Ερημωμένα χωρία

Ερημωμένα χωρία, Γιάννης Ρίτσος

ΘΕΜΑ: Η υποχώρηση των νικημένων στρατιωτών και η πρόθεσή τους να συνεχίσουν την αντίσταση.

NOHMA

Το κείμενο εξιστορεί ποιητικά ένα επεισόδιο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, του ελληνικού αγώνα στα αλβανικά βουνά και επικεντρώνεται στην καταστροφή και την ερήμωση που προκάλεσε η κατάρρευση του αλβανικού μετώπου, στην απογοήτευση που έφερε η ήττα των Ελλήνων στρατιωτών αλλά και στο κουράγιο και την ελπίδα τους να σταθούν όρθιοι και να αντισταθούν στην υποδούλωση της πατρίδας.

1η ενότητα, στιχ. 1 - 13: Το πολεμικό τοπίο και η υποχώρηση του ελληνικού στρατού.

Στην πρώτη στροφή του κειμένου περιγράφονται το έρημο τοπίο και η εικόνα της υποχώρησης των Eλλήνων στρατιωτών, που διαδραματίζεται ένα ζεστό και ξηρό καλοκαίρι. Oι εκκλησίες είναι κατεστραμμένες και το σφύριγμα του ανέμου μοιάζει με άγρια ψαλμωδία ενώ στο βάθος ακούγονται πυροβολισμοί. O παπάς που πηδάει το φράχτη και το σκοτωμένο άλογο φανερώνουν τη συντριπτική ήττα των Eλλήνων.

2η ενότητα, στιχ. 14 - 31: Η αποφασιστικότητα και η ψυχική αντοχή των ηττημένων στρατιωτών.

Στη δεύτερη ενότητα το τοπίο αλλάζει. Oι Έλληνες στρατιώτες βρίσκονται στο βουνό, ενώ το χιόνι και ο πάγος τους έχουν σκεπάσει και η υγεία τους κινδυνεύει. Ωστόσο, παρά την υποχώρηση δε χάνουν το κουράγιο τους και αποφασισμένοι λένε ότι θα επιστρέψουν. Oι καλαμποκιές που τρίζουν μοιάζουν να σκίζουν τα χαρτιά και γενικά τα πατριωτικά σύμβολα των Eλλήνων, ενώ δυο μικρά σύννεφα οδηγούν σε ένα βομβαρδισμένο σπίτι. Oι στρατιώτες αγωνιούν να κρύψουν το φως καθώς νυχτώνει και στο τέλος φεύγουν και χάνονται μέσα στη νύχτα. Tο μόνο που δηλώνει την παρουσία τους είναι η λάμψη από τα τσιγάρα τους.

Oι ηττημένοι στρατιώτες: Στο απόσπασμα ο ποιητής θέλει να προβάλλει το γενναίο φρόνημα, την αίσθηση του καθήκοντος, την αντοχή και την ψυχική δύναμη των Ελλήνων που συνεχώς αγωνίζονται να κρατηθούν όρθιοι μέσα στα ερείπια του πολέμου και να αντισταθούν στους κατακτητές.

ΤΕΧΝΙΚΗ:

-  Η φωνή του αφηγητή περιγράφει με ρεαλιστικές εικόνες τις συνέπειες του πολέμου.

-  Ο ίδιος δε συμμετέχει στα δρώμενα.

-  Η παρουσία του δηλώνεται με τη χρήση του α’ πληθυντικού προσώπου.

-  Ο τόνος της φωνής του αφηγητή και των στρατιωτών  έχει ένταση στα σημεία που δηλώνεται η επιθυμία για αντίσταση και χαμηλώνει στις περιγραφές.

-   Σκηνικό θανάτου.

ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ:

-  Εικόνες: ζωντανεύουν το χώρο, ενώ παράλληλα συμβολίζουν την ερήμωση και την απογοήτευση στις ψυχές των στρατιωτών.

-  Παρομοιώσεις.

-  Μεταφορές.

ΓΛΩΣΣΑ: Απλή δημοτική με προσεκτική επιλογή λέξεων.

ΣΤΙΧΟΥΡΓΙΚΗ:

-  Μοντέρνα στιχουργική.

-  Στίχος: ελεύθερος.

-  Δεν υπάρχει ομοιοκαταληξία, σταθερό μέτρο και σταθερός αριθμός συλλαβών στους στίχους.

ΙΔΕΕΣ – ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ:

-  Οι Έλληνες στρατιώτες εξουθενωμένοι ψυχικά και σωματικά βρίσκουν το κουράγιο να δηλώσουν ότι δεν παραιτούνται και ότι θα ακολουθήσουν το δρόμο της Αντίστασης ενάντια στον κατακτητή.

-  Συναισθήματα που προκαλεί το απόσπασμα: θλίψη για την ερήμωση και την καταστροφή, απογοήτευση για την ήττα αλλά και θαυμασμός για το κουράγιο των στρατιωτών που η ψυχική τους δύναμη αποδεικνύεται πιο δυνατή από τις κακουχίες.

ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ

Προσωποποιήσεις / Μεταφορές: στιχ. 1 - 2 «... ανελέητο .... καλοκαίρι», στιχ. 3 - 4 «... άσπρος άνεμος σφύριζε ...», στιχ. 5 «... άγρια τροπάρια...», στιχ. 12 «... του χαμένου πολέμου ...», στιχ. 14 - 15 «Είχε κολλήσει ο πάγος το παπούτσι ... στο πόδι», στιχ. 16 - 17 «και δίχως πόδια θα ξανάρθουμε ...», στιχ. 17 «Τρίζαν οι αραποσιτιές»,

στιχ. 20 – 21 «…λιγνά σύγνεφα ... στο βουνό ..», στιχ. 23 - 24 «Να κρύψουμε τούτο το φως», στιχ. 25 «μη μας το πάρουνε … το κρύψουμε;», στιχ. 28 «Kατέβηκαν ξυστά …», στιχ. 29 «πήραν τον ίσκιο τους και κουκουλώθηκαν».

Παρομοιώσεις: στιχ. 5 «σαν τον τρελό ψάλτη ...», στιχ. 18 «... σα να μας σκίζαν τα χαρτιά ...», στιχ. 20 «σα να μας σκίζαν τις σημαίες μας», στιχ. 21 - 22 «... σα δυο πλεξούδες σκόρδο ...».

Επαναλήψεις: στιχ. 16 - 17 «Θα ξανάρθουμε ... θα ξανάρθουμε», στιχ. 18 - 20 «… σα να μας σκίζαν τα χαρτιά …», «σα να μας σκίζαν τις σημαίες μας», στιχ. 23 - 25 «Να κρύψουμε τούτο …», «πού να το κρύψουμε;», στιχ. 28 «...τοίχο τοίχο...», στιχ. 30 «πότε πότε».

Εικόνες (οπτικές, ακουστικές, συμβολιστικές): στιχ. 1 - 2 «Ερημωμένα χωριά», «… ανελέητο, ξερό καλοκαίρι», στιχ. 3 «Βομβαρδισμένες εκκλησιές», στιχ. 5 - 6 «... που τραγούδαγε ... στο ντουφεκίδι»,  στιχ. 7 -8 «κι ο παπά … το φράχτη», στιχ. 8 - 10 «Στους τοίχους … τα συνθήματα», στιχ. 10- 12 «Yπόκωφοι κανονιοβολισμοί… χαμένου πολέμου», στιχ.13 «Ένα άλογο σκοτωμένο στην πλαγιά», στιχ. 14 - 15 «Eίχε κολλήσει … στο πόδι», στιχ. 20 «Δυο

λιγνά ... στο βουνό ...», στιχ. 23 «… βομβαρδισμένο σπίτι ...», στιχ. 27 -29 «Nύχτωνε … και κουκουλώθηκαν», στιχ. 30 - 31 «Μονάχα τα τσιγάρα .... κόκκινη λάμψη».

Αντιθέσεις (Λεκτικές / Νοηματικές): στιχ. 1 -2 & 14 «… ανελέητο ξερό καλοκαίρι – Eίχε κολλήσει ο πάγος ...», στιχ. 16 -17 «Kαι δίχως πόδια θα ξανάρθουμε», στιχ. 24 & 27 «φως» – «νύχτωνε», στιχ. 29-31 «...πήραν τον ίσκιο τους...λάμψη».