Ιστορία Α λυκείου - Περιληπτική απόδοση

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

2. Η ΑΙΓΥΠΤΟΣ

1.      Η χώρα

-Η Αίγυπτος ήταν το βορειοανατολικό τμήμα της Αφρικής, το οποίο διαρρέει ο ποταμός Νείλος. Ονομάστηκε και «δώρο του Νείλου» από τον Ηρόδοτο χάρη στην σπουδαιότητα του ποταμού ο οποίος δημιουργεί  μια στενή λωρίδα πράσινου στην κατά τα άλλα άγονη χώρα.

-Γεωγραφικά ήταν χωρισμένη στην Άνω (νότιο-ορεινό τμήμα) και στην Κάτω Αίγυπτο (βόρεια-δελτα Νείλου).

2.      Οικονομική, κοινωνική και πολιτική οργάνωση

Οικονομία: Συνδεδεμένη με τον Νείλο και τις πλυμμύρες του (καλλιέργεια χωραφιών, κτηνοτροφία, ψάρεμα, γεωργία). Ποσοστό από την συγκομιδή ανήκε στον φαραώ. Υπήρχαν επίσης τεχνίτες και οικοδομήθηκαν μεγάλα έργα. Αναπτύχθηκε και το εμπόριο με την εξαγωγή του πλεονάσματος των αγαθών. Η παροχή υπηρεσιών ένας ακόμη σημαντικός τομέας που απασχολούσε ιερείς, γραφείς, στρατιωτικούς κτλ.

Κοινωνία: Στην κορυφή ο φαραώ (ήταν ο επίγειος θεός και το κράτος). Έπειτα οι ιερείς, οι ανώτατοι κρατικοί υπάλληλοι και οι γραφείς συγκροτούσαν την τάξη των ισχυρών. Ιδιαίτερη ομάδα ήταν οι επαγγελματίες στρατιωτικοί. Το μεγαλύτερο μέρος αποτελούσαν οι ελεύθεροι πολίτες. Τέλος οι δούλοι (ιδιωτικοί και κρατικοί). Υπήρχε ωστόσο κάποια κοινωνική ευελιξία.

Πολιτική οργάνωση: Θεοποίηση του φαραώ. Η θρησκεία ήταν καθοριστική στη ζωή τους. Θεοκρατική οργάνωση του κράτους.

3.      Η ιστορία

Προϊστορία: Οι Αιγύπτιοι προέρχονται μάλλον από λαούς διαφορετικής προέλευσης. Στα τέλη της 5ης χιλιετίας εμφανίζονται οργανωμένοι οικισμοί νεολιθικού χαρακτήρα, όπου οι κάτοικοι ασχολούνται με την καλλιέργεια της γης, το κυνήγι, το ψάρεμα. Την 4η χιλιετία οι οικισμοί πληθαίνουν και οι κάτοικοι γνωρίζουν τη χρήση των μετάλλων. Είναι χωρισμένοι σε φυλές. Οι συγκρούσεις οδηγούν στη δημιουργία του ΄Ανω και Κάτω βασιλείου της Αιγύπτου. Η περίοδος αυτή τελειώνει στις αρχές της 3ης χιλιετίας όταν ο Μήνης ενώνει τα δύο βασίλεια σε ένα με πρωτεύουσα τη Μέμφιδα. Έκτοτε αρχίζει η ιστορία της αρχαίας Αιγύπτου με τις 3 μεγάλες περιόδους:

Αρχαίο Βασίλειο  (περίπου 3000 -2000 π.Χ.) με πρωτεύουσα τη Μέμφιδα.

-Επέκταση κατακτήσεων. Καταλαμβάνουν τη Νουβία (σημ. Σουδάν) με τα κοιτάσματα χρυσού και τη χερσόνησο του Σινά (πλούσια σε χαλκό).

-Κατασκευάζονται μεγάλα οικοδομήματα ,ναοί ανάκτορα και οι μεγάλες πυραμίδες στη Γκίζα.

-Η ζωή των χωρικών και των ευγενών βελτιώνεται.

Μέσο Βασίλειο (περ.2000 -1540 π.Χ.) με πρωτεύουσα την Θήβα στην Άνω Αίγυπτο.

-Αναδιοργάνωση και εκστρατείες στη Νουβία, τη Λιβύη και τη Συρία .

-Προικισμένοι ηγεμόνες που εμπνέουν στους υπηκόους την κατασκευή αρχιτεκτονικών και εγγειοβελτιωτικών έργων.

-Ακολουθεί μία μεταβατική περίοδος δύο αιώνων, όταν η Αίγυπτος κατακτήθηκε από τους Υξώς, έναν ασιατικό νομαδικό λαό, οι οποίοι ήρθαν σε επιμειξία με το βασιλικό οίκο των Θηβών και διατήρησαν τις αιγυπτιακές δομές. Από αυτούς οι Αιγύπτιοι γνώρισαν το πολεμικό άρμα.

Νέο Βασίλειο (1540 -1075 π.Χ.) με πρωτεύουσα τη Θήβα

-Οι Υξώς διώχνονται και ιδρύονται δυναστείες ισχυρών Φαραώ.

-Εξωτερικοί πόλεμοι αυξάνουν τον πλούτο.

-Επί φαραώ Τούθμωσι του Γ ΄ η κυριαρχία των Αιγυπτίων φτάνει ως τη Συρία αλλά επεκτείνεται και προς το νότο. Η κυριαρχία τους αναγνωρίζεται.

-Ανώτερη στρατιωτική οργάνωση. Χρησιμοποιείται εκτεταμένα το άλογο και το πολεμικό άρμα.

-Επί φαραώ Ακενατών επιβάλλεται ο μονοθεϊσμός με τη λατρεία του θεού ήλιου.

-13ος αι: κυβερνά ο μέγας Ραμσής ο Β. Στην εποχή του σημειώνεται οικοδομική άνθηση και ισχυροποιείται η αιγυπτιακή κυριαρχία στο εξωτερικό. Τότε δημιουργούνται εμπορικές σχέσεις με τις πόλεις της Φοινίκης, την Κρήτη και τα νησιά του Αιγαίου.

-12ος αι: οι λαοί της θάλασσας με τις επιδρομές τους αναγκάζουν τους Αιγύπτιους να εγκαταλείψουν τις ασιατικές τους κτήσεις.

-Τον 11ο αιώνα το νέο βασίλειο παρακμάζει.

Ξένη κατάκτηση

-Από 11-7ο αιώνα η Αίγυπτος παρακμάζει και βρίσκεται υπό ξένη κυριαρχία.

-Α μισό του 7ου αι ανεξαρτοποιείται από τους Ασσύριους και ο Ψαμμήτιχος γίνεται φαραώ με πρωτεύουσα τη Σαίδα.

-Ο ΄Αμασις αναπτύσσει εμπορικές σχέσεις με ελληνικές πόλεις και εντάσσει τους Έλληνες μισθοφόρους στη βασιλική σωματοφυλακή. Περιορίζει όμως το ελληνικό εμπόριο μέσα στα αιγυπτιακά σύνορα. Υποστηρίζει τους βαβυλώνιους στον αγώνα τους κατά των Περσών.

-Ο Καμβύσης, γιος του Κύρου Β απομακρύνει από το θρόνο το γιο του ΄Αμασι, Ψαμμήτιχο Γ και από τότε οι Αιγύπτιοι υποτάσσονται στους Πέρσες βασιλιάδες.

-Το 333π.Χ. ο Αλέξανδρος μετά τη μάχη της Ισσού περνά στην Αίγυπτο ως απελευθερωτής. Ανακηρύσσεται φαραώ στη Μέμφιδα (332π.Χ.) και προσφωνείται γιος του ΄Αμμωνα –Δία.

4.      Ο πολιτισμός

Η θρηκεία: Η πολύθεϊα χαρακτηρίζει τους Αιγυπτίους. Οι θεοί τους έχουν ανθρώπινο σώμα και κεφάλι ζώου.

Ο μεγαλύτερος θεός είναι ο Ρα (= ήλιος) ,τον οποίο εκπροσωπεί στη γη ο φαραώ. Δημοφιλέστεροι θεοί είναι η ΄Ισις, ο ‘ Οσιρις, ο ΄Ωρος. Ο φαραώ Ακενατών προσπάθησε να επιβάλλει το μονοθεϊσμό, με τη λατρεία του θεού Ρα αλλά απέτυχε. Οι Αιγύπτιοι πίστευαν στη μεταθανάτια ζωή αν δεν καταστρεφόταν το σώμα του νεκρού. Γι’ αυτό και ταρίχευαν τους νεκρούς τους και τους έθαβαν σε ταφικά μνημεία με όλα τα σκεύη που τους ήταν απαραίτητα στη μεταθανάτια ζωή.

Η γραφή: Τα ιερογλυφικά είναι η γλώσσα της Αιγύπτου. Επειδή όμως επρόκειτο για δύσκολη γλώσσα η γνώση της προϋπέθετε ειδίκευση και συνεχή ενασχόληση. Οι γραφείς ακολουθούσαν σταδιοδρομία δημοσίου υπαλλήλου και κατέγραφαν σε παπύρους τα έργα και τη δράση των φαραώ. Είχαν μεγάλο κύρος . Το 1822 ο γάλλος αιγυπτιολόγος Champollion κατάφερε να διαβάσει τη στήλη της Ροζέτας και αποκρυπτογράφησε τα ιερογλυφικά.

Τα γράμματα: Υπάρχουν ελάχιστα κείμενα λογοτεχνικής αξίας καθώς η δυσκολία της γραφής δεν άφηνε το περιθώριο έκφρασης σε πολλούς ανθρώπους. Διατηρήθηκαν κυρίως θρησκευτικού και λυρικού περιεχομένου ποιήματα καθώς και τα κείμενα που αναφέρονται στη δράση και τα κατορθώματα των φαραώ.

Οι επιστήμες: Παρακολουθώντας τις πλημμύρες του Νείλου και τις κινήσεις των αστεριών οι Αιγύπτιοι καθιέρωσαν το ημερολόγιο των 365 ημερών, το χωρισμο του έτους σε εβδομάδες και μήνες και τον προσδιορισμό της ώρας με βάση την κίνηση του ήλιου. Ανέπτυξαν επίσης την πρακτική γεωμετρία και τα μαθηματικά, ενώ η ταρίχευση των νεκρών βοήθησε στην εξέλιξη της ιατρικής και της ανατομίας. Οι γιατροί της Αιγύπτου έχαιραν της εκτίμησης όλου του κόσμου.

Οι τέχνες: Σκοπός της γλυπτικής, ζωγραφικής,αρχιτεκτονικής ήταν η δόξα του φαραώ. Τα οικοδομήματα και τα καλλιτεχνικά επιτεύγματα ήταν μνημειώδους μεγέθους. Οι ναοί και οι νεκρικοί θάλαμοι ήταν γεμάτοι τοιχογραφίες. Μικρότερου μεγέθους έργα κατασκευάζονταν από μέταλλα,πολύτιμους ή ημιπολύτιμους λίθους(κοσμήματα).

1. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ

     2. Ο Μυκηναϊκός πολιτισμός

Ηπειρωτική Ελλάδα - Ύστερη εποχή του χαλκού: 1600 -1100 π.Χ.

Ονομάστηκε έτσι από την πολύχρυσο Μυκήνη, το σπουδαιότερο κέντρο του.

Χώρα: ΄Ηταν δημιούργημα ελληνικών φύλων γνωστών με ποικίλα ονόματα όπως: Αχαιοί, Δαναοί, ΄Ιωνες, Αργείοι, Αιολείς, κλπ. Επηρεάστηκε από τον κυκλαδικό πολιτισμό των νησιών του Αιγαίου αλλά και από το Μινωϊκό.νΣτην περίοδο ακμής του ο μυκηναϊκός πολιτισμός εξαπλώθηκε στην ηπειρωτική χώρα, τα νησιά του Αιγαίο, την Κρήτη, τις ακτές της Μ.Ασίας, την Κύπρο και τις ανατολικές ακτές της Μεσογείου. Σπουδαιότερα κέντρα ήταν: Οι Μυκήνες ,το ΄Αργος, η Τίρυνθα, η Πύλος , οι Αμύκλες, ο Ορχομενός ,η Θήβα, ο Γλας, η Αθήνα, η Ελευσίνα, ο Μαραθώνας ,η Ιωλκός.

Πηγές: 1.Τα Ομηρικά έπη, 2.Οι ανασκαφές του Ερρίκου Σλήμαν που έφεραν στο φως ποικίλα ευρήματα με αποκορύφωμα, 3.την ανακάλυψη πινακίδων στη γραμμική Β ,γραφή που αποκρυπτογράφησαν το 1952 οι Βρετανοί Τσάντγουικ και Βέντρις. Η γραμμική Β που χρησιμοποιήθηκε από ειδικευμένους γραφείς στα μυκηναϊκά ανάκτορα απέδειξε ότι: Α. είναι συλλαβική γραφή και το σπουδαιότερο, Β. ότι πρόκειται για ελληνική γραφή αποδεικνύοντας έτσι την ελληνικότητα του μυκηναϊκού πολιτισμού. Αν και οι πληροφορίες που μας παρέχουν οι πινακίδες είναι κυρίως λογιστικές, μας έδωσαν επίσης πληροφορίες για ονόματα θεών και ηρώων, γνωστών από τα έπη.

Οικονομική, κοινωνική και πολιτική οργάνωση του μυκηναϊκου κόσμου: Μετά το 1500 π.Χ. η εμπορική ανάπτυξη ακολούθησε γρήγορους ρυθμούς και είχε ως επακόλουθο την έξοδο των Μυκηναίων στο Αιγαίο. Τα μέγαρα και οι οχυρωμένες ακροπόλεις αποδεικνύουν την οικονομική ανάπτυξη του μυκηναϊκού κόσμου. Τα μέγαρα είναι το επίκεντρο των οικονομικών δραστηριοτήτων.

Ασχολούνταν με τη γεωργία, το εμπόριο, την κτηνοτροφία, τις εξειδικευμένες τέχνες (κεραμοποιϊα, ξυλουργική, ναυπηγική, κατασκευές από χαλκό, χρυσοχοϊα, αρωματοποιία, ιατρική,) το εμπόριο και τη θάλασσα. Σημαντική θέση κατείχαν οι ιερείς και ο στρατός που αποτελούνταν από επαγγελματίες στρατιώτες.

Κοινωνική πυραμίδα

-Ο ηγεμόνας του ανακτόρου είναι πολιτικός και στρατιωτικός αρχηγός με δικαστική και θρησκευτική εξουσία. Στις πινακίδες της Πύλου αναφέρεται ως ο άνακτας, κύριος του ανακτόρου.

-Υποτελείς σ’ αυτόν ήταν οι τοπικοί άρχοντες, διοικητές περιφερειών, οι λααγέτας (λαός +ηγούμαι)

-Οι ευγενείς, επέτες (από το έπομαι)

-Οι τελεστές, πρόσωπα της περιφερειακής διοίκησης.

-Ο τίτλος βασιλεύς στα μυκηναϊκά χρόνια σήμαινε τον αρχηγό μιας οποιασδήποτε ομάδας, ακόμα και τον αρχιτεχνίτη μιας ομάδας χαλκουργών.

Η εξάπλωση: Τέλη του 15ου αιώνα οι Μυκηναίοι κυριεύουν την Κνωσό, κυριαρχούν στην Κρήτη και επιβάλλουν τη δική τους θαλασσοκρατία. Δημιουργούν εμπορικούς σταθμούς σε όλο το Αιγαίο. Το 13ο αιώνα αποίκισαν συστηματικά την Κύπρο. Ιδρύουν μυκηναϊκή παροικία στη φοινικική πόλη Ουγκαρίτ. Επεκτείνουν τις εμπορικές τους δραστηριότητες στην Παλαιστίνη και την Αίγυπτο. Χεττιτικές πινακίδες που βρέθηκαν στη Χαττούσα αναφέρονται με τιμητικό τρόπο στο βασιλιά των Αχιγιάβα (πιθανότατα των Αχαιών). Επεκτείνονται επίσης στην Αίγυπτο, την ιταλική χερσόνησο, τη Σικελία, τη Σαρδηνία και τις ανατολικές ακτές της Ισπανίας. Οι επαφές τους με τις πόλεις του Εύξεινου πόντου τους συνδέουν με την τρωική εκστρατεία. Αν και η αρχαία ελληνική παράδοση χρονολογεί την εκστρατεία στα 1184 π.Χ. το πιθανότερο είναι να συνέβη στα τέλη του 13ου αι όταν οι Μυκηναίοι ήταν στο απόγειο της δύναμής τους. Πιθανότατα λόγοι ανασφάλειας οδήγησαν τους ΄Ελληνες πίσω στην πατρίδα τους παρά τη νίκη τους .Το σημαντικότερο όμως είναι πως οι ΄Ελληνες αρχίζουν ήδη να συνειδητοποιούν τον πανελλήνιο χαρακτήρα της εκστρατείας αυτής και την κοινή τους ταυτότητα.

Η παρακμή: Από τις αρχές του 12ου αι οι επαφές με την Ανατολή γίνονται δύσκολα. Το κράτος των Χετταίων καταλύθηκε. Οι λαοί της θάλασσας επιτίθενται στην Κύπρο, την Αίγυπτο και τις ανατολικές ακτές της Μεσογείου με αποτέλεσμα την οικονομική καταστροφή τους. ΄Ετσι οι εμπορικές επαφές των Μυκηναίων περιορίζονται και τελικά τερματίζονται προκαλώντας την οικονομική καταστροφή τους. Η καταστροφή αυτή προφανώς ολοκληρώθηκε από εσωτερικές διενέξεις, δυναστικές έριδες και συγκρούσεις ανάμεσα στα μυκηναϊκά κέντρα.

Ο πολιτισμός:  Τα στοιχεία που επιβεβαιώνουν την πολιτιστική συνοχή του μυκηναϊκού κόσμου είναι:

-Η κοινή γλώσσα (γραμμική β )

-Οι κοινές θρησκευτικές δοξασίες

-Η ομοιομορφία σε όλες τις πτυχές του υλικού βίου (πολεμικός εξοπλισμός, ενδυμασία, καλλωπισμός, κλπ)

-Μυκηναϊκή τέχνη (οι τεχνίτες εξαρτώνται από τα ανάκτορα)

Δείγματα μυκηναϊκής αρχιτεκτονικής (Οχυρωμένες ακροπόλεις, ανάκτορα, ταφικές κατασκευές)

Δομή ανακτόρου – μεγάρου: Πυρήνας του είναι το μέγαρο, δηλ.ένα ορθογώνιο οικοδόμημα που διακρίνεται σε τρία μέρη: Ένα ανοικτό χώρο που επικοινωνεί με μία μεγάλη αυλή, τον προθάλαμο –πρόδομο, και το κυρίως μέγαρο με μία εστία στο κέντρο και τέσσερις κίονες γύρω από αυτή για τη στήριξη της οροφής. Στη δεξιά πλευρά της αίθουσα είναι τοποθετημένος ο θρόνος. Αριστερά και δεξιά της αυλής υπάρχουν πολλά διαμερίσματα.

-Οι θολωτοί τάφοι: Αποτελούντα από ένα θάλαμο εξ ολοκλήρου κτιστό σε σχήμα κυψέλης. Στη μία πλευρά του θαλάμου υπάρχει είσοδος με τριγωνική απόληξη στο επάνω μέρος της πιθανότατα ξύλινης πόρτας. Σε αυτή οδηγεί μακρύς διάδρομος με κτιστές πλευρές. Μετά την ταφή η είσοδος και όλος ο τάφος καλυπτόταν με χώμα δίνοντας την εντύπωση ενός μικρού λόφου. Ο πιο γνωστός θολωτός τάφος είναι ο λεγόμενος « θησαυρός του Ατρέως» στις Μυκήνες.

-Τοιχογραφίες και αγγειογραφικές παραστάσεις:  Διακοσμούσαν τα ανάκτορα και αποτελούσαν εργασία έμπειρων καλλιτεχνών. Οι επιρροές από τη μινωική εποχή σταδιακά περιορίζονται. Τα φυσικά τοπία των μινωιτών αντικαθίστανται από τελετουργικές σκηνές και κυρίως πολεμικές ή σκηνές κυνηγιού.

2. Η ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΛΑΔΑ (από το 1100-323π.Χ.)

1.      Ομηρική Εποχή (1100-750 π.Χ)

Μετά την παρακμή των μυκηναϊκών κέντρων ακολουθεί περίοδος αναστατώσεων που διαρκεί τρεις αιώνες, η οποία ονομάζεται από πολλούς ελληνικός μεσαίωνας ή σκοτεινοί χρόνοι. Κύριες Πηγές πληροφόρησης:

-Αρχαιολογικά ευρήματα

-Ομηρικά έπη.

Ο πρώτος ελληνικός αποικισμός: Τα ελληνικά φύλα από τα μέσα του 11ου αιώνα ως και τον 9ο αι εξαπλώνονται με γέφυρα τα νησιά του Αιγαίου στις δυτικές ακτές της Μικράς Ασίας. ΄Εχουμε τρία ρεύματα μετακινήσεων.

1) Ελληνικά φύλα που μιλούσαν τη αιολική διάλεκτο μετακινούνται από Θεσσαλία προς ΒΑ Αιγαίο και εγκαθίστανται στα νησιά Τένεδο,΄Ιμβρο και τα παράλια της Μ.Ασίας. Η περιοχή αυτή ονομάζεται Αιολίς.

2) Οι ΄Ιωνες, φύλο από τη ΒΑ Πελοπόννησο, Αττική, Εύβοια παρασύροντας και άλλα ελληνικά φύλα όπως Δρύοπες, Μολοσσούς, Αρκάδες, Φωκείς, Μάγνητες και με γέφυρα τις Κυκλάδες μετακινούνται προς Σάμο, Χίο, και τις απέναντι ακτές της Μ. Ασίας όπου ίδρυσαν δώδεκα νέες πόλεις, που αποτέλεσαν μία θρησκευτική ένωση το Πανιώνιο με κέντρο το ιερό του Ποσειδώνα στο ακρωτήριο της Μυκάλης. Εξαπλώθηκαν τόσο πολύ ώστε η περιοχή να γίνει γνωστή με το όνομα Ιωνία.

3) Οι Δωριείς χωρίς να πιέζονται από κανένα άλλο ελληνικό φύλο αποχωρούν από τη Λακωνία, την Επίδαυρο, την Τροιζήνα και εγκαθίστανται στη Μήλο, τη Θήρα, την Κρήτη, τη Ρόδο, την Κω και στις ΝΔ ακτές της Μ. Ασίας.΄ Εξι πόλεις ( Ιαλυσός , Κάμιρος, Λίνδος της Ρόδου, Κως , Κνίδος και Αλικαρνασσός ) συγκροτούν τη δωρική εξάπολη με κέντρο το ιερό του Απόλλωνα στο Τριόπιο, ακρωτήριο της Κνίδου.

Όλα τα ελληνικά φύλα εγκαθίστανται μόνιμα στις νέες περιοχές και αναμειγνύονται με το ντόπιο πληθυσμό αλλά και μεταξύ τους, ενώ επεκτάθηκαν και στην ενδοχώρα.

Οικονομία: Την εποχή αυτή κύρια πηγή οικονομικής ανάπτυξης ήταν η γη. Τα μέλη κάθε οικογένειας συγκροτούσαν έναν οίκο και επιτελούσαν όλες τις παραγωγικές εργασίες. Όλα τα παραγόμενα αγαθά, κυρίως γεωργικά και κτηνοτροφικά καταναλώνονταν στο πλαίσιο του οίκου. Το ανταλλακτικό εμπόριο μεταξύ των οίκων με ανταλλαγή δώρων αλλά και η πειρατεία και ο πόλεμος είναι τρόποι αναπλήρωσης των αγαθών που λείπουν. Μέτρο αναφοράς για την αξιολόγηση των ανταλλασσόμενων αγαθών ήταν το βόδι ή τα δέρματα ζώων, τα μέταλλα και οι δούλοι. Το εξωτερικό εμπόριο για την προμήθεια μετάλλων και δούλων γινόταν από τους Φοίνικες.

Κοινωνία: Τα μέλη του οίκου που συνδέονται με συγγενικούς δεσμούς γίνονται κάτοχοι της γης και αποκτούν οικονομική ισχύ. Είναι οι άριστοι (ευγενείς) που γνωρίζουμε από τις διηγήσεις του Ομήρου. Μία πολυάριθμη κοινωνική ομάδα γνωστή με το όνομα πλήθος είναι οι άνθρωποι που δεν έχουν άμεσους συγγενικούς δεσμούς με τους ευγενείς. Δεν εξαρτώνται οικονομικά από έναν οίκο αλλά εξαρτώνται οικονομικά από τους οίκους μιας ευρύτερης περιοχής. Υπάρχουν επίσης οι εξειδικευμένοι τεχνίτες, οι δημιουργοί που ασκούσαν τις εργασίες τους για να καλύψουν τις ανάγκες μιας κοινότητας, που περιλάμβανε τους οίκους μιας περιοχής. Τέλος οι δούλοι αποτελούν περιουσιακό στοιχείο του οίκου και καλύπτουν τις ανάγκες της κοινότητας.

Πολιτική οργάνωση:

Οι πρώτες ελληνικές κοινωνίες οργανώθηκαν με κράτη φυλετικά.  Κάθε φύλο, το οποίο διαρθρωνόταν σε φυλές, φ(ρ)ατρίες και γένη με βάση τους συγγενικούς δεσμούς, μπορεί να αποτελέσει ένα κράτος. Οι φυλετικοί αρχηγοί εξελίσσονται σε κληρονομικούς βασιλείς αφότου τα φύλα αποκτούν μόνιμες εγκαταστάσεις. Ο βασιλιάς των ομηρικών κοινωνιών ήταν ο αρχηγός του στρατού σε περιόδους πολέμου και ο κυβερνήτης με θρησκευτική και δικαστική εξουσία σε περίοδο ειρήνης. Το συμβούλιο αυτό των ευγενών (βουλή των γερόντων) βαθμιαία περιόρισε τη βασιλική εξουσία. Σε περιπτώσεις σημαντικών αποφάσεων συγκαλούσε σε σύνοδο το πλήθος, κυρίως τους πολεμιστές για να ζητήσει τη γνώμη τους (εκκλησία του Δήμου).

Πολιτισμός: Μετά την πτώση των μυκηναϊκών ανακτόρων οι ΄Ελληνες για τρεις αιώνες περίπου δε χρησιμοποιούν γραφή. Τέλη 9ου ή στις αρχές του 8ου π.Χ. αι  η γραφή επανεμφανίζεται στον ελλαδικό χώρο. Τα σύμβολα της γραφής δεν αποδίδουν πλέον συλλαβές αλλά φθόγγους. Οι ΄Ελληνες προσαρμόζουν τα σύμβολα στις φωνητικές αξίες της ελληνικής γλώσσας και επιπλέον προσθέτουν τα φωνήεντα που λείπουν από το φοινικικό αλφάβητο. Επίσης, στην ομηρική εποχή δημιουργούνται τα πρώτα ιερά και παγιώνονται οι θρησκευτικές αντιλήψεις που συγκροτούν το ολυμπιακό δωδεκάθεο. Διαμορφώνεται επίσης η επική ποίηση και αναπτύσσεται η κεραμική και η μικροτεχνία. Στον ελλαδικό χώρο δημιουργούνται τραγούδια με ηρωικό περιεχόμενο που αποτέλεσαν το υπόβαθρο των ομηρικών επών. Οι ποιητές των ομηρικών χρόνων, οι ραψωδοί τα τραγουδούσαν στο λαό προσθέτοντας συνεχώς καινούρια τραγούδια. Ο ΄Ομηρος κατά πάσα πιθανότητα συνέθεσε την Ιλιάδα γύρω στα μέσα του 8ου π.Χ.αι και την Οδύσσεια γύρω στα τέλη του 8ου ή στις αρχές ου 7ου αι. Τέλος,  τέχνη των μυκηναϊκών χρόνων ονομάστηκε γεωμετρική εξαιτίας των γεωμετρικών σχεδίων που κυριάρχησαν στη διακόσμηση των αγγείων και στην κατασκευή των έργων της μικροτεχνίας.

2.      Αρχαϊκή εποχή  (750-480 π.Χ)

Είναι η εποχή της προετοιμασίας και των απαρχών της οικονομικής, πολιτικής, πολιτιστικής εξέλιξης του ελληνικού κόσμου. Από τα μέσα του 8ου αι π.Χ. στο πλαίσιο των οργανωμένων πόλεων – κρατών αρχίζει ο δεύτερος ελληνικός πολιτισμός. Ο 7ος και 6ος αι υπήρξε η εποχή της διαμόρφωσης του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Το τέλος της αρχαϊκής εποχής σηματοδοτούν οι αγώνες των Ελλήνων ενάντια στους «βάρβαρους», με τους οποίους ενισχύεται η εθνική τους συνείδηση και επικυρώνεται η αποτελεσματικότητα της οργάνωσης της πόλης –κράτους.

Πόλις-κράτος: οργάνωση κάτω από μια εξουσία σε κοινό χώρο. Συστατικά στοιχεία της πόλης – κράτους:

-Απαρτίζεται από ένα χώρο, κέντρο άσκησης της εξουσίας, τειχισμένο συνήθως , που ονομάζεται άστυ ή πόλις και μία ευρύτερη περιοχή με καλλιεργήσιμη γη, οικισμούς και κώμες, την ύπαιθρο χώρα.

-Οι πολίτες συμμετείχαν στη διαχείριση των κοινών και έπαιρναν μικρότερο ή μεγαλύτερο μέρος στη λήψη των αποφάσεων, ανάλογα με τον τύπο του πολιτεύματος.

-Οι τρεις βασικές επιδιώξεις της πόλης – κράτους ήταν η ελευθερία, η αυτονομία, η αυτάρκεια.

Η σημασία του θεσμού της πόλης-κράτους: Ο συνεχής αγώνας των πολιτών των ελληνικών πόλεων – κρατών να διατηρήσουν την ελευθερία, την αυτονομία, την αυτάρκεια της πόλης τους οδηγούσε σε μία μορφή πατριωτισμού με έντονο τοπικιστικό πνεύμα που δεν ευνοούσε την ένωσή τους σε ένα κράτος. Ο θεσμός της πόλης υπήρχε από την 4η χιλιετία προ Χριστού στη Μεσοποταμία. ΄Ομως μόνο στις ελληνικές πόλεις – κράτη οι έννοιες του πολίτη και της πολιτικής απέκτησαν υπόσταση και έγιναν πραγματικότητα. Αποτελεί επίτευγμα του ελληνικού πολιτισμού και μέσα στο πλαίσιο της πόλης κράτους αναπτύχθηκαν η δημοκρατία, η ποίηση, η φιλοσοφία, το θέατρο, η ρητορική, η πολεοδομία, η επιστήμη.

Η οικονομική και κοινωνική οργάνωση: Η συγκρότηση των πόλεων κρατών ήταν άμεσα συνδεδεμένη με τις εκάστοτε οικονομικλες-κοινωνικές-πολιτικές συνθήκεςς. Οι πρώτες πόλεις –κράτη σχηματίστηκαν πιθανότατα στη Μικρά Ασία στη διάρκεια του πρώτου αποικισμού. Στον Ελλαδικό χώρο πιθανότατα ή τμήματα διαφορετικών φύλων ανεξαρτητοποιήθηκαν και οργανώθηκαν μεταξύ τους ή γειτονικές κοινότητες ενώθηκαν σε ενιαίο χώρο ή κώμες (χωριά) συγκρότησαν όλα μαζί ενιαία διοίκηση. Στις δύο τελευταίες περιπτώσεις μιλάμε για συνοικισμό.

Η κρίση του ομηρικού κόσμου: Προς τα τέλη του 9ου αι. π.Χ. οι ομηρικές κοινότητες οδηγούνται σε οικονομική κρίση: 1)λόγω περιορισμένων μέσων εκμετάλλευσης, 2)λόγω συγκέντρωσης της γης σε λίγους, 3)της απουσίας εργασιακής ειδίκευσης, 4)αλλά και της έλλειψης άλλων πόρων πέρα από την εκμετάλλευση της γης και 5)του περιορισμού της βασιλικής εξουσίας και 6)της αύξησης της δύναμης των ευγενών, οι οποίοι εξαιτίας της έλλειψης οργανωμένου στρατού οδηγήθηκαν στην αμφισβήτηση της εξουσίας του βασιλιά.

-Η οργάνωση της ομηρικής κοινότητας: Οι ευγενείς ή εσθλοί ή ευπατρίδες ή άριστοι ή αγαθοί αφιέρωναν το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου τους στη σωματική άθληση και στην καλλιέργεια του πνεύματος. ΄Ετρεφαν άλογα και βρίσκονταν σε διαρκή πολεμική ετοιμότητα γι’ αυτό ονομάστηκαν και ιππείς. Ο μεγάλος αριθμός μικρών ή μεσαίων καλλιεργητών ή ακτημόνων γνωστών με τα ονόματα πλήθος, όχλος, κακοί κα. Πολλοί από αυτούς ασχολήθηκαν αργότερα με εμπόριο, ναυτιλία και πλούτισαν όμως δεν εξισώθηκαν με τους ευγενείς. Η ανάπτυξη του θεσμού της δουλείας συνδέεται άμεσα με την ιστορική πορεία των πόλεων – κρατών γιατί υπήρχε η αντίληψη ότι ο πολίτης πρέπει να είναι απαλλαγμένος από τις εργασίες για να ασχολείται μόνο με τις υποθέσεις της πόλης.

Η αντιμετώπιση της κρίσης: Μια και η κλειστή αγροτική κοινωνία αδυνατούσε να βγάλει τις πόλεις- κράτη από την κρίση δόθηκαν οι ακόλουθες λύσεις: 1) Ανάπτυξη της βιοτεχνίας και του εμπορίου, 2) Κατακτητικοί πόλεμοι και εδαφική επέκταση, 3) Ίδρυση αποικιών. ΄Ετσι η Αθήνα ανέπτυξε τη βιοτεχνία και το εμπόριό της. Η Σπάρτη, το ΄Αργος, η ΄Ηλιδα κατέκτησαν γειτονικές τους περιοχές. Η Κόρινθος τα Μέγαρα, η Χαλκίδα, η Μίλητος ίδρυσαν αποικίες. Υπήρχαν όμως και απομονωμένα φύλα όπως οι Αρκάδες, οι Αιτωλοί, οι Ηπειρώτες, οι Μακεδόνες και άλλοι που διατήρησαν τη φυλετική οργάνωση και δεν ακολούθησαν την ίδια οικονομική πορεία.

Ο δεύτερος αποικισμός (8ος -6ος αι π.Χ). Ο όρος προέρχεται από το ρήμα αποικίζω (στέλνω μακριά από τον οίκο, την πατρίδα) και δηλώνει την αναγκαστική μετακίνηση, την εγκατάσταση σε άλλη περιοχή και τη δημιουργία νέας πόλης. Διαφέρει από τον πρώτο αποικισμό(11ος -9ος αι) αφού είναι επιχείρηση οργανωμένη από τη μητέρα (μητρόπολη) πόλη-κράτος. Οι αποικίες που δημιουργούνται είναι νέες πόλεις-κράτη αυτόνομες και αυτάρκεις με χαλαρούς δεσμούς με τη μητρόπολη, ανύπαρκτους ή και εχθρικές σχέσεις κάποιες σπάνιες φορές.

-Αίτια αποικισμού: 1. στενοχωρία (έλλειψη ζωτικού χώρου εξαιτίας της αύξησης του πληθυσμού και τις περιορισμένες εκτάσεις καλλιεργήσιμης γης). 2. έλλειψη πρώτων υλών, κυρίως μετάλλων. 3. αναζήτηση νέων αγορών για την προμήθεια και την πώληση αγαθών. 4. εσωτερικές πολιτικές κρίσεις που οδηγούσαν σε απομόνωση μια ομάδα των κατοίκων. 5. η αύξηση των γνώσεων για τους θαλάσσιους δρόμους και τις περιοχές εγκατάστασης. 6. ο ριψοκίνδυνος χαρακτήρας των Ελλήνων.

-Αποτελέσματα αποικισμού: 1. η αποικιστική εξάπλωση επανασυνδέει τους ΄Ελληνες με τη Μεσόγειο και περιορίζει τη δραστηριότητα άλλων λαών, όπως των Φοινίκων. 2. οι αποικίες εξελίσσονται σε χώρους πειραματισμού για τους ΄Ελληνες. 3. Γίνονται ανταλλαγές πολιτιστικών στοιχείων, αισθητικών πρακτικών, πολιτικών πρακτικών και θρησκευτικών πεποιθήσεων με τους ντόπιους. ΄Ετσι υπάρχει αλληλεπίδραση σε όλους τους τομείς. 4. Στο πλαίσιο αυτών των ανταλλαγών διαδίδεται η γραφή. Το χαλκιδικό αλφάβητο, μορφή του ελληνικού αλφαβήτου διαδίδεται από τους Χαλκιδείς αποίκους στους ιταλικούς λαούς και γίνεται το πρότυπο διαμόρφωσης τους λατινικού αλφαβήτου. 5. Αντιμετωπίζεται η οικονομική κρίση έξω από τα όρια των πόλεων-κρατών με την ανάπτυξη δευτερογενούς και τριτογενούς τομέα της οικονομίας. 6. Το εμπόριο αποκτά χαρακτήρα εμπορευματοχρηματικό με την κοπή και τη χρήση του νομίσματος. Το νόμισμα γίνεται το κύριο μέσο συναλλαγής. 7. Δημιουργείται νέα κατηγορία πολιτών ,που πλούτισαν από το εμπόριο και διεκδικούν πολιτική εξουσία. 8. Η δουλεία αναπτύσσεται εξαιτίας της ανάγκη για περισσότερα φτηνά εργατικά χέρια. Χρησιμοποιούνται για πρώτη φορά αργυρώνητοι δούλο ως παράγοντας οικονομικής ανάπτυξης.

Τα πολιτεύματα: Η πορεία μεταβολής των πολιτευμάτων παρουσιάζει το ακόλουθο θεωρητικό σχήμα: Βασιλεία –αριστοκρατία –ολιγαρχία –τυραννίδα - δημοκρατία. Η δημιουργία πόλεων-κρατών συνδέεται με την εξασθένιση του θεσμού της βασιλείας, η οποία διατηρείται μόνο σε κράτη με φυλετική οργάνωση και την επικράτηση στης αριστοκρατία όπου οι άριστοι (αυτοί που είχαν τη γη) είχαν στα χέρια τους την εξουσία. Όμως η ανάπτυξη του εμπορίου με τον αποικισμό ευνοεί τη δημιουργία νέων κοινωνικών τάξεων, εμπόρων, βιοτεχνών που διεκδικούν μερίδιο στην εξουσία. Αλλά και η οπλιτική φάλαγγα ,στην οποία ανήκαν όσοι απέκτησαν την ιδιότητα του πολεμιστή και μπορούσαν να εξοπλίζονται οδηγεί στην ανάπτυξη της ιδέας της ισότητας. Τέλη 7ου –αρχές 6ου π.Χ. αι. οι αγώνες μεταξύ ευγενών και πλήθους εντείνονται. Η καταγραφή των νόμων βοηθά στην επίλυση των συγκρούσεων. Τους νόμους καταγράφουν οι νομοθέτες ή αισυμνήτες. Το πολίτευμα τώρα μεταβάλλεται σε ολιγαρχικό ή τιμοκρατικό γιατί κριτήριο της διάκρισης των πολιτών ήταν τα τιμήματα, δηλ τα εισοδήματα. Πολλές φορές ευγενείς που είχαν αναδειχτεί ηγέτες κατώτερων κοινωνικών ομάδων με την υποστήριξή τους καταλαμβάνουν την εξουσία και γίνονται.Οι περισσότεροι είχαν βίαιο τέλος.

Στα τέλη του 6ου αι γίνονται μεταρρυθμιστικές ενέργειες (π.χ. Κλεισθένη) που ανοίγουν το δρόμο προς τη δημοκρατία στην οποία κυρίαρχο όργανο είναι η εκκλησία του δήμου, δηλ η συνέλευση των πολιτών που είχαν πολιτικά δικαιώματα. Υπήρχε το δικαίωμα της ισηγορίας (όλοι διατυπώνουν ελεύθερα τη γνώμη τους) και της ισονομίας ( όλοι μπορούν να συμμετέχουν στην ψήφιση των νόμων)

Ο πολιτισμός: Ο ποιητικός λόγος γίνεται πιο προσωπικός και βιωματικός. Ο πεζός λόγος επιχειρεί να εξηγήσει δη δημιουργία του κόσμου και να καταγράψει ήθη, έθιμα (αρχές ιστορικής γραφής). Η τέχνη είναι επηρεασμένη από την ανατολή (αρχαϊζουσα φάση). Στην αρχιτεκτονική δημιουργούνται δύο βασικοί ρυθμοί ο ιωνικός και ο δωρικός, ενώ κατασκευάζονται τα πρώτα μεγάλα αγάλματα κούροι και κόρες. Στο χώρο της κεραμικής έχουμε την επικράτηση του μελανόμορφου και του ερυθρόμορφου ρυθμού. Στην Ιωνία αναπτύσσεται η φιλοσοφία, ενώ αποκρυσταλλώνονται και οι θρησκευτικές πεποιθήσεις των .Τα χαρακτηριστικά κάθε θεού γίνονται κοινά σε πανελλήνιο επίπεδο και ορισμένοι τόποι λατρείας εξελίσσονται σε πανελλήνια ιερά, όπως η Ολυμπία, οι Δελφοί, η Δήλος.

Οι περσικοί πόλεμοι:  Η ιωνική επανάσταση (499-494π.Χ) ήταν η αφορμή για τις περσικές επιχειρήσεις στην Ελλάδα. Η πρώτη απόπειρα καταλήγει στην καταστροφή του περσικού στόλου στον ΄Αθω (492 π.Χ.). Η πρώτη οργανωμένη εκστρατεία τελειώνει με τη μάχη του Μαραθώνα (490π.Χ.) στην οποία η συμβολή του Μιλτιάδη είναι καταλυτική. Η δεύτερη οργανωμένη εκστρατεία υπό τον Ξέρξη οδηγεί σε μία σειρά συγκρούσεων: συνέδριο Κορίνθου (481) – Θερμοπύλες (Λεωνίδας) – Αρτεμίσιο – Σαλαμίνα (Θεμιστοκλής) – Πλαταιές (Παυσανίας) – Μυκάλη (480-479π.Χ.). Την ίδια εποχή οι ΄Ελληνες της Δύσης αντιμετωπίζουν τους Καρχηδόνιους στη Σικελία(μάχη της Ιμέρας :480 π.Χ.)

-Η σημασία των περσικών πολέμων: Δημιουργείται η κοινή ιστορική μνήμη των Ελλήνων (ήταν οι πρώτοι εθνικοί πόλεμοι των Ελλήνων).΄Ετσι δημιουργείται η ιδέα του πανελλήνιου πνεύματος. Συγκρούστηκαν δύο διαφορετικοί πολιτισμοί ,δύο συστήματα αξιών και δύο διαφορετικοί τρόποι ζωής.

3.      Κλασική εποχή (480-323 π.Χ)

Γιατί ονομάζεται κλασική: Α. αναγνωρίζεται η υπεροχή των συντελεστών της και των επιτευγμάτων τους. Β . επικυρώνει την πνευματική τους επιβολή και Γ. τη διαχρονική επιβίωσή τους στις ιδέες και τα δημιουργήματα μεταγενέστερων εποχών. Δ. Την εποχή αυτή διαμορφώνονται οι αξίες που αποτελούν τα θεμέλια του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού.

-Συνθήκες: 

Οι ΄Ελληνες γεμίζουν αυτοπεποίθηση μετά τη νίκη τους, αισθάνονται αυτάρκεις και διακατέχονται από αίσθημα υπεροχής απέναντι στους βαρβάρους. Μετά τους περσικούς πολέμους η Aθήνα εξελίχθηκε σε μεγάλη δύναμη και αυτό την οδήγησε σε αντιπαράθεση με τη Σπάρτη. Οι συνεχείς επεμβάσεις των Περσών βασιλέων στο πρώτο μισό του 4ου αιώνα με την παροχή χρημάτων στρατιωτικής βοήθειας Η επιτακτική ανάγκη της ιδέας της πανελλήνιας ένωσης το δεύτερο μισό του αιώνα

Η συμμαχία της Δήλου – Αθηναϊκή ηγεμονία

Η Αθήνα εξελίχθηκε σε μεγάλη δύναμη και έτσι ίδρυσε την Α΄ Αθηναϊκή συμμαχία (478/7 π.Χ). Έδρα της ορίστηκε η Δήλος όπου βρισκόταν το συμμαχικό ταμείο και συγκεντρώνονταν κάθε χρόνο οι αντιπρόσωποι. Τα μέλη είχαν τα ίδια δικαιώματα και τις ίδιες υποχρεώσεις. Ο φόρος καθοριζόταν σε πλοία ή χρήματα. Όμως οι Αθηναίοι χρησιμοποίησαν τα χρήματα του συμμαχικού ταμείου για τον εξωραϊσμό της Αθήνας και την ίδια τη συμμαχία ως μέσο επιβολής τους στους άλλους ΄Ελληνες.

-Πρωταγωνιστες και γεγονότα: Εκπρόσωπος της αριστοκρατικής παράταξης ήταν ο Κίμων.΄Ηταν υπέρ της συνεργασίας με τη Σπάρτη. Αντιμετώπισε νικηφόρα τους Πέρσες στον Ευρυμέδοντα ποταμό το 467 πΧ. Οι φιλολακωνικές του τάσεις είχαν ως συνέπεια την πολιτική του ήττα (εξοστρακίστηκε το 461 π.Χ.) και τη διακοπή των φιλικών σχέσεων Αθήνας –Σπάρτης κατά το γ΄ μεσσηνιακό πόλεμο. Μετά τον εξοστρακισμό του, δολοφονείται ο Εφιάλτης -αρχηγός των δημοκρατικών και τη θέση του παίρνει ο Περικλής. Το 454π.Χ.η έδρα του συμμαχικού ταμείου μεταφέρεται στην Αθήνα και η πόλη εκδηλώνει με ένοπλες επεμβάσεις την ηγεμονική της τάση στις πόλεις που εμφάνιζαν διάθεση να αποχωρήσουν. Ο Κίμων επανέρχεται το 451π.Χ. και υπογράφει πενταετή ανακωχή με τη Σπάρτη. Εκστρατεύει στην Κύπρο όπου και πεθαίνει κατά την πολιορκία του Κιτίου.(450 π.Χ.). Οι Αθηναίοι υπογράφουν την Καλλίειο ειρήνη με τους Πέρσες αναγκάζοντάς τους να αναγνωρίσουν την ανεξαρτησία των ελληνικών πόλεων της Μ. Ασίας. Μετά το θάνατο του Κίμωνα ο Περικλής υπογράφει με τους Σπαρτιάτες τις τριακοντούτεις σπονδές(445π.Χ.)

Η εποχή του Περικλή

Η τριακονταετής ειρήνη στην πραγματικότητα κράτησε μόνο 15 χρόνια και ταυτίζεται με την ανάπτυξη της Αθήνας. Κύριος υπαίτιος ήταν ο Περικλής γι’ αυτό και ο 5ος αιώνας ονομάζεται χρυσός αιώνας του Περικλή. Εκλεγόταν με δημοκρατικές διαδικασίες κάθε χρόνο στρατηγός. Είχε την πολιτική οξυδέρκεια προικισμένου ηγέτη και επιβαλλόταν στο πλήθος χωρίς να περιορίζει τις ελευθερίες του. Ενίσχυσε το δημοκρατικό πολίτευμα με την καθιέρωση χρηματικής αποζημίωσης στους κληρωτούς άρχοντες, τους βουλευτές και τους λαϊκούς δικαστές. Οι οικονομικές παροχές επεκτάθηκαν σε δαπάνες για την πολιτιστική ανάπτυξη των Αθηναίων (θεωρικά: αντίτιμο για ελεύθερη είσοδο στο θέατρο των πολιτών). Συμμάχησε με τον ΄Εγεστα, τους Λεοντίνους, το Ρήγιο και συνέβαλε στην ίδρυση της αποικίας των Θουρίων(444/3 π.Χ.). Τότε ο Πειραιάς εξελίσσεται σε μεγάλο λιμάνι. Το επίνειο της Αθήνας χτίζεται σύμφωνα με τα πολεοδομικά σχέδια του Ιππόδαμου του Μιλήσιου.

-Τα έσοδα του κράτους προέρχονται από την εκμετάλλευση των μεταλλείων, τη φορολογία, το φόρο των συμμάχων και τις έκτακτες εισφορές. Άμεση φορολογία δεν υπάρχει. Φόρο πληρώνουν μόνο οι μέτοικοι, το μετοίκιο (12 δραχμές το χρόνο για τους άνδρες και 6 για τις γυναίκες, αν είχαν εισοδήματα). Σημαντική ήταν η έμμεση φορολογία από τα εισαγόμενα και εξαγόμενα προϊόντα. Οι εισφορές των συμμάχων ανέρχονταν σε 6000 τάλαντα περίπου στις αρχές του πελοποννησιακού πολέμου. Αλλά πολλές φορές οι Αθηναίοι επέβαλαν στους συμμάχους έκτακτη φορολογία. Βασική πηγή εισόδων ήταν και ο θεσμός των λειτουργιών. Πρόκειται για δαπάνες στρατιωτικών και θρησκευτικών εκδηλώσεων που αναλάμβαναν οι πλουσιότεροι πολίτες και είχαν τιμητικό χαρακτήρα . Οι σπουδαιότερες χορηγίες: Τριηραρχία: υποχρέωση συντήρησης και εξοπλισμού μιας τριήρους. Αρχιθεωρία: τα έξοδα της επίσημης αποστολής (θεωρίας) σε πανελλήνιες γιορτές. Η εστίαση: τα έξοδα του δείπνου μιας φυλής σε θρησκευτικές γιορτές. Η γυμνασιαρχία: για την τέλεση αγώνων λαμπαδηδρομίας στα Παναθήναια.

Ο πελοποννησιακός πόλεμος (431-404 π.Χ)

Η Αθηναϊκή και η Πελοποννησιακή συμμαχία βρίσκονταν σε ανταγωνισμό για τους εξής λόγους:

-φυλετική διαφορά: Αθηναίοι = Ίωνες / Σπαρτιάτες = Δωριείς

-πολιτειακή συγκρότηση: Αθήνα: δημοκρατία / Σπάρτη : ολιγαρχία

-η Αθήνα είχε ηγεμονικές τάσεις.

Ο Θουκυδίδης και ο Ξενοφώντας είναι οι δύο ιστορικοί που ασχολήθηκαν με τον πελοποννησιακό πόλεμο.

Οι νεότεροι ιστορικοί τον χωρίζουν σε τρεις φάσεις: 1) Αρχιδάμειος ή δεκαετής πόλεμος (431-421 π.Χ.), 2) Σικελική εκστρατεία (415 -413 π.Χ), 3) Δεκελεικός ή Ιωνικός πόλεμος (413 -404 π.Χ)

Επιπτώσεις: Οι ελληνικές πόλεις μεταβλήθηκαν σε πεδία συγκρούσεων και πολλές από αυτές όπως οι Πλαταιές, η Μυτιλήνη, η Μήλος κα καταστράφηκαν. Οι άνθρωποι εξαχρειώθηκαν. Δημιουργήθηκαν οι προϋποθέσεις ανάμειξης των Περσών στα εσωτερικά θέματα του ελληνικού κόσμου. Οι Αθηναίοι χάνουν και η Σπαρτιατική ηγεμονία αναγνωρίζεται από τις ελληνικές πόλεις (404π.Χ).

Οι πόλεις κράτη αντιμετωπίζουν προβλήματα οικονομικής και κοινωνικής κρίσης: Οξύνεται ο ανταγωνισμός και πληθαίνουν οι συκγρούσεις. Μετά την επικράτηση των Σπαρτιατών, οι  Πέρσες δημιουργούν αντισπαρτιατικό συνασπισμό από τη Θήβα, την Κόρινθο, το ΄Αργος, την Αθήνα και υποκινεί σειρά συγκρούσεων γνωστών ως Βοιωτικός ή Κορινθιακός πόλεμος (395-386π.Χ.) Ο πόλεμος αυτός λήγει με την ταπεινωτική Ανταλκίδειο ειρήνη με την οποία οι Σπαρτιάτες παραδίδουν τις ελληνικές πόλεις των παραλίων της Μ.Ασίας και την Κύπρο στο βασιλιά της Περσίας, διακηρύττουν την αυτονομία όλων των ελληνικών πόλεων, εκτός των νησιών ΄Ιμβρο, Λήμνο, Σκύρο ,που παραμένουν στους Αθηναίους, και γίνονται οι ίδιοι τοποτηρητές της ειρήνης στην Ελλάδα. Για μικρό χρονικό διάστημα οι Θηβαίοι θα ιδρύσουν τη δική τους Θηβαϊκή ηγεμονία , που καθιερώνεται από τη μάχη στα Λεύκτρα (371π.Χ) και τελειώνει με τη μάχη στη Μαντίνεια (362π.Χ).

Πανελλήνια ιδέα: Νέα πολιτική έκφραση που διατυπώθηκε στα τέλη του 5ου π.Χ. από το σοφιστή Γοργία σε λόγο του στην Ολυμπία. Κύριος εκφραστής αυτής της ιδέας ήταν ο ρητοροδιδάσκαλος Ισοκράτης. Στον πανηγυρικό του λόγο (380 π.Χ.) διατυπώνει την άποψη ότι η Αθήνα θα μπορούσε να ηγηθεί του κοινού αγώνα εναντίον των Περσών.  Τις απόψεις του συμμερίζονταν ο Ευαγόρας, βασιλιάς της Κύπρου, ο Ιάσονας, τύραννος των Φερρών της Μαγνησίας, ο Διονύσιος Α, τύραννος των Συρακουσών. Στα βαθιά του γεράματα ο Ισοκράτης έβλεπε στο πρόσωπο του Φιλίππου Β της Μακεδονίας τον ηγέτη που θα πραγματοποιούσε το όνειρο της πανελλήνιας ιδέας. Αντίθετος στην πανελλήνια ιδέα ,πιστός οπαδός της ιδέας μιας δυνατής Αθήνας ήταν ο Δημοσθένης.

Ο Φίλιππος Β΄και η ένωση των Ελλήνων: Ο Φίλιππος πέτυχε την ισχυροποίηση και επέκταση της Μακεδονίας με τις ακόλουθες ενέργειες: 1. Αντιμετώπισε με επιτυχία τους Ιλλυριούς και τους Παίονες στα βόρεια. 2. Οργάνωσε ισχυρό στρατό με κύριο στρατιωτικό σώμα τη μακεδονική φάλαγγα, αποτελούμενη από πεζέταιρους σε σχηματισμό βάθους 16 σειρών και με οπλισμό τη σάρισα, δόρυ μήκους 6 μέτρων. Το ιππικό το αποτελούσαν οι εταίροι, δηλ οι ευγενείς. Ο στρατός συμπληρωνόταν από σώματα ακοντιστών, πελταστών, τοξοτών. 3. Δημιούργησε ισχυρή οικονομία, με νόμισμα το χρυσό στατήρα, που εκτόπισε τους περσικούς δαρεικούς από την Ελλάδα. 4. Ακολούθησε επεκτατική εξωτερική πολιτική, με στόχο στην αρχή την εξασφάλιση νέων εκτάσεων γης για τους στρατιώτες και στη συνέχεια στην ένωση των Ελλήνων υπό την κυριαρχία του.

-Στην αρχή ο Φίλιππος κατέλαβε πόλεις της Χαλκιδική και εδάφη της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης . Κατόπιν έφτασε στις δυτικές ακτές του Εύξεινου Πόντου Στη συνέχεια επενέβη στη Θεσσαλία και τη Νότιο Ελλάδα με αφορμή τα προβλήματα του μαντείου των Δελφών. Το 338 π.Χ. νίκησε τους συνασπισμένους Αθηναίους και Θηβαίου στη μάχη της Χαιρώνειας και έτσι η επιβλήθηκε ως ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης των Ελλήνων.

-Το 337 π. Χ στο συνέδριο στην Κόρινθο συμφωνήθηκαν τα ακόλουθα: 1. Ιδρύθηκε πανελλήνια συμμαχία, αμυντική και επιθετική , με ισόβιο αρχηγό το Φίλιππο Β. 2.Απαγορεύτηκαν οι συγκρούσεις μεταξύ των ελληνικών πόλεων και η βίαιη μεταβολή των καθεστώτων τους. 3.Προστατεύθηκε η ελεύθερη ναυσιπλοϊα και καταδικάστηκε η πειρατεία.

Το έργο του Μ. Αλεξάνδρου.

-Στρατιωτικός τομέας: ΄Ηταν διορατικός στρατηγός με μεγαλοφυή σκέψη. Αντιμετώπιζε τον αντίπαλο με τον κατάλληλο σχεδιασμό τόσο στις κατά μέτωπο συγκρούσεις όσο και στις πολιορκίες πόλεων.

-Πολιτική δράση: Οι πράξεις του αποσκοπούν στην ανάμειξη του ελληνικού με τον ασιατικό κόσμο και στην ένωση τους κάτω από μία ισχυρή διοίκηση. Έκανε αποδεκτές τις τοπικές συνήθειες, τις παραδόσεις και το διαφορετικό τρόπο άσκησης της εξουσίας για κάθε λαό. Διατήρησε το θεσμό των σατραπειών και επιδίωξε να δημιουργήσει μια νέα διοικητική παράδοση, αναθέτοντας τη διοίκηση τόσο σε ΄Ελληνες όσο και σε Πέρσες ηγεμόνες.

-Οικονομικός τομέας: Προώθησε το σύστημα της νομισματικής οικονομίας. Εγκατέλειψε την ιδέα του αυτοκρατορικού θησαυροφυλακίου. Η σατραπεία έπαψε να είναι φορολογική μονάδα. Στη θέση της δημιούργησε τη φορολογική περιφέρεια με περισσότερες από μία σατραπείες. Τους θησαυρούς που συγκέντρωνε τους μετέτρεπε σε χρυσό νόμισμα, δημιουργώντας ενιαίο νομισματικό σύστημα στην αυτοκρατορία.

-Πολιτιστικός τομέας: Διέδωσε την ελληνική γλώσσα και τον ελληνικό πολιτισμό. Υιοθέτησε πολιτιστικά στοιχεία από την παράδοση της Ανατολής. ΄Ιδρυσε νέες πόλεις που έγιναν μεγάλα εμπορικά και πολιτιστικά κέντρα. Εξερεύνησε περιοχές και με τη συμμετοχή φιλοσόφων και ερευνητών έδωσε στην εκστρατεία του τη διάσταση της ένοπλης εξερεύνησης.

Πολιτισμός: Η πολιτιστική ανάπτυξη προσδιορίστηκε και από την καθημερινή ζωή (περιφρόνηση χειρονακτικής εργασίας, τρόπος διασκέδασης, τελετές). Τον 5ο και 4ο αιώνα η ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνών δημιούργησε έργα απαράμιλλης αξίας. Η Αθήνα κατέχει τα πρωτεία της πολιτιστικής ανάπτυξης. Η ευημερία και η ποιότητα της ζωής σε αυτή γινόταν πόλος έλξης για τους πνευματικούς ανθρώπους και τους καλλιτέχνε (έργα στην Ακρόπολη, Παναθήναια, Ελευσίνια μυστήρια, θεατρικές παραστάσεις στις Διονυσιακές γιορτές). Η Φιλοσοφία τοποθετεί στο κέντρο τον άνθρωπος (ορθολογισμός). Επικρατούν ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης με τις θεωρίες τους. Η Ιστοριογραφία εκπροσωπήθηκε από τον Ηρόδοτο, τον  Θουκυδίδη(θέτει τα θεμέλια της επιστημονικής ιστορικής συγγραφής), και τον Ξενοφώντα. Στην ποιητική τέχνη έχουμε τον Αισχύλο,τον Σοφοκλή, τον Ευριπίδη, τον Αριστοφάνη (τραγωδία και κωμωδία). Το δημοκρατικό πολίτευμα και η οργάνωση της δικαιοσύνης προς το συμφέρον του πολίτη συμβάλλουν στην καλλιέργεια του ρητορικού λόγου (Λυσίας, Ισοκράτης, Δημοσθένης). Η επιστήμη επίσης αναπτύσσεται. Συστηματοποιούνται οι γνώσεις για τον άνθρωπο και τη φύση. Αναπτύσσονται τα μαθηματικά, η αστρονομία (Μένων ο Αθηναίος), η φυσική, η βοτανική, η ιατρική (Ιπποκράτης), η χωροταξική οργάνωση (Ιππόδαμος από Μίλητο ) και άλλες επιστήμες.

1. Ο ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ

      2. Τα χαρακτηριστικά του ελληνιστικού κόσμου

-Οικονομικά: Ενιαίο οικονομικό σύστημα για ΄Ελληνες και αλλοεθνείς. Κοινή δημοσιονομική πολιτική. Κοινός τρόπος συναλλαγών. Πλούσια γεωργική παραγωγή. Η ανταλλαγή αγαθών μεταξύ των βασιλείων ανοίγουν νέους ορίζοντες στο εμπόριο. Τα ελληνικά νομίσματα χρησιμοποιούνται παντού , ενώ τα περσικά αποσύρονται. Δημιουργούνται τράπεζες και χρησιμοποιούνται επιταγές.

-Κοινωνικά:  Διαμορφώνεται μια προνομιούχος αστική τάξη (έμποροι, τραπεζίτες, βασιλικοί υπάλληλοι) που αποτελείται από ΄Ελληνες και λίγους ελληνίζοντες γηγενείς. Οι περισσότεροι γηγενείς ήταν εργάτες και μικροκαλλιεργητές που συγκεντρώνονται στις μεγαλουπόλεις. ΄Ετσι ευνοείται η ανάπτυξη της δουλείας.

-Πολιτικά: Σύστημα διακυβέρνησης: η απόλυτη μοναρχία Οι ηγεμόνες συγκεντρώνουν στο πρόσωπό τους όλες τις εξουσίες και κυβερνούν με ένα μικρό επιτελείο Ελλήνων ή εξελληνισμένων γηγενών. Ο πολίτης δεν ενδιαφέρεται για το κοινό καλό παρά μόνο για το ατομικό του συμφέρον.

-Το κέντρο βάρους μετατοπίζεται από τη μητροπολιτική Ελλάδα στις μεγαλουπόλεις της Ανατολής(Αλεξάνδρεια, Αντιόχεια, Πέργαμο, κλπ) Ο Ελλαδικός χώρος κυβερνάται κατά τα πρότυπα της μακεδονικής βασιλείας. Κάποιες πόλεις κράτη(Αθήνα, Σπάρτη, Ρόδος, Δήλος, κ.α) διατηρούν την αυτονομία τους ,ενώ άλλες οργανώνονται σε ομοσπονδίες, όπως συνέβη με του Αιτωλούς και τους κατοίκους της Αχαϊας (Αιτωλική και Αχαϊκή συμπολιτεία)

2. Ο ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

1.      Τα ελληνιστικά κέντρα

Οι πόλεις που ίδρυσαν ο Μ Αλέξανδρος και οι διάδοχοι του εξελίχτηκαν σε μεγάλα πνευματικά, πολιτιστικά κέντρα. Ιδρύθηκαν με οργανωμένο πολεοδομικό σύστημα, διέθεταν τέιχη, ανάκτορα, αγορές, γυμνάσια, παλαίστρες, θέατρα, βιβλιοθήκες,κλπ. Οι πιο σημαντικές είναι η Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, η Αντιόχεια και η Πέργαμος.

Αλεξάνδρεια: Ιδρύθηκε το 331π.Χ, Εξελίχτηκε σε σπουδαίο οικονομικό και πολιτιστικό κέντρο. Κατοικούνταν από έλληνες, Αιγύπτιους και Εβραίους. Έμεινε γνωστή για τον περίφημο Φάρο που βοηθούσε τα πλοία να εισέλθουν με ασφάλεια στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας, το Μουσείο, οικοδομικό συγκρότημα αφιερωμένο στις Μούσες (περιλάμβανε βοτανικό, ζωολογικό κήπο και χώρους για αστρονομικές μελέτες), τη Βιβλιοθήκη (εργάζονταν οι γραμματικοί που ασχολούνταν με την καταγραφή και το σχολιασμό των αρχαίων συγγραφέων). Περιλάμβανε περίπου μισό εκατομμύριο παπύρους.

Αντιόχεια: Ιδρύθηκε από το Σέλευκο (300π.Χ) στον Ορόντη ποταμό. Ονομαζόταν και Τετράπολις γιατί ήταν διαιρεμένη σε τέσσερις συνοικισμούς. Ο κάθε συνοικισμός περιβαλλόταν από τείχος και όλη η πόλη από ενιαίο τείχος. Μεταβλήθηκε βαθμιαία σε πολυπολιτισμικό κέντρο.

Πέργαμος: Πρωτεύουσα του κράτους των Ατταλιδών στη Μ.Ασία. Ήταν κτισμένη σε οχυρωμένη ακρόπολη και διαρθρωνόταν σε τρεις εξώστες. Ήταν φημισμένη για τη βιβλιοθήκη της όπυ είχαν συγκεντρωθεί περίπου 200.000 χιλιάδες χειρόγραφα. Εδώ ανακαλύφθηκε η περγαμηνή από την επεξεργασία του εμβρύου της κατσίκας. Στους Περγαμηνούς αποδίδεται η δημιουργία μουσείου που έχει την ίδια λειτουργία με τα σύγχρονα μουσεία. Έγινε γνωστή για τον περίφημο βωμό του Διός ,σε ανάμνηση της απόκρουσης των Γαλατών από τους Περγαμηνούς (2ος π.Χ.αι)

2.      Η γλώσσα

Κατά τη διάρκεια των ελληνιστικών χρόνων χρησιμοποιείται η ελληνιστική κοινή γλώσσα που είναι μία πιο απλή μορφή της ελληνικής, η οποία χρησιμοποιείται τόσο από ΄Ελληνες όσο και από εξελληνισμένους γηγενείς. Χρησιμοποιήθηκε τόσο από το λαό όσο και από συγγραφείς. Σε αυτή είναι γραμμένη η Βίβλος.

3.      Η Θρησκεία

Οι συνθήκες ευνοούν την ανάμειξη των θρησκευτικών πεποιθήσεων και παράλληλα την εμφάνιση νέων λατρειών. (θρησκευτικός συγκρητισμός) Οι βασιλείς θέλοντας να γίνουν αποδεκτοί από τους υπηκόους τους, συνεργάστηκαν με τα τοπικά ιερατεία και υιοθέτησαν τοπικές δοξασίες και λατρείες. Από την άλλη η αβεβαιότητα των συνθηκών της ζωής οδηγούν τον απλό πολίτη στην αναζήτηση έντονων συγκινήσεων μέσω της θρησκείας και στην καλλιέργεια της ελπίδας για μια καλύτερη ζωή μετά το θάνατο. Επικρατούν εκτός από τις παραδοσιακές λατρείες και λατρείες με μυστηριακό χαρακτήρα όπως: τα Ελευσίνια Μυστήρια, οι Διονυσιακές λατρείες, τα Μυστήρια ΄Ισιδας, Μίθρα, Κυβέλης, η Λατρεία του Σάραπη (θεός αντίστοιχος του Πλούτωνα, τη λατρεία του οποίου επέβαλε Πτολεμαίος στην Αίγυπτο. Μετά τον 3ο αι επικρατεί η λατρεία του και στον ελλαδικό χώρο).

4.      Τα γράμματα

Στους ελληνιστικούς χρόνους διευκολύνεται για πρώτη φορά η μαζική παραγωγή βιβλίων εξαιτίας: Α. της διάδοσης και της ευρείας χρήσης της γραφικής ύλης (πάπυρος, περγαμηνή), Β. της δημιουργίας πνευματικών κέντρων (βιβλιοθήκες Αλεξάνδρειας, Περγάμου). Οι συγγραφείς μιμούνται κυρίως έργα κλασικής εποχής.

Άλλοι αντιγράφουν και σχολιάζουν τα κείμενα των κλασικών. Είναι οι πρώτοι φιλόλογοι και ονομάζονται γραμματικοί.

-Ποίηση: Δεν παρουσιάζει σπουδαία έργα από άποψη πρωτοτυπίας και έμπνευσης. Οι ποιητές ήταν πληρωμένοι κόλακες των ισχυρών. Άλλοι είναι μιμητές παλαιών ποιητικών ειδών, όπως του ηρωικού έπους. (π.χ. Αργοναυτικά του Απολλώνιου του Ρόδιου). Πιο πρωτότυπος ο Θεόκριτος με τα «Ειδύλλια» της βουκολικής ποίησης. Καινούριο είδος ποίησης «οι Μίμοι» του Ηρώνδα. Καλλιεργείται το Επίγραμμα . Από τα θεατρικά είδη καλλιεργείται η κωμωδία.( νέα κωμωδία, που σατυρίζει ανθρώπινους χαρακτήρες και τα ελαττώματα τους .Κυριότερος εκπρόσωπος ο Μένανδρος.

-Ιστοριογραφία: Ο Πολύβιος ο Μεγαλοπολίτης, που ζει τα χρόνια της ρωμαϊκής επέκτασης είναι ιστορικός εφάμιλλος εκείνων των κλασικών χρόνων. Γράφει την ιστορία της εποχής του και προσπαθεί να εξηγήσει στους συγχρόνους του τους λόγους της επικράτησης των Ρωμαίων. Η Αθήνα εξακολουθεί να βρίσκεται σε οικονομικό και πνευματικό μαρασμό αλλά αποτελεί πνευματικό κέντρο κυρίως της φιλοσοφίας. Λειτουργούν 4 μεγάλες φιλοσοφικές σχολές: 1. Η ακαδημία του Πλάτωνα, 2.το Λύκειο του Αριστοτέλη, 3. Η Ποικίλη Στοά του Ζήνωνα (στωική φιλοσοφία). Η ζωή έχει μικρή αξία γι’ αυτό ο άνθρωπος πρέπει να είναι αυτάρκης και εγκρατής. Η ευτυχία του δεν εξαρτάται από τα επίγεια. 4.Ο κήπος του Επίκουρου. Δίδασκε ότι η γνώση της φύσης βοηθάει τον άνθρωπο να απαλλαγεί από το φόβο και να εξασφαλίσει την ψυχική ηρεμία. Μαζί με την πνευματική κυρίως απόλαυση είναι δυνατόν ο άνθρωπος να οδηγηθεί στην ευτυχία.

5.      Οι επιστήμες

Συστηματοποιείται η ταξινόμηση της γνώσης τον 4ο π.Χ. αι. με τον Αριστοτέλη. Με την ένοπλη εξερεύνηση του Μ. Αλεξάνδρου οι γεωγραφικές γνώσεις διερευνήθηκαν με την ανακάλυψη νέων περιοχών, άγνωστων μέχρι τότε στους ΄Ελληνες. Ο Νέαρχος, στρατηγός του Μ. Αλεξάνδρου πραγματοποιεί κ περιγράφει τον παράπλου των ακτών του Ινδικού ωκεανού. Ο Πυθέας ο Μασσαλιώτης φτάνει στο βορειότερο άκρο της Αγγλίας. Ο Ερατοσθένης βασισμένος σε πληροφορίες άλλων και δικές του έρευνες κατασκευάζει παγκόσμιο χάρτη. Παράλληλα εξελίσσονται και οι αστρονομικές γνώσεις. Οι γνώσεις των λαών της Μεσοποταμίας για τα αστέρια μελετούνται περισσότερο. Ο Αρίσταρχος ο Σάμιος διατυπώνει τη θεωρία για τη σφαιρικότητα της γης και τη διπλή κίνησή της γύρω από τον άξονα της και τον ήλιο. Οι μαθηματικές γνώσεις προοδεύουν. Ο Ευκλείδης στην Αλεξάνδρεια γράφει τα «Στοιχεία».το πιο διαβασμένο βιβλίο μετά την Αγία Γραφή. Οι φυσικές επιστήμες καλλιεργήθηκαν.  Ο Αρχιμήδης ο Συρακούσιος μελετά τα κάτοπτρα, τους μοχλούς, το ειδικό βάρος των σωμάτων. κλπ. Το ίδιο και οι φυσιογνωστικές επιστήμες. Κέντρο των επιστημών αυτών η Αλεξάνδρεια. Κοντά στα ανάκτορα υπήρχε κήπος βοτανικός και ζωολογικός. Ο Ηρόφιλος στην Αλεξάνδρεια συμβάλλει στην πρόοδο της βιολογίας ερευνώντας το νευρικό σύστημα και την κυκλοφορία του αίματος. Ο Ιπποκράτης (5ος αι) οδηγεί την ιατρική σε νέες κατευθύνσεις. Το 2ο μ.Χ. αι ο Γαληνός από την Πέργαμο συστηματοποιεί τις ιατρικές γνώσεις.

6.      Οι τέχνες

Οι καλλιτέχνες στοχεύουν στην πρόκληση θαυμασμού και κατάπληξης και στην προβολή των ανθρώπινων συναισθημάτων. Τα καλλιτεχνικά κέντρα βρίσκονται στην κυρίως Ελλάδα .Νέα καλλιτεχνικά κέντρα η Ρόδος και η Πέργαμος.

-Αρχιτεκτονική: Έχει κοσμικό χαρακτήρα και εξυπηρετεί τις ανάγκες των ηγεμόνων. Περιορίζονται οι ναϊκές κατασκευές. Κατασκευάζονται μεγάλες και πολυτελείς κατοικίες.

-Πλαστική: Οι καλλιτέχνες αποτυπώνουν την αγωνία, του τον πόνο, το πάθος του σύγχρονου ανθρώπου σε αντίθεση με την ηρεμία των κλασικών έργων. Χαρακτηριστικά έργα: ο θνήσκων Γαλάτης, η νίκη της Σαμοθράκης, το σύμπλεγμα της Αφροδίτης και του Πάνα, τα γλυπτά του βωμού του Διός στην Πέργαμο.

-Ζωγραφική: Φτάνει σε υψηλό επίπεδο ειδικά με την τεχνική του ψηφιδωτού (οικίες Πέλλας, Δήλου, Ρόδου).Η αργυροχρυσοχοϊα χαρακτηρίζεται από υπέρμετρη δεξιοτεχνία. Διαδίδεται η τέχνης της φυσητής υαλουργίας προς το τέλος της ελληνιστική εποχής.

3.  ΟΙ ΛΑΟΙ ΤΗΣ ΙΤΑΛΙΚΗΣ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΥ ΚΑΙ Ο ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΡΩΜΑΪΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

3.      Η ίδρυση της Ρώμης και η οργάνωσή της.

Ιδρύθηκε από το Ρωμύλο, απόγονο του Αινεία. Η ίδρυσή της τοποθετείται στα 753π.Χ. Ωστόσο στην ίδια περιοχή έχουν ανακαλυφθεί ερείπια οικισμών από το 10 ως τον 8ο αι π.Χ. Πιθανότατα την είχαν ιδρύσει οι Ετρούσκοι μετά από συνοικισμό τον 7ο αι, όπως έγινε και με την περίπτωση της Αθήνας.Τότε αποξηραίνονται τα έλη της περιοχής, δημιουργείται κεντρικός αποχετευτικός αγωγός, η αγορά στο κέντρο της πόλης ο μεγάλος ιππόδρομος και ο ναός του Δία στο λόφο του Καπιτωλίου. Τέλη 6ου αι οι κάτοικοι διώχνουν τους Ετρούσκους και επεκτείνουν την κυριαρχία τους. Από το 753 π.χ. ως τα τέλη του 6ου αι κυβερνούν έξι βασιλείς, κάποιοι από τους οποίους είναι Ετρούσκοι.

-Περίοδος βασιλείας (753 -509 π. Χ. )

Κοινωνική συγκρότηση

Πατρίκιοι: Οι Ρωμαίοι των παλαιών μεγάλων οικογενειών με τα παρακλάδια τους που αποτελούν τα ρωμαϊκά γένη. Κατάγονται από τον ίδιο πατέρα, τον οποίο αναγνωρίζουν ως αρχηγό.

Πελάτες: Ζουν κοντά στους πατρίκιους ως υπήκοοι και δέχονται την προστασία τους. Είναι οι προϊταλιώτες (Λίγουρες) που ήρθαν σταδιακά σε επιμειξία με τους πατρικίους και ενώθηκαν σε μία τάξη.

Πληβείοι: Οι νεότεροι κάτοικοι της ρώμης που είχαν έρθει μόνοι τους για να αναζητήσουν καλύτερη τύχη η τους υποχρέωναν οι Ρωμαίοι να κατοικήσουν κοντά της. Ονομάστηκαν πλήθος. Δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα και δεν τους επιτρεπόταν να παντρευτούν με γυναίκες της τάξης των πατρικίων.

Πολιτική οργάνωση

Αρχηγός είναι ο βασιλιάς που είναι ταυτόχρονα και θρησκευτικός αρχηγός, αρχηγός του στρατού και ανώτατος δικαστής. Η σύγκλητος αποτελούνταν από εκατό και στη συνέχεια από 300 μέλη από τους αρχηγούς των ρωμαϊκών γενών. Μαζί με το βασιλιά συγκαλεί την εκκλησία του λαού και επικυρώνει τις αποφάσεις της. Είναι ο θεματοφύλακας των παραδόσεων της ρώμης. Η εκκλησία είναι η συγκέντρωση πατρικιών και πελατών. Ονομάζεται και φρατική γιατί συγκεντρωνόταν και σε τμήματα (φράτρες). Αποφάσιζε δια βοής για ειρήνη ή πόλεμο και εξέλεγε το βασιλιά.

4.      Η συγκρότηση της ρωμαϊκής πολιτείας. Res publica

Το 509 μετά από επανάσταση των πατρικίων και την απομάκρυνση των Ετρούσκων εγκαθιδρύεται το πολίτευμα της δημοκρατίας αν και πρόκειται για αριστοκρατικό καθεστώς αφού την εξουσία την έχουν πλέον οι πατρίκιοι. Για δύο αιώνες η Ρώμη κλυδωνίζεται από κοινωνικούς αγώνες. Ως τα τέλη του 3ου αι αντιμετωπίζει νικηφόρα του Καρχηδονίους και κυριαρχεί στην ιταλική χερσόνησο.

Κοινωνικοί αγώνες: Αρχές 5ου αι οι πληβείοι εκπροσωπούνται από τους δημάρχους που εκλέγονται για ένα χρόνο και έχουν ως κύριο έργο την προστασία των πληβείων από τις αυθαιρεσίες των πατρικίων. Είναι πρόσωπα ιερά και απαραβίαστα . Έχουν το δικαίωμα να αρνηθούν την ψήφιση ενός νόμου που προσβάλλει τα δικαιώματα των πληβείων (βέτο). Μέσα 5ου αι καταγράφεται το εθιμικό δίκαιο (Δωδεκάδελτος) αποτρέποντας τις αυθαίρετες δικαστικές αποφάσεις των πατρικίων. Σταδιακά καταργείται ο νόμος που απαγορεύει τους γάμους μεταξύ των δύο τάξεων, αποκτούν πολιτική ισότητα και το δικαίωμα να εκλέγονται ύπατοι και «μέγιστοι αρχιερείς»

Πολιτική οργάνωση:

-Άρχοντες: Εκπροσωπούν την εκτελεστική εξουσία. Οι σπουδαιότεροι: Οι δύο ύπατοι που συγκεντρώνουν τις εξουσίες που πριν είχε ο βασιλιάς. Με μεγαλόπρεπη εμφάνιση συνοδεύονται από 12 ραβδούχους. Σε περιόδους έκτακτης ανάγκης για 6 μήνες εκλέγεται ένας δικτάτορας στον οποίο παραχωρούνται όλες οι εξουσίες.

-Τιμητές: Είναι δύο και εκλέγονται για διάστημα 18 μηνών. Έργος τους : 1. Η κατάταξη (τίμηση) των πολιτών σύμφωνα με τα περιουσιακά τους στοιχεία. 2. Η σύνταξη καταλόγου συγκλητικών. 3. Η κατάρτιση του προϋπολογισμού του κράτους και 4. Η επίβλεψη των ηθών.

-Άλλοι άρχοντες :δήμαρχοι, πραίτωρες. ταμίες, ανθύπατοι, και άλλοι.

-Η σύγκλητος: Αποτελεί την ιστορική συνέχεια του ρωμαϊκού κράτους. Αποτελείται από ισόβια μέλη (300). Είναι σώμα με νομοθετική και εκτελεστική εξουσία. Έχει δικαιοδοσία σε θέματα οικονομικά, θρησκευτικά, εξωτερικής πολιτικής. Οι αποφάσεις της (συγκλητικά δόγματα) έχουν ισχύ νόμου.

-Στο ρωμαϊκό κράτος υπάρχουν τρεις εξουσίες: Η φρατρική (των πατρικίων) που χάνει τη δύναμή της την περίοδο της δημοκρατίας, αλλά διατηρείται από σεβασμό στην παράδοση. Η λοχίτιδα (των στρατευμένων πολιτών). Παίρνει τια αποφάσεις της κατά λόχους. Εκλέγει τους ύπατους, τους τιμητές και τους πραίτωρες.

Η φυλετική (των πληβείων στην αρχή και τελικά όλων των ρωμαίων). Συγκεντρώνονταν κατά φυλές. Ψήφιζε νόμους και εξέλεγε τους κατώτερους άρχοντες.

2. ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΩΝ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕΩΝ

     2. Μεταρρυθμιστικές προσπάθειες

Η χαλάρωση των ηθών και η απομάκρυνση από τις προγονικές αρετές οδήγησαν ορισμένες προσωπικότητες στην προσπάθεια επιβολής μεταρρυθμίσεων.

Κάτων ο Τιμητής

Μορφωμένος Ρωμαίος που είχε πάρει μέρος σε πολλούς πολέμους και είχε διακριθεί σε πολλά αξιώματα. Όταν εκλέχτηκε στο αξίωμα του του Τιμητή (184π.Χ.) επιχείρησε την κάθαρση της τάξης των συγκλητικών και των ιππέων προσπαθώντας να περιορίσει την πλεονεξία τους. Αν και είχε ελληνική παιδεία απέδιδε την αλλοίωση των ρωμαϊκών ηθών στη διείσδυση του ελληνικού πολιτισμού. Η προσπάθειά του όμως δεν απέδωσε.

Τιβέριος Γράκχος

Ο Τιβέριος όταν εκλέχτηκε δήμαρχος (133π.Χ) πρότεινε την ψήφιση του αγροτικού νόμου, σύμφωνα με τον οποίο δεν επιτρεπόταν σε κανέναν πολίτη να κατέχει ιδιοκτησία μεγαλύτερη από 500 πλέθρα γης. Αν κατείχε περισσότερη γη θα μπορούσε να κρατήσει επιπλέον και από 250 πλέθρα για καθένα από τα αρσενικά παιδιά του. Δεν επιτρεπόταν σε καμία περίπτωση όμως η κατοχή γης να ξεπερνά στο σύνολο τα 1000 πλέθρα. Προβλεπόταν αναδιανομή της δημόσιας γης στους ακτήμονες. ΄Οση γη θα επιστρεφόταν με την εφαρμογή του νόμου θα μοιραζόταν εκ νέου ανά 30 πλέθρα σε κάθε πολίτη που δεν είχε έγγειο ιδιοκτησία. Πρότεινε επίσης τη διάθεση του θησαυρού του βασιλιά της Περγάμου, Άτταλου του Γ ,ο οποίος κληροδότησε πεθαίνοντας το κράτος του στο ρωμαϊκό λαό.(133π.Χ.) στους ακτήμονες. Αντέδρασαν όμως οι συγκλητικοί. Ο ίδιος δολοφονήθηκε. Τον αγροτικό του νόμο όμως δεν τόλμησαν να τον καταργήσουν.

Γάιος Γράκχος

Εκλέχτηκε δήμαρχος δέκα χρόνια μετά την πρώτη εκλογή του αδερφού του (123π.Χ). Επιδίωξε να περιορίσει τη δράση της συγκλήτου. Εφάρμοσε τον αγροτικό νόμο και ψήφισε μέτρα που βελτίωναν τη θέση των ακτημόνων. Ίδρυσε αποικίες στις κατακτημένες περιοχές της Ιταλίας και εγκατέστησε ακτήμονες. Καθιέρωσε τη διανομή σιταριού στους φτωχούς της Ρώμης. Μείωσε τα χρόνια της στράτευσης και αύξησε το στρατιωτικό μισθό. Συγκρότησε δικαστήρια από ιππείς που εκδίκαζαν υποθέσεις καταχρήσεων από τους συγκλητικούς και εμπόδισε τη δυνατότητα να επιλέγουν τις συγκλητικές επαρχίες. Οι συγκλητικοί από την πλευρά τους έστρεψαν ένα μέρος του λαού εναντίον του.Μετά την αποτυχημένη προσπάθειά εξέγερσης οι οπαδοί του εξοντώθηκαν και ο ίδιος διέταξε ένα δούλο του να τον σκοτώσει. Το έργο των Γράκχων ουσιαστικά απέτυχε εξαιτίας της κατάστασης που είχε διαμορφωθεί από τα συμφέροντα των μεγάλων ιδιοκτησιών. Τελικά οι λίγοι που ευνοήθηκαν αποτέλεσαν στη συνέχεια μία νέα αρκετά δυναμική κοινωνική ομάδα.

1. Η ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΑΚΜΗΣ (27π.Χ.-193 μ.Χ.)

1.      Η εποχή του Αυγούστου (27π.Χ.-14μ.Χ)

Η ισχυροποίηση της κεντρικής εξουσίας: Ο Οκταβιανός οργάνωσε την πολιτεία σε νέες βάσεις. Ενίσχυσε την κεντρική εξουσία, μη θέλοντας όμως να θίξει τα δημοκρατικά συναισθήματα των ρωμαίων άφησε τη σύγκλητο και το λαό να του προσφέρουν όλα τα αξιώματα. Ετσι συγκέντρωσε στο πρόσωπό του τα σπουδαιότερα αξιώματα, όπως: του υπάτου, του ανθυπάτου, του δήμαρχου, του αυτοκράτορα και του μέγιστου αρχιερέα.

Δημιούργησε ένα συμβουλευτικό σώμα, το συμβούλιο του αυτοκράτορα.

Ακολούθησε συμβιβαστική τακτική στην κατανομή της εξουσίας.

-Ο ίδιος διατήρησε την υψηλή εποπτεία της διοίκησης του κράτους, της εξωτερικής πολιτικής και των στρατιωτικών ζητημάτων.

-Τη διαχείριση των επιμέρους θεμάτων ανέθεσε σε δημόσιους άνδρες από την τάξη των συγκλητικών και των ιππέων, όπου έμπαινε κάποιος μόνο αν είχε ηθική ακεραιότητα, εκπλήρωνε τη στρατιωτική του υπηρεσία και μεγάλη περιουσία.

-Μοιράστηκε τη διοίκηση των επαρχιών με τη σύγκλητο.

-Ο ίδιος διόριζε τους στρατιωτικούς διοικητές των παραμεθόριων επαρχιών, ενώ η σύγκλητος διόριζε τους ανθύπατους που είχαν τη διοίκηση των υπόλοιπων επαρχιών.

-Την εκτελεστική εξουσία την εκτελούσαν επαγγελματίες αυτοκρατορικοί υπάλληλοι.

-Αναγέννησε τη γεωργία και προσπάθησε να επαναφέρει τα παλαιά αυστηρά ήθη.

-Φρόντισε τον εξωραϊσμό της Ρώμης με την κατασκευή λαμπρών οικοδομημάτων.

-Όταν προσποιήθηκε ότι ήθελε να αποχωρήσει από την εξουσία η σύγκλητος τον αναγόρευσε σε Αύγουστο , αναγνωρίζοντάς του θεϊκές ιδιότητες.

Το πολίτευμα και οι στρατιωτικές μεταρρυθμίσεις: Ο Αύγουστος εγκαθίδρυσε μία μορφή μοναρχικού πολιτεύματος, που ονομάστηκε Ηγεμονία από τον τίτλο του πρώτου πολίτη. Στήριγμά του ήταν ο στρατός. Φρόντισε ώστε το μεγαλύτερο μέρος του στρατού να εγκατασταθεί στα πιο επικίνδυνα σύνορα, όπως στον Ευφράτη, το Δούναβη, το Ρήνο σε μόνιμες στρατιωτικές βάσεις σε μήκος περίπου τεσσάρων χιλιάδων χιλιομέτρων. Στη Ρώμη παρέμειναν εννέα στρατιωτικές μονάδες, η προσωπική φρουρά του Πραιτωρίου, οι πραιτωριανοί που είχαν τη δυνατότητα να ανεβάζουν και να κατεβάζουν αυτοκράτορες. Το νέο πολιτειακό καθεστώς έδινε το δικαίωμα στον πρώτο πολίτη να δρα ως βασιλιάς. Η σύγκλητος όμως και ο στρατός επενέβαιναν όταν ο αυτοκράτορας δε διακρινόταν για τις ικανότητές του. Το πολίτευμα του Principatus ήταν ουσιαστικά μία δυαρχία εξουσιών με παράγοντες λειτουργίας τον πρώτο πολίτη και τη σύγκλητο, των οποίων οι αρμοδιότητες δεν ήταν με σαφήνεια καθορισμένες, γεγονός που δημιουργούσε προστριβές. Ειδικά το θέμα της διαδοχής ήταν αντίθετο με τη δημοκρατική παράδοση. Αρχικά ο διάδοχος οριζόταν από τον ίδιο τον αυτοκράτορα όσο ζούσε ή ήταν κάποιος από τους συγγενείς του όταν πέθαινε, εφόσον όμως επικυρωνόταν η εκλογή του από τη σύγκλητο. Ο αυτοκρατορικός θεσμός στο ρωμαϊκό κράτος διέφερε από τον αντίστοιχο των ελληνιστικών μοναρχιών ή των ανατολικών λαών.

2.      Οι διάδοχοι του Αυγούστου (14-193μ.Χ)

Στο διάστημα αυτό κυβέρνησαν τρεις δυναστείες αυτοκρατόρων:

-Η Ιουλιο-κλαυδιανή δυναστεία με δεσμούς αίματος με τον Αύγουστο που κατάγονταν από τη Ρώμη (14-68 μ.Χ)

-Η δυναστεία του Φλαβίου (69-96 μ.Χ). Ο ιδρυτής της Βεσπασιανός και οι διάδοχοί του κατάγονταν από ιταλικές πόλεις και ονομάζονται αστοί.

-Η δυναστεία των Αντωνίνων (96-192μ.Χ) προέρχεται από τις επαρχίες και οδηγεί το ρωμαϊκό κράτος στο ανώτατο σημείο της ακμής του.

Η διοίκηση και το δίκαιο

Ως τα τέλη του 2 ου αι μ.Χ. αι οι αυτοκράτορες ασκούσαν την εξουσία με αυστηρό συγκεντρωτισμό. Σταδιακά ο πρωταγωνιστικός ρόλος της Ρώμης στο διοικητικό τομέα έναντι των κατακτημένων περιοχών μειώθηκε. Κι αυτό γιατί μεταβλήθηκε η σύνθεση της συγκλήτου με την είσοδο αξιωματούχων από τις επαρχίες και δεύτερον η παραχώρηση του δικαιώματος του Ρωμαίου πολίτη σε πολλούς από τους κατοίκους επαρχιακών πόλεων.

Οι επαρχιώτες αυτοκράτορες, οι αποικίες και ο στρατός που εγκαταστάθηκε σε περιοχές που βρίσκονταν σε ημιβάρβαρη κατάσταση οδήγησε στον εκρωμαϊσμό των επαρχιών, με εξαίρεση τις επαρχίες που είχε διαδοθεί ο ελληνικός πολιτισμός κατά τους ελληνιστικούς χρόνους. Με το διάταγμα του Καρακάλλα (212μ.Χ) όλοι οι ελεύθεροι κάτοικοι της αυτοκρατορίας θα αναγνωριστούν ως Ρωμαίοι πολίτες. Κατά το 2ο αι το ρωμαϊκό κράτος δημιούργησε συνθήκες άνεσης και ευημερίας σε μεγάλο μέρος των υπηκόων του. Αυτό οφείλεται: 1.στην οργάνωση της αυτοκρατορίας, 2.στο ισχυρό αμυντικό της σύστημα, 3.στο διευρυμένο οδικό δίκτυο που διευκόλυνε τη μετακίνηση του στρατού και τη μεταφορά αγαθών., 4.Οι Ρωμαίοι κράτησαν ορισμένους λαούς έξω από τα σύνορα και σταμάτησαν τους πολέμους. ΄Ετσι επικρατεί η PAX ROMANA στη ρωμαϊκή οικουμένη. Το Ρωμαϊκό δίκαιο είναι η μεγάλη προσφορά των Ρωμαίων στην οικουμένη. Η νομοθεσία (Δωδεκάδελτος) που αρχικά προοριζόταν μόνο για τους πολίτες της Ρώμης επεκτάθηκε για να καλύπτει τις ανάγκες των κατακτημένων λαών, λαμβάνοντας υπόψη τις συνήθειες των υπηκόων τους και τις φιλοσοφικές ιδέες των Ελλήνων. Αργότερα θα επηρεαστεί και από τη Χριστιανική ηθική. Η Δωδεκάδελτος τροποποιήθηκε από συγκλητικά ψηφίσματα, διατάγματα πραιτώρων και αποφάσεις αυτοκρατόρων. Ήταν περίπλοκο και χρειάζονταν οι νομοδιδάσκαλοι για να το ερμηνεύουν. Οι πιο γνωστοί ήταν ο Σάλβιος Ιουλιανός και Γάιος.

1 . Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΪΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ (4^Ος – 5^Ος αι. μ.Χ.)

1.      Ο Διοκλητιανός και αναδιοργάνωση της αυτοκρατορίας

Οι διοικητικές αλλαγές: Αν και απολυταρχικός ο Διοκλητιανός αποφάσισε να μοιραστεί την εξουσία του, προκειμένου να μπορεί ο στρατός να παρεμβαίνει άμεσα και να φυλάττονται καλύτερα τα σύνορα. Κυβέρνησε το ανατολικό τμήμα της αυτοκρατορίας με πρωτεύουσα τη Νικομήδεια της Βιθυνίας και έδωσε το δυτικό τμήμα στον αφοσιωμένο στρατιωτικό Μαξιμιανό, με πρωτεύουσα το Μιλάνο. Αυτοί οι δύο πήραν τον τίτλο του Αυγούστου και στη συνέχεια παραχώρησαν ένα τμήμα της εξουσίας σε δύο συνάρχοντες: ο Διοκλητιανός στο Γαλέριο (με έδρα το Σίρμιο της σημερινής Σερβίας) και ο Μαξιμιανός στον Κωνστάντιο το Χλωρό (με έδρα τους Τρεβήρους της Γαλατίας), οι οποίοι πήραν τον τίτλο του Καίσαρα. Το σύστημα αυτό ονομάστηκε Τετραρχία. Η Ρώμη θεωρητικά ήταν η πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας και παρέμενε η έδρα της συγκλήτου.

Η αλλαγή στη μορφή του πολιτεύματος: Ο Διοκλητιανός μοίρασε την εξουσία στους υπαλλήλους που ανέλαβαν τη διοίκηση των επαρχιών, ενώ ο στρατός διοικούνταν από διαφορετικούς αρχηγούς. Έτσι αφαιρέθηκε από το στρατό η πολιτική εξουσία. Ο αυτοκράτορας έγινε απροσπέλαστος για τους υπηκόους του . Φορούσε το διάδημα και την πορφύρα και επέβαλε την προσκύνηση. Και τη λατρεία του ως θεού. Η συγκέντρωση στο πρόσωπό του όλων των εξουσιών άλλαξε ουσιαστικά το πολιτειακό σύστημα του Αυγούστου από Ηγεμονία σε Απόλυτη Μοναρχία. Ο πρώτος πολίτης έγινε τώρα απόλυτος Μονάρχης.

2.      Μ.Κωνσταντίνος: Εκχριστιανισμός και ισχυροποίηση της ρωμαϊκής Ανατολής

Η δημιουργία του χριστιανικού ρωμαϊκού κράτους: Το σύστημα της Τετραρχίας δεν έδωσε λύση στα προβλήματα της αυτοκρατορίας. Αντίθετα, ενίσχυσε τους ανταγωνισμούς και την αλληλοεξόντωση των διαδόχων. Ο Κωνσταντίνος διαδέχτηκε στην εξουσία τον πατέρα του Κωνστάντιο Χλωρό ως Καίσαρας των δυτικών επαρχιών. Στη συνέχεια: Νίκησε τον αντίπαλό του Μαξέντιο στη Δύση το 312μ.Χ.  Συνεννοήθηκε με το Λικίνιο, Αύγουστο της Ανατολής και αποφάσισαν να μην προσλάβουν Καίσαρες αλλά να συνεργαστούν από κοινού για τη διοίκηση της αυτοκρατορίας(313μ.Χ). Νίκησε στην Αδριανούπολη τον Λικίνιο και απέμεινε μονοκράτορας το 324μΧ. Ο Κωνσταντίνος έδωσε απολυταρχικότερο χαρακτήρα στο πολίτευμα από το Διοκλητιανό. Περιβαλλόταν από τους ανακτορικούς υπαλλήλους και το ανακτορικό συμβούλιο, ενώ η σύγκλητος που μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη έμεινε ένα τιμητικό σώμα χωρίς εξουσία που πλαισίωνε τον αυτοκράτορα στις δεξιώσεις. Ο αυτοκράτορας ήταν πλέον όχι θεός αλλά ο εκλεκτός του θεού που κυβερνούσε με τη θεία χάρη. Κράτησε μέχρι το τέλος της ζωής του τον τίτλο του Μεγίστου Αρχιερέως αλλά εκδήλωσε την υποστήριξή του στο Χριστιανισμό με τις εξής ενέργειες: 1. Υπέγραψε μαζί με τον Λικίνιο το Διάταγμα των Μεδιολάνων ή Διάταγμα της Ανεξιθρησκίας στο Μιλάνο (Μεδιόλανα) το Φεβρουάριο του 313μ.Χ που έδινε απόλυτη ελευθερία στους κατοίκους της αυτοκρατορίας για την επιλογή θρησκείας. Αργότερα έγινε αποδεκτή η ίδια απόφαση και για τους κατοίκους του ανατολικού τμήματος στη Νικομήδεια της Βιθυνίας. 2. Μετά τη νίκη του στη Μουλβία γέφυρα κατά του Μαξέντιου υιοθέτησε ως σύμβολο το Χριστόγραμμα ,το οποίο τοποθέτησε στις ασπίδες των στρατιωτών και στην αυτοκρατορική σημαία. 3. Προστάτευσε το Χριστιανισμό από τις αιρέσεις καθιερώνοντας το θεσμό των Οικουμενικών συνόδων. 4. Συνέβαλε μαζί με τη μητέρα του στην οικοδόμηση εκκλησιών και λίγο πριν πεθάνει βαφτίστηκε χριστιανός. Η μεταστροφή του στο Χριστιανισμό αποτέλεσε θέμα επιστημονικής σύγκρουσης.

Η ίδρυση της Κωνσταντινούπολης: Ο Κωνσταντίνος μετέφερε την πρωτεύουσα από τη Ρώμη στην Κωνσταντινούπολη γιατί: Ήθελε να επιτύχει τις πολιτικές του επιδιώξεις, την ισχυροποίηση της απόλυτης μοναρχίας και τον εκχριστιανισμό της αυτοκρατορίας. Ήταν διοικητική ανάγκη αφού βοηθούσε τον Κωνσταντίνο να αντιμετωπίσει τα προβλήματα που δημιουργούσαν οι βαρβαρικές επιδρομές στη Ρώμη που αποτελούσε πόλο έλξης γι’ αυτούς αλλά και γιατί η Ρώμη ήταν ταυτισμένη με την αρχαία ρωμαϊκή παράδοση. Αντίθετα η νέα πρωτεύουσα είχε προνομιακή θέση, που εξασφάλιζε καλύτερη άμυνα και οικονομική ανάπτυξη. Βρισκόταν κοντά στις περιοχές της Ανατολής, που κατοικούνταν από Έλληνες και χριστιανούς. Η Νέα Ρώμη οικοδομήθηκε στην αρχαία αποικία του Βυζαντίου ,στα μέσα του 7 ου αι με οικιστή το Βύζαντα. Τα εγκαίνιά της έγιναν στις 11 Μαΐου του 330μ.Χ. Η αυτοκρατορία που άρχισε να διαμορφώνεται με κέντρο την Κωνσταντινούπολη βασίστηκε στα εξής στοιχεία: Τη ρωμαϊκή πολιτική παράδοση,τη χριστιανική πίστη, την ελληνική πολιτιστική κληρονομιά. Έτσι η αυτοκρατορία απέκτησε προοδευτικά ελληνικό χαρακτήρα.

      4. Ο εξελληνισμός του Ανατολικού Ρωμαϊκού κράτους

Η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία μετεξελίχτηκε υπό την επίδραση της ρωμαϊκής πολιτικής παράδοσης, της χριστιανικής πίστης και της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς. Η πληθυσμιακή υπεροχή του ελληνικού στοιχείου σε συνδυασμό με την πολιτιστική επίδραση των ελληνιστικών χρόνων συνέβαλε σταδιακά στον εξελληνισμό του ανατολικού τμήματος της αυτοκρατορίας. Η διαίρεση της αυτοκρατορίας σε ανατολική και Δυτική από το Διοκλητιανό και η οριστικοποίησή της από το Μ.Θεοδόσιο συνέβαλε σε αυτή την πορεία. Η ελληνική φιλοσοφική σκέψη, η ρητορεία, η ελληνική παιδεία γενικά καλλιεργήθηκε στις φιλοσοφικές σχολές της Ανατολής (Αλεξάνδρεια, Αντιόχεια, Αθήνα). Ο Ιουλιανός ήταν βαθύς γνώστης της ελληνικής παιδείας. Πολλοί δάσκαλοι και ιεράρχες της εποχής του είχαν παιδαγωγηθεί με τις αρχές του νεοπλατωνισμού. Ο Μ.Θεοδόσιος πριν πεθάνει χώρισε οριστικά την αυτοκρατορία (395 μ.Χ) στα δύο δίνοντας στους γιους του Αρκάδιο το ανατολικό τμήμα και Ονώριο το δυτικό. Το δυτικό κατέρρευσε το 476 μ.Χ. υπό το βάρος των πολλών βαρβαρικών επιδρομών. Το ανατολικό συνέχισε την ιστορική του πορεία. Μετά το θάνατο του Μ.Θεοδοσίου παρουσιάστηκε και στην Ανατολή προς στιγμή ο κίνδυνος εκγερμανισμού του κράτους. Ωστόσο αποσοβήθηκε λόγω της ισχυρής αντιγερμανικής – αντιγοτθικής κίνησης που προέβαλαν Έλληνες λόγιοι και πολιτικοί ,τόσο ισχυρής ώστε να μιλούν και για εθνικό κόμμα. Ο εξελληνισμός της Κωνσταντινούπολης ήταν μία πραγματικότητα που οφειλόταν στον πρωταγωνιστικό ρόλο της Κωνσταντινούπολης. Η πνευματική δραστηριότητα μεταφέρθηκε από την Αθήνα στην Κωνσταντινούπολη όταν ιδρύθηκε με διάταγμα του Θεοδοσίου Β το Πανδιδακτήριο το 425 μ.Χ. και με επίσημη αυτοκρατορική απόφαση υπερτερούσε η διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας και φιλολογίας σε βάρος της λατινικής. Τέλος, το 397 και 439 εκδόθηκαν αυτοκρατορικά διατάγματα που επέτρεψαν πλέον τη σύνταξη των δικαστικών αποφάσεων και των διαθηκών στην ελληνική γλώσσα.

5.      Η μεγάλη μετανάστευση των λαών. Τα τέλος του Δυτικού Ρωμαϊκού κράτους

Από τα μέσα του 5ου αι η κρατική μηχανή έχει αποδιοργανωθεί και τη στρατιωτική ηγεσία έχουν στα χέρια τους οι  Γερμανοί μισθοφόροι. Ανίκανοι αυτοκράτορες που υποστηρίζονται από τους Γερμανούς ή έχουν τη συγκατάθεση της Κωνσταντινούπολης δυσχεραίνουν την κατάσταση. Ουσιαστικά το κράτος διατηρείται εξαιτίας του σεβασμού των βαρβάρων προς το θεσμό του Ρωμαίου αυτοκράτορα. Το 476 μ.Χ. ο Οδόακρος, ηγεμόνας των Ερρούλων, ενός γερμανικού φύλου καθαιρεί τον αυτοκράτορα Ρωμύλο Αυγουστύλο, επειδή είχε καταλάβει το θρόνο χωρίς την έγκριση της Κωνσταντινούπολης. Με πρεσβεία της συγκλήτου στον αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης Ζήνων ζητά την άδεια να κυβερνά στη Δύση εξ’ ονόματος του με τον τίτλο του πατρικίου. Αυτό είναι το τέλος του δυτικού ρωμαϊκού κράτους και συγχρόνως η συμβατική αρχή του Μεσαίωνα για τη Δύση.

2.  Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΥ (6^Ος αι. μ.Χ.)

     2. Η ελληνοχριστιανική οικουμένη  

Ο Ιουστινιανός στην εξωτερική του πολιτική οραματίστηκε την παλιά ρωμαϊκή οικουμένη στην εσωτερική του οργάνωση εφάρμοσε καινοτομίες που συνέβαλαν στη διαμόρφωση της βυζαντινής φυσιογνωμίας του κράτους.

Στην εσωτερική του λοιπόν πολιτική στόχευσε στην συνοχή της κοινότητας των λαών:

-Ισχυροποίησε την απόλυτη μοναρχία.Η καταστολή της στάσης του Νίκα (532μ.Χ) συνδέθηκε με την πεποίθηση ότι ο αυτοκράτορας είναι ο εκλεκτός του θεού.

-Επέβαλε μία θρησκεία και ένα δόγμα. Αντιμετώπισε με σκληρότητα τα κατάλοιπα των αρχαίων θρησκειών.Έκλεισε τη νεοπλατωνική σχολή των Αθηνών και δήμευσε την περιουσία της. Εξόντωσε τις θρησκευτικές μειονότητες και συμπεριφέρθηκε με επιείκεια μόνο στους Εβραίους. Εκχριστιάνισε λαούς στον Καύκασο, τη Νουβία (σημ.Σουδάν), τη Σαχάρα και το Δούναβη. Οικοδόμησε την αγία Σοφία.

-Συστηματοποίησε την κωδικωποίηση του Δικαίου, που έγινε γνωστή το 16ο αι ως Corpus juris civilis (αστικό δίκαιο) και αποτέλεσε τη βάση της νεότερης νομοθεσίας των ευρωπαϊκών κρατών.

(Ιουστινιάνειος Κώδικας (529 και 534 ) σε λατινική γλώσσα, Πανδέκτης (533) σε λατινική γλώσσα, Γ. Εισηγήσεις (533) σε λατινική γλώσσα, Δ. Νεαρές (μετά το 534) σε ελληνική γλώσσα)

-Θεμελίωσε νέο διοικητικό σύστημα και απέτρεψε τον εκφεουδαρχισμό της αυτοκρατορίας. Παραχώρησε την πολιτική εξουσία στους στρατιωτικούς διοικητές των περιοχών που ήταν εκτεθειμένοι σε βαρβαρικές επιδρομές. Έτσι αντιμετώπισε και την ανάπτυξη των μεγάλων ιδιοκτησιών. Με επιμέρους διατάγματα κατάφερε να αντιμετωπίσει τους δυνατούς, δηλαδή τους μεγαλοκτηματίες της εποχής. Έτσι αποτράπηκε η διαμόρφωση μιας κατάστασης παρόμοιας με εκείνης του δυτικού μεσαιωνικού κόσμου.