Οι Μετοχές στα Λατινικά

ΜΕΤΟΧΗ

Η μετοχή είναι ένας από τους 5 ονοματικούς τύπους των ρημάτων. Πρόκειται για ρηματικό επίθετο που εκφράζει το σύγχρονο (μετοχή ενεστώτα ενεργητικής φωνής), το προτερόχρονο (μετοχή παρακειμένου παθητικής φωνής) και το υστερόχρονο (μετοχή μέλλοντα ενεργητικής φωνής) σε σχέση με το ρήμα της πρότασης που αναφέρεται είτε στο παρόν είτε στο παρελθόν. 

Τα είδη της μετοχής που απαντούμε στη λατινική είναι ίδια με αυτά της ελληνικής, δηλαδή: 

•Επιθετική ή αναφορική μετοχή: επειδή στη λατινική δεν υπάρχουν άρθρα, η χρήση της είναι περιορισμένη. Αντ΄ αυτής, συνηθέστερα χρησιμοποιείται η αναφορική πρόταση.  Στην ουσιαστικοποιημένη της μορφή λειτουργεί ως υποκείμενο, αντικείμενο, ετερόπτωτος προσδιορισμός ή σπανιότερα ως προσθετικός/παραθετικός προσδιορισμός.  Ως επιθετοποιημένη, λειτουργεί ως επιθετικός προσδιορισμός, κατηγορούμενο και σπανιότερα ως επιρρηματικό κατηγορούμενο ή κατηγορηματικός προσδιορισμός.  Αναλύεται σε δευτερεύουσα αναφορική πρόταση. Κατά την ανάλυσή της, το υποκείμενο της μετοχής μετατρέπεται σε αναφορική αντωνυμία ονομαστικής πτώσης-ως υποκείμενο της δευτερεύουσας πρότασης-και η μετοχή σε ρήμα, κατά κανόνα σε οριστική έγκλιση, στην ίδια χρονική βαθμίδα με τη μετοχή.  

π.χ. Aesopi nostri Licinus servus tibi notus Roma Athenas fugit. (28) = Ο Λίκινος, ο δούλος του φίλου μας Αισώπου, που σου είναι γνωστός (γνωστός σε σένα), δραπέτευσε από τη Ρώμη στην Αθήνα.  notus: προτερόχρονο 

Aesopi nostri Licinus servus qui tibi notus est Roma Athenas fugit 

•Κατηγορηματική μετοχή: Συμπληρώνει την έννοια του ρηματικού τύπου, από τον οποίο εξαρτάται, λειτουργώντας συντακτικά ως κατηγορηματικός προσδιορισμός ή κατηγορούμενο στο υποκείμενο ή στο αντικείμενο του ρηματικού τύπου. Εξαρτάται από ρήματα αισθήσεως σημαντικά κ. ά. και η χρήση της είναι πολύ περιορισμένη. 

π.χ. Ille se in scamno assidentem apud focum et ex ligneo catillo cenantem eis spectandum praebuit. (36) = Εκείνος παρουσιάστηκε σ΄ αυτούς για να τον δουν να κάθεται σε ένα σκαμνί δίπλα στη φωτιά και να τρώει από (ένα) ξύλινο πιάτο. (assidentem, cenantem: κατηγορηματικές μετοχές εξαρτώμενες από ρήμα αισθήσεως σημαντικό, το spectandum και χρησιμεύουν ως κατηγορούμενα στο άμεσο αντικείμενο του ρήματος praebuit “se”) 

•Επιρρηματική μετοχή: Προσδιορίζει τη λογική σχέση ανάμεσα στο περιεχόμενό της και στο ρήμα της πρότασης στην οποία βρίσκεται. Η επιρρηματική χρήση της μετοχής είναι πολύ συνηθισμένη και εκφράζει μια επιρρηματική έννοια: τρόπο, χρόνο, αιτία, (προ) ϋπόθεση, παραχώρηση ή εναντίωση και, σπανιότατα, σκοπό. Απαντά κυρίως σε χρόνο ενεστώτα (σύγχρονο) ή παρακείμενο (προτερόχρονο). 

Διακρίνεται σε: 

-τροπική: σε χρόνο ενεστώτα και δεν αναλύεται σε δευτερεύουσα πρόταση (29). 

π.χ. Homo quidam ei occurrit corvum tenens. 

-χρονική: σε ενεστώτα ή παρακείμενο για να εκφράσει σύγχρονο ή προτερόχρονο αντίστοιχα. Αναλύεται σε δευτερεύουσα χρονική πρόταση με την επιλογή του κατάλληλου χρονικού συνδέσμου, του χρόνου και της έγκλισης του ρήματος, ανάλογα με τη χρονική βαθμίδα την οποία εκφράζει και τους κανόνες της ακολουθίας των χρόνων (ανατρέξτε και στο λήμμα των χρονικών προτάσεων του ψηφιακού βοηθήματος). 

-αιτιολογική: σε ενεστώτα ή παρακείμενο για να εκφράσει σύγχρονο ή προτερόχρονο αντίστοιχα. Αναλύεται σε δευτερεύουσα αιτιολογική πρόταση, εισαγόμενη με τους αιτιολογικούς συνδέσμους και εκφέρεται με οριστική, όταν εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία, με υποτακτική, όταν εκφράζει υποκειμενική αιτιολογία, ενώ εισάγεται με τον cum και εκφέρεται με υποτακτική, όταν εκφράζει το αποτέλεσμα μιας εσωτερικής λογικής διεργασίας 

π.χ. Tum Ennius indignatus [...] inquit. (24) = Τότε ο Έννιος επειδή οργίστηκε [...] είπε. (προτερόχρονο στο παρελθόν, να αναλυθεί ώστε να εκφράζει αντικειμενική αιτιολογία) →  Tum Ennius, quod indignatus est (erat), [...] inquit. 

Accius [...] tragoediam suam [...] ei desideranti lēgit. (27) = Ο Άκκιος διάβασε σ΄ αυτόν, επειδή το επιθυμούσε, την τραγωδία του. (σύγχρονο στο παρελθόν, να αναλυθεί ώστε να εκφράζει υποκειμενική αιτιολογία) → Accius [...] tragoediam suam [...] ei, quod is desideraret, lēgit. 

Gallus, periculum veritus, constituit ut tragulam mitteret. (45) = Ο Γαλάτης, επειδή φοβήθηκε τον κίνδυνο, αποφάσισε να ρίξει το ακόντιο. (προτερόχρονο στο παρελθόν, να αναλυθεί ώστε να εκφράζει το αποτέλεσμα μιας εσωτερικής λογικής διεργασίας) →  Gallus, cum veritus esset periculum, constituit ut tragulam mitteret. 

-υποθετική: εκφράζει την προϋπόθεση κάτω από την οποία μπορεί ή θα μπορούσε να συμβεί αυτό που δηλώνει το ρήμα της πρότασης. Στα υπό εξέταση κείμενα απαντά μόνο ένα παράδειγμα, στο κείμενο 45. 

π.χ. Curat et providet ne, interceptā epistulā, nostra consilia ab hostibus cognoscantur = Φροντίζει και προνοεί, αν πιαστεί η επιστολή πριν να φτάσει στον προορισμό της, να μη μαθευτούν τα σχέδιά μας από τους εχθρούς. → Curat et providet ne, si epistula intercepta sit, nostra consilia ab hostibus cognoscantur. 

-παραχωρητική, εναντιωματική: εκφράζει την παραχώρηση ή την εναντίωση προς ό, τι εκφράζει το ρήμα της πρότασης στην οποία ανήκει. 

-τελική (σπανιότατα): δεν απαντά στα υπό εξέταση κείμενα. 

Τέλος, η επιρρηματική μετοχή μπορεί να είναι: 

-συνημμένη, όταν το υποκείμενό της είναι όρος της πρότασης, στην οποία ανήκει, είτε

-απόλυτη, σε πτώση αφαιρετική, όταν το υποκείμενό της δεν αποτελεί όρο της πρότασης, στην οποία ανήκει. 

ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗ ΑΠΟΛΥΤΗ ΜΕΤΟΧΗ (Ablativus absolutus)

Απόλυτη είναι η μετοχή της οποίας το υποκείμενο δεν έχει καμία σχέση με τους όρους του ρήματος της πρότασης. Στα λατινικά η μετοχή αυτή, καθώς και το υποκείμενό της, εκφέρεται με αφαιρετική πτώση. Διακρίνεται σε:

Α. Γνήσια ή κανονική αφαιρετική απόλυτη
Είναι μετοχή κάθε χρόνου ενεργητικής ή παθητικής φωνής. Το υποκείμενό της δεν έχει σχέση, ούτε συντακτική ούτε νοηματική, με τους όρους του ρήματος της πρότασης.

Β. Ιδιάζουσα ή νόθη αφαιρετική απόλυτη
Είναι πάντα μετοχή παθητικού παρακειμένου σε αφαιρετική πτώση και ισοδυναμεί με μετοχή ενεργητικού αορίστου ή παρακειμένου της αρχαίας ελληνικής, την οποία η λατινική δε διαθέτει. Το εννοούμενο ποιητικό αίτιο της μετοχής ταυτίζεται νοηματικά με το υποκείμενο του ρήματος. Αν και είναι μετοχή παθητικού παρακειμένου στη μετάφρασή της χρησιμοποιούμε ενεργητική σύνταξη.

Γ. Ιδιόμορφη ή ατελή αφαιρετική απόλυτη
Σε αυτή την περίπτωση έχουμε σχηματισμό αφαιρετικής απόλυτης χωρίς καμία μετοχή αλλά με ένα όνομα ή αντωνυμία ως υποκείμενο και με ένα ουσιαστικό (που δηλώνει αξίωμα, ηλικία, επάγγελμα) ή ειδικό επίθετο ως κατηγορηματικό προσδιορισμό. Το φαινόμενο αυτό συμβαίνει όταν υπάρχει ανάγκη χρήσης της μετοχής ενεστώτα του sum, η οποία δεν υπάρχει στα λατινικά. Τη μετοχή δεν μπορούμε να την εννοήσουμε, αφού ό,τι λείπει σε μια γλώσσα δεν είναι δυνατόν να το σκέφτονται εκείνοι που τη μιλούν.