• Αίτια: Αν πρόκειται για σύγχρονου τύπου πρόβλημα, είναι προτιμητέα η ανά τομείς ομαδοποίηση των αιτίων (βλ. περίπτωση 2, Αίτια: μέθοδο 1). Αν πρόκειται για διαχρονικού τύπου πρόβλημα, είναι προτιμητέα η θεώρηση των αιτίων σε συνάρτηση προς τη διαχρονικότητα του φαινομένου (βλ. περίπτωση 2, Αίτια: μέθοδο 2)
• Αποτελέσματα-Επιπτώσεις: (βλ. περίπτωση 2)
• Δεοντολογία: (βλ. περιπτώσεις 1 & 2).
Η ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΤΟΥ ΕΠΙΛΟΓΟΥ
Αν πρόκειται για θετική έννοια, συνοψίζουμε τα θετικά γνωρίσματά της και την προσφορά της στην εξελικτική πορεία ανθρώπων και λαών.
Επισημαίνουμε τον υπαρκτό κίνδυνο που διατρέχει κάθε αξία σήμερα, από τον οποίο εκπορεύεται η δέσμευση και το ηθικό χρέος του ατόμου να αγωνιστεί με τα εφόδια που διαθέτει για τον επαναπροσδιορισμό της αλλά και η ανάγκη της συμπόρευσης όλων των εθνών της ανθρωπότητας.
Χωρίς ρητορισμούς, λογοτεχνισμούς και ηθικολογίες υπογραμμίζουμε το αίτημα εδραίωσης του καθολικού ανθρωπισμού, ώστε να επανατοποθετηθεί ο άνθρωπος στην κορυφή της πυραμίδας των αξιών, κάτι που θα αποτελέσει την ασφαλιστική δικλείδα για την προκοπή των λαών της οικουμένης.
ΓΕΝΙΚΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ
1) Αποφεύγουμε τις γενικόλογες διατυπώσεις, τις αοριστικολογίες, τους δογματισμούς, την άκρατη υποκειμενικότητα, την υπερβολική απαισιοδοξία.
2) Δεν εκφραζόμαστε ποτέ σε πρώτο και δεύτερο ενικό πρόσωπο αλλά χρησιμοποιούμε το τρίτο ενικό και πληθυντικό ή και το πρώτο πληθυντικό πρόσωπο. Προσπαθούμε να μην αλλάζουμε συχνά το πρόσωπο.
3) Αποφεύγουμε τα επιπόλαια παραδείγματα, ρητά, γνωμικά, αποφθέγματα στοχαστών, γιατί αυτά δεν αναπληρώνουν ποτέ την επιχειρηματολογία.
4) Δεν χρησιμοποιούμε ποτέ συντομογραφίες, αριθμούς, στατιστικά δεδομένα.
5) Αποφεύγουμε τις παρενθέσεις και τη συχνή παράθεση ερωτήσεων.
6) Δεν κάνουμε κατάχρηση του μακροπερίοδου λόγου χωρίς αυτό να σημαίνει ότι εκφραζόμαστε κοφτά, τηλεγραφικά! Προτιμούμε την υποτακτική αντί της παρατακτικής σύνδεσης των προτάσεων.
7) Αν θέλουμε να έχουμε πιο επίσημο, τυπικό, πυκνό, απρόσωπο ύφος, καταφεύγουμε στη χρήση παθητικής σύνταξης, που τονίζει το αποτέλεσμα της ρηματικής ενέργειας, ενώ η ενεργητική σύνταξη δείχνει πιο απλό, οικείο, άμεσο ύφος και τονίζει τη δράση του υποκειμένου.
8) Λέμε όχι στον άσεμνο, αδόκιμο, πρόχειρο λόγο, στις εκφράσεις που είναι εύχρηστες στην προφορική επικοινωνία μας αλλά μειώνουν την ποιότητα του γραπτού λόγου.
9) Φροντίζουμε την αλληλουχία (= λογική διάρθρωση των σκέψεών μας), την ενότητα και την πληρότητα των επιχειρημάτων μας, τη συνοχή τους με τη χρήση διαρθρωτικών λέξεων και φράσεων και, τέλος, τον τρόπο μετάβασης σε κάθε παράγραφο.
10) Επιδιώκουμε κατά το δυνατόν να είναι το γραπτό μας συμμετρικό στις παραγράφους του, ευανάγνωστο και γενικά καλαίσθητο.
11) Προσοχή στο επικοινωνιακό πλαίσιο του εκάστοτε θέματος προς ανάπτυξη.
0 σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου