Όμως ο μπαμπάς δεν ερχόταν

Όμως ο μπαμπάς δεν ερχόταν, Έλλη Αλεξίου

ΘΕΜΑ: Το απραγματοποίητο όνειρο των παιδιών για το χριστουγεννιάτικο παιχνίδι εξαιτίας της εξορίας του πατέρα και της άθλιας οικονομικής κατάστασης της οικογένειας.

ΒΑΣΙΚΗ ΙΔΕΑ: Οι συνέπειες του Εμφυλίου και της εξορίας στην καθημερινότητα της οικογένειας και στην ψυχολογία των παιδιών.

ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ

Δύσκολες συνθήκες της μεταπολεμικής εποχής.

Μονογονεική οικογένεια – Το πρόβλημα της επιβίωσης

Παιδική αθωότητα και σκληρή πραγματικότητα.

ΝΟΗΜΑ: Στο διήγημά της αυτό, η Έλλη Αλεξίου περιγράφει τα δύσκολα μεταπολεμικά χρόνια και την ανέχεια που έχουν να αντιμετωπίσουν οι άνθρωποι μετά τον πόλεμο και τον Eμφύλιο. Η οικογένεια, που μας παρουσιάζεται εδώ, έχει να αντιμετωπίσει τη μεγάλη φτώχεια, που προκαλεί η έλλειψη εργασίας για τη μητέρα αλλά και την απουσία του πατέρα, ο οποίος έχει σταλεί στην εξορία και συνεπώς δεν μπορεί να συνεισφέρει τίποτα στο σπίτι του. Η μητέρα των παιδιών έχει να φροντίσει δυο μικρά παιδιά μόνη της. Αποφασίζει λοιπόν να βγει στο δρόμο να ζητιανέψει, ελπίζοντας στη γρήγορη επιστροφή του άντρα της και τη βελτίωση της οικονομικής κατάστασης. Τα δυο μικρά παιδιά της δε νιώθουν τη δεινή οικονομική θέση στην οποία βρίσκονται, ακολουθούν όμως με ωριμότητα κι εμπιστοσύνη τη μαμά και ονειρεύονται ν’ αποκτήσουν τα παιχνίδια της βιτρίνας, όπως και τα υπόλοιπα παιδιά. Ο σιδερόδρομος της βιτρίνας είναι το πιο ακριβό παιχνίδι, τα παιδικά όμως όνειρα δε μπορούν να σταματήσουν εκεί, περιμένουν τον ερχομό του μπαμπά για να τους τον αγοράσει.

ΕΝΟΤΗΤΕΣ/ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΟΙ

1η Ενότητα: «Η Αγγελικούλα, μόλις… θα του το πω». Το ηλεκτρικό τρενάκι και η προϋπόθεση απόκτησής του.

2η Ενότητα: «Στην οδό Αιόλου… για τις γιορτές». Όνειρα και ελπίδες των παιδιών μπροστά στη βιτρίνα.

3η Ενότητα: «Η Αγγελικούλα με τη μαμά… τα σπίτια…». Το χαμένο όνειρο των παιδιών.

1η ενότητα: η τραγική οικονομική κατάσταση μιας οικογένειας ενός πολιτικού εξόριστου

Η απόφαση της μητέρας να ζητιανέψει μαζί με τα παιδιά της δείχνει την τραγική οικονομική κατάσταση της οικογένειας. Η αφηγηματική αναδρομή δείχνει ότι πάντα η οικογένεια αντιμετώπιζε οικονομικά προβλήματα όμως η απουσία του πατέρα έχει κάνει τα πράγματα χειρότερα. Ο διάλογος που ακολουθεί ανάμεσα στη μητέρα και στα παιδιά αποκαλύπτει την παιδική αφέλεια.  Από τη μια τα παιδιά ζουν στο δικό τους όμορφο κόσμο και επιθυμούν παιχνίδια όπως είναι φυσικό. Δεν αντιλαμβάνονται το μέγεθος της κατάστασης στην οποία βρίσκονται  και η αγνότητα της ψυχής τους φαίνεται από την αγάπη τους για τα παιχνίδια. Η λεπτομερής περιγραφή του σιδηρόδρομου αποκαλύπτει τον ψυχικό κόσμο των παιδιών. Από την άλλη η μητέρα βρίσκεται σε δύσκολη θέση γιατί δεν έχει κανένα να τη στηρίξει, πρέπει ν’ αγωνιστεί να φροντίσει και να μεγαλώσει τα παιδιά της. Δεν διστάζει ακόμη και να ζητιανέψει παραμερίζοντας την περηφάνια της. Κρατά αξιοπρεπή στάση και δεν ξεσπά σε κλάματα. Πιέζεται γιατί δεν μπορεί να ικανοποιήσει τις επιθυμίες των παιδιών της , προσπαθεί να προσγειώσει τα παιδιά της στη σκληρή πραγματικότητα και δείχνει απεριόριστη κατανόηση. Η μητέρα δείχνει αγωνιστική διάθεση, δείχνει  να έχει ψυχικά αποθέματα και δεν δείχνει κακία ακόμα και όταν μιλάει για αυτούς που εξόρισαν τον άνδρα της. Η επανάληψη της λέξης ναι γεμίζει τα παιδιά με ελπίδα ότι οι επιθυμίες τους θα ικανοποιηθούν όταν επιστρέψει ο πατέρας τους.

2η ενότητα: Η επιθυμία των παιδιών για την απόκτηση του σιδηρόδρομο.

Με μια αφηγηματική παράλειψη βρισκόμαστε στην οδό Αιόλου. Η μάνα ζητιανεύει ενώ τα παιδιά κοιτούν τα πολυπόθητα παιχνίδια. Από το διάλογο ανάμεσα στα παιδιά αποκαλύπτεται η κοινωνική προέλευση των παιδιών. Όλα ονειρεύονται ότι θα αγοράσουν το σιδηρόδρομο. Ο σιδηρόδρομος αποτελούσε για τα παιδιά μια δυνατότητα να ξεφύγουν από τη δύσκολη και πεζή πραγματικότητα, να απολαύσουν το παιχνίδι και να καταλάβουν το νόημα των γιορτών με τα δώρα, τη χαρά και τη ξεγνοιασιά των ημερών. Η ρεαλιστική περιγραφή  της εξωτερικής εμφάνισης των παιδιών δείχνει την τραγική κατάσταση της οικογένειας. Επίσης ο διάλογος ανάμεσα στα παιδιά αποκαλύπτει τον αυθορμητισμό των παιδιών και την έλλειψη πολλές φορές ευγενικών τύπων συμπεριφοράς.

3η ενότητα: Η αδυναμία απόκτησης του σιδηρόδρομου από τα παιδιά λόγω της κακής οικονομικής κατάστασης.

Η αφήγηση με την αφηγηματική παράλειψη μας μεταφέρει μέρες μετά και τα ρήματα σε παρατατικό δείχνουν την έντονη κατάσταση στέρησης που βίωνε η οικογένεια. Η οικογένεια επισκεπτόταν καθημερινά την οδό Αιόλου όπου η μητέρα ζητιάνευε και τα παιδιά χάζευαν. Τα βράδια που επέστεφαν στο σπίτι τους προσγειώνονταν στη σκληρή πραγματικότητα του άδειου σπιτιού. Η απουσία του πατέρα είναι έντονη. Μέσα από τον τραγικό διάλογο φαίνεται η αγωνία των παιδιών για την επιστροφή του πατέρα τους, το δράμα που βιώνει η μητέρα που της έχει λείψει το γέλιο του άνδρα της και το τραγικό γεγονός ότι κάποιοι εξόριστοι δεν είχαν προλάβει να δουν τα αγέννητα παιδιά τους. Με μια αφηγηματική παράλειψη οδηγούμαστε μπροστά στη βιτρίνα. Η λυρική περιγραφή των παιχνιδιών που πουλήθηκαν ή που ακόμη βρίσκονται εκεί δίνει μια ευαισθησία στο αφήγημα που έρχεται σε αντίθεση με τις επιθυμίες των παιδιών που τελικά δεν ικανοποιήθηκαν. Η επανάληψη της φράσης και ο μπαμπάς δεν ερχόταν κάνει ακόμη πιο δραματική την κατάσταση των παιδιών. Ούτε όμως και τα άλλα παιδιά μπόρεσαν να αγοράσουν το σιδηρόδρομο. Η ωριμότητα των παιδιών αυτών φαίνεται μέσα από τα επιχειρήματα που παρουσιάζουν. Η φτώχεια, οι αρρώστιες και τα μεταμφυλιακά  χρόνια είναι κοινά στοιχεία στη ζωή όλων των παιδιών. Οι δύσκολες συνθήκες ωριμάζουν την παιδική σκέψη και ψυχή. Στο τέλος η μητέρα μιλάει με λόγια παρηγορητικά και προσπαθεί να ανακουφίσει τις πληγωμένες ψυχές  των παιδιών της και τους δίνει ελπίδα που είναι και το μοναδικό φάρμακο σε τέτοια προβλήματα.

ΤΕΧΝΙΚΗ:

- Κυριαρχεί ο διάλογος, που αποκαλύπτει με ζωντάνια την παιδική ψυχολογία.

- Γ’ πρόσωπη αφήγηση από έναν αφηγητή που δε συμμετέχει στην ιστορία πουαφηγείται.

- Ο αφηγητής δεν έχει συγκεκριμένη οπτική γωνία αλλά μπορεί να βρίσκεται παντού και να τα παρακολουθεί όλα -> Παντογνώστης αφηγητής.

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ:

- Αφήγηση/αναδρομές

- Διάλογος, που δίνει θεατρική διάσταση στο διήγημα.

- Περιγραφές.

ΓΛΩΣΣΑ: Απλή δημοτική με λεξιλόγιο της καθημερινής ομιλίας.

ΥΦΟΣ: Απλό, οικείο, ζωηρό, γεμάτο αφέλεια και ζωντάνια.

ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ:

- Μεταφορές § 4 «Θα πάμε άμα σφίξει ο κόσμος», § 5 «Ανεβοκατεβαίνει στα βουνά, χωρίς να γκρεμίζεται …να σου τον και ξετρυπώνει από την άλλη μεριά της βιτρίνας, και ξαναρχίζει τα ίδια…», § 12 «Ευτυχώς που κι ο σιδερόδρομος δεν είχε φύγει από τη βιτρίνα…Φαινόταν κι αυτός σα στενοχωρημένος», § 15 «…θα’ χουν γεμίσει τα έρημα, τα ορφανεμένα μας τα σπίτια».

- Επαναλήψεις §1 & 2 «Θα πάω να σταθώ στην οδός Αιόλου» - «Θα σταθώ στην οδός Αιόλου», § 4 «Θα πάμε άμα σφίξει ο κόσμος. – Και πότε θα σφίξει ο κόσμος;», «- Άμα βγει ο ήλιος. – Κι αν δε βγει ο ήλιος, δε θα πάμε;», «- Θα τον αφήσουν πριν από την Πρωτοχρονιά;…- Ναι…ναι…πριν από την Πρωτοχρονιά», § 12 «Μα οι μέρες περνούσαν. Πέρασε κι η Πρωτοχρονιά», § 13 & 15 «Δεν τους άφησαν οι κακοί άνθρωποι» - «θα’ χουν φύγει οι κακοί άνθρωποι».

- Εικόνες (Περιγραφές προσώπων, τοπίων, αντικειμένων): § 5 «Ήταν ένας σιδερόδρομος...και ξαναρχίζει τα ίδια…», § 9 «Τα παιδιά στράφηκαν…ως την οδό Αιόλου», § 12 «Μα οι μέρες περνούσαν….Φαινόταν κι αυτός σα στενοχωρημένος».

-Αντιθέσεις (Λεκτικές / Νοηματικές): § 13 «- Αν ερχόταν ο μπαμπάς μας από την εξορία» - «Κανένας όμως μπαμπάς δεν ήρθε από την εξορία», § 14 «μόνο και μόνο για να δώσει χαρά στα παιδιά» - «τους είχε δώσει στενοχώρια»

ΙΔΕΕΣ – ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ:

- Αναπαράσταση των κοινωνικών και πολιτικών συνθηκών της εποχής, όπως επιδρούν στην οικογενειακή ζωή και ιδιαίτερα στην ψυχολογία των παιδιών.

- Η φτώχεια πέρα από άλλες αιτίες οφείλεται και στην ανώμαλη πολιτική κατάσταση που οδηγούσε ανθρώπους στην εξορία, με αποτέλεσμα οι οικογένειές τους να φτάνουν στα όρια της αντοχής τους.