Θέμα: Τέχνη

ΤΕΧΝΗ

    Τέχνη είναι η έμφυτη ανάγκη και ικανότητα του ανθρώπου να εκφράζει και να αποκρυσταλλώνει τα συναισθήματά του και τον ψυχικό του κόσμο σε καλλιτεχνικές μορφές. Αυτή η μετάπλαση της πραγματικότητας σε δημιουργίες – έργα τέχνης προκαλούν αισθητική συγκίνηση, χαρά και ψυχική ικανοποίηση. Υπάρχουν πολλοί ορισμοί για την Τέχνη και το έργο τέχνης και μέσα από αυτούς αντιλαμβάνεται κανείς και την προσφορά της στις ανθρώπινες κοινωνίες. Ως κοινωνικό φαινόμενο και ως κώδικας επικοινωνίας , υπήρχε πάντα σε όλους τους λαούς και σε όλες τις εποχές.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΕΧΝΗΣ - ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΟΡΟΥ

    Για να αποτελέσει μια δημιουργία έργο τέχνης, πρέπει οπωσδήποτε να διεγείρει αισθητικά τη συνείδηση, να έχει αισθητική αξία. να εκφράζει το ωραίο. Όμως δεν πρέπει να νομίσουμε ότι το ωραίο αυτό έχει να κάνει με τη φυσιογνωμία και μόνο των πραγμάτων. Η τέχνη δεν «φράζει τα ωραία πράγματα. αλλά ωραία τα πράγματα. Κι όταν λέμε ωραίο στην τέχνη, εννοούμε ότι αποδίδει την -ψυχή και το πνεύμα, όχι μόνο τη μορφή των όντων. Μιλάμε λοιπόν για το εσωτερικά όμορφο.

    Θα πρέπει ακόμη να αποτελεί πηγαία έκφραση του εσωτερικού κόσμου του δημιουργού, έκφραση της αγωνίας, της λαχτάρας, του πόθου και του πάθους του. Η τέχνη είναι μια αστείρευτη προσπάθεια μετάγγισης των συναισθημάτων του καλλιτέχνη στους άλλους. Όταν απουσιάζει αυτή η έκφραση, τότε λείπει και η τέχνη. Τότε έχουμε τεχνική ίσως, εμπόριο καμιά φορά, στράτευση σε φθηνά συμφέροντα άλλοτε, όχι όμως και τέχνη. 

    Ας φανταστούμε κάποιον που με ακρίβεια και μαεστρία κόβει και καρφώνει μερικά κομμάτια ξύλα για να κατασκευάσει μια καρέκλα προκειμένου να καλύψει μια ανάγκη του. Αυτός «κάνει» τεχνική. Κι αν την πουλήσει, τότε κάνει εμπόριο. Αν όμως φιλοτεχνήσει το έργο του, αν για παράδειγμα την σκαλίσει γιατί έτσι ένιωσε, γιατί ήθελε να «απαλλαγεί» απ’ τα συναισθήματα του, να τα διοχετεύσει και σε άλλους μ’ αυτόν τον τρόπο και ταυτόχρονα καταφέρνει να προκαλέσει - έστω και σε λίγους - αισθητική συγκίνηση, τότε το έργο του δικαιούται το χαρακτηρισμό του καλλιτεχνήματος.

    Η τέχνη δεν είναι μίμηση, πιστή αντιγραφή της πραγματικότητας, αλλά αποκάλυψη, ερμηνεία της, μέσα απ’ τον υπερευαίσθητο κόσμο του καλλιτέχνη, εκφρασμένη με σύμβολα πολύσημα που ελεύθερα ο ίδιος επιλέγει (Πα¬πανούτσος). Γι’ αυτό άλλωστε δεν είναι τέχνη κάθε φωτογραφία, παρότι αντιγράφει τέλεια την πραγματικότητα. Ειδάλλως, όλοι θα είμαστε καλλιτέχνες (ποιος δεν έχει τραβήξει έστω και μία φωτογραφία). Και πώς θα μπορούσε να είναι τέχνη κάθε φωτογραφία, όταν δεν παρεμβαίνει ο ανθρώπινος παράγοντας παρά μόνο η μηχανή; Τέχνη αποτελεί η φωτογραφία που είναι προϊόν επεξεργασίας στο σκοτεινό θάλαμο, ή διαμόρφωσης του περιβάλλοντος που «τραβήχτηκε», αφού σ’ αυτή την περίπτωση ο φωτογράφος επεμβαίνει, δίνει το προσωπικό τον στίγμα και ερμηνεύει την πραγματικότητα μέσα απ’ τις δικές ίου εμπειρίες και οπτικές.

    Η τέχνη είναι ένα είδος γλώσσας, είναι όργανο επικοινωνίας. Πριν ακόμη ανακαλύψουν το αλφάβητο οι άνθρωποι επικοινωνούσαν με σύμβολα. Το αλφάβητο και η γραφή δεν είναι παρά απόγονοι αυτών των πρώτων μέσων επικοινωνίας. «Η τέχνη είναι το υψηλότερο μέσο που βοηθά τους ανθρώπους να πλησιάσουν ο ένας τον άλλον. Τίποτα δεν μας ενώνει καλύτερα από μια αισθητική συγκίνηση».(Γ. Σεφέρης, «Μονόλογος πάνω στην ποίηση»).

    Η τέχνη είναι εμβάθυνση, ερέθισμα σκέψης, στοχασμού, πνευματική ανάταση. Παρέχει μύρια ερεθίσματα, γεννά προβληματισμούς, οξύνει τη φαντασία, ενθαρρύνει την πρωτοβουλία, δημιουργεί φλογερά ενδιαφέροντα και μ’ ένα λόγο ανατείνει το πνεύμα σε ανώτερες σφαίρες.

    Η τέχνη είναι κάθαρση - λυτρωμός.. Ο καλλιτέχνης παλεύει να αισθητοποιήσει το πάθος του πάνω σε σύμβολα ικανά να σηκώσουν και να μεταγγίσουν, ακόμη και σε ξένες ψυχές, τις λαχτάρες και την αγωνία του», (Ευ. Παπανούτσος). Αυτή είναι για τον καλλιτέχνη η πραγματική λύτρωση, να κατορθώσει να βγάλει από την ευαίσθητη ψυχή του το «βάρος» που τον ταλάνιζε, να του δώσει ψυχή και πνεύμα, σάρκα και οστά, αλλά και να το μεταγγίσει έστω και σε λίγους. Αυτό πρεσβεύει και ο ELIΟΤ : «Η παρόρμηση είναι να απαλλαγεί απ’  αυτό , αλλά πρέπει με τούτον ή εκείνο τον τρόπο να το μεταβιβάσει σε ελάχιστα έστω άλλα πρόσωπα». Κι ο μεγάλος Κρητικός, ο Καζαντζάκης. δεν θα διαφοροποιηθεί, θα μιλήσει για ένα «δαίμονα» που τον κυνηγούσε και τον άφηνε μονάχα αφού τέλειωνε το έργο του. Λυτρώνεται όμως και το κοινό. Είναι η πλέον δημιουργική φυγή γιο τον απλό άνθρωπο, το πέρασμα σ’ ένα άλλο κόσμο, όχι απαραίτητα ψεύτικο, αλλά σίγουρα πιο μαγικό, γεμάτο συγκινήσεις και αποκαλύψεις. Συχνά ο απλός άνθρωπος ταυτίζεται με τον ήρωα - το μήνυμα, βλέπει τον εαυτό του μέσα στο έργο. νιώθει και βιώνει αυτό που δεν μπόρεσε στην πραγματικότητα, ολοκληρώνεται και όχι σπάνια δικαιώνεται σαν ύπαρξη. Είναι λοιπόν η τέχνη εκδήλωση ολόκληρου του ψυχικού και πνευματικού κόσμου του ανθρώπου, είναι ακόμη διέξοδο υπαρξιακό.

    Η τέχνη είναι ο ασφαλέστερος δείκτης του πολιτισμού μιας εποχής. Τίποτε δεν είναι τόσο αντιπροσωπευτικό της εποχής του όσο αυτή. Μέσα απ’ αυτή φανερώνεται ανάγλυφα η κουλτούρα, τα ήθη, τα έθιμα, οι θρησκευτικές παραδόσεις, οι αντιλήψεις και οι ευαισθησίες ενός λαού αλλά και ο τεχνικός του πολιτισμός.

ΕΙΔΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΜΑΣ

    Είναι πολυσχιδής: υπάρχουν πλήθος σχολές, καλλιτεχνικά ρεύματα, τάσεις. Πολλές φορές είναι δυσπρόσιτη για το ευρύ κοινό, γιατί εκτός από την αισθητική καλλιέργεια, συχνά απαιτούνται και εξειδικευμένες γνώσεις για την ανάγνωση των έργων τέχνης.

    Πολλά έργα με πλατιά λαϊκή απήχηση είναι συνήθως χαμηλής στάθμης και για λόγους εμπορικού κέρδους ανταποκρίνονται στις προτιμήσεις ενός κοινού απαίδευτου που τρέφεται με υποκατάστατα της Τέχνης (συνηθέστερα στον κινηματογράφο, τη μουσική, το θέατρο). Γίνεται λόγος για την υποκουλτούρα και τον εκχυδαϊσμό της τέχνης.

    Ειδικότερα η Αφηρημένη Τέχνη επειδή αποφεύγει την αναπαράσταση της πραγματικότητας εμμένοντας στη βαθύτερες καταστάσεις, προκαλεί το κοινό και  σε βίωση δικών του προεκτάσεων, που  είναι  ανάλογες με το γνωστικό του επίπεδο, αλλά και με την φαντασία του και την ευαισθησία του.

    «Η τέχνη για την τέχνη» (δηλ. ότι η τέχνη θα πρέπει να ενδιαφέρεται μόνο για το ωραίο) ≠ «στρατευμένη τέχνη»(δηλ. προβολή μιας πολιτικής ή κομματικής άποψης μέσω της τέχνης): η συγκεκριμένη αντιπαράθεση θεωρείται στην  εποχή μας ξεπερασμένη καθώς η τέχνη έχει μελετηθεί και ως κοινωνικό φαινόμενο και μέσα από την επιστήμη της Αισθητικής. Προϋπόθεση της τέχνης αποτελούν η ελευθερία στην έκφραση και διακίνηση ιδεών.

ΠΡΟΣΦΟΡΑ (ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ)

1. Η τέχνη ως μορφή έκφρασης – διαλόγου αποτελεί σπουδαίο τρόπο επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων αλλά και των λαών, πολιτισμών, κλπ. 

2. Ως φορέας μηνυμάτων είναι δυνατό να ευαισθητοποιήσει την κοινή γνώμη για σημαντικά προβλήματα του της εποχής μας (οικολογία, καταπάτηση ανθρώπινων δικαιωμάτων, αξία της ελευθερίας )

3. Καλλιεργεί το αισθητικό κριτήριο του ανθρώπου συμβάλλοντας έτσι στην ολοκλήρωση της προσωπικότητάς του.

4. Συμβάλλει στην πνευματική καλλιέργεια.

5. Προκαλεί χαρά καθώς προσφέρει αισθητική απόλαυση.  

6. Αποτελεί σπουδαία μορφή ψυχαγωγίας αλλά και ψυχικής ανάτασης γιατί απομακρύνει τον άνθρωπο από την καθημερινότητα, τη μονοτονία, την πεζότητα. 

7. Ως μέσο έκφρασης παρέχει τη δυνατότητα της προβολής συναισθημάτων, του εσωτερικού μας κόσμου. 

ΚΡΙΣΗ – ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗ ΤΗΣ ΑΞΙΑΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ (ΑΙΤΙΑ)

1. Πολιτιστική κρίση και έλλειψη αξιών

2. Τεχνοκρατική κοινωνία – καταναλωτισμός

3. Έλλειψη αισθητικής αγωγής στην παιδεία

4. Επικράτηση της υποκουλτούρας

5. Ιδιαιτερότητα του χαρακτήρα του καλλιτέχνη

ΕΙΔΗ ΤΕΧΝΗΣ

Λογοτεχνία - πεζός λόγος/ ποίηση

Κινητικές - μουσική/ κινηματογράφος /θέατρο /χορός

Εικαστικές - γλυπτική /αρχιτεκτονική /ζωγραφική

Η  ΣΧΕΣΗ ΕΠΟΧΗΣ - ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗ

Πρόκειται για μια διαλεκτική, δυναμική, αμφίδρομη σχέση, για μια σχέση αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης. Οι μεγάλοι δημιουργοί επηρεάζουν, καθορίζουν (με το έργο τους) την εποχή τους αλλά και επηρεάζονται, καθορίζονται από τα ρεύματα που διασταυρώνονται μέσα σ’ αυτήν καν συνθέτουν την ιδιομορφία τους. Η εποχή εμπνέει, φορτίζει, «ντύνει» ηθικά – πνευματικά - αισθητικά τον καλλιτέχνη. Ο δημιουργός δεν παύει να είναι «παιδί της εποχής του. Ο καλλιτέχνης εκφράζει την εποχή του, είναι η ευαίσθητη κεραία, Ο σεισμογράφος - παλμογράφος της εποχής. Δημιουργεί - πλάθει - αφυπνίζει συνειδήσεις, μεταδίδει τις ανησυχίες - την προβληματική της εποχής του, ανακαλύπτει νέες εστίες όρασης τη;, νέες ανεξιχνίαστες μέχρι τώρα πλευρές της.

Η ΤΕΧΝΗ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗ ΟΤΑΝ

1. Συμβάλλει στον εφησυχασμό και την αμάθεια

2. Εγκλωβίζει τους ανθρώπους σε δόγματα, φανατίζει τα πλήθη και προωθεί την προπαγάνδα

3. Διαιρεί τον κόσμο, συμβάλλει στην προώθηση αδικιών και ανισοτήτων

4. Υπηρετεί ολοκληρωτικά καθεστώτα και ευνουχίζει την πολιτική κρίση των ατόμων

5. Υποβαθμίζει  τη  γλώσσα,  υπονομεύει  την  πολιτιστική  φυσιογνωμία  του λαού

6. Προσφέρει φθηνά θεάματα που απευαισθητοποιούν την ανθρώπινη ψυχή

7. Υποβαθμίζει  τη  γλώσσα,  υπονομεύει  την  πολιτιστική  φυσιογνωμία  του λαού  

8. Προβάλλει  την  ασχήμια  της  ζωής  χωρίς  να  επιδιώκει  την  εξέλιξή της

9. Προσφέρει φθηνά θεάματα που απευαισθητοποιούν την ανθρώπινη ψυχή

10. Υποβαθμίζει  τη  γλώσσα,  υπονομεύει  την  πολιτιστική  φυσιογνωμία  του λαού  

11. Προβάλλει  την  ασχήμια  της  ζωής  χωρίς  να  επιδιώκει  την  εξέλιξή της

Η ΤΕΧΝΗ ΣΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

«Η αισθητική αγωγή δεν είναι πολυτέλεια, είναι ανάγκη» (Κ. Τσάτσος). Εντούτοις, η αισθητική αγωγή στο σύγχρονο ελληνικό σχολείο, ιδιαίτερα στο Λύκειο, είναι σχεδόν ανύπαρκτη.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ

1. Τα καλλιτεχνικά μαθήματα θεωρούνται δευτερεύοντα.

2. Η οργάνωση καλλιτεχνικών εκδηλώσεων (εκθέσεων ζωγραφικής, συναυλιών, χορού και θεατρικών παραστάσεων) θεωρούνται απώλεια χρόνου.

3. Δεν υπάρχουν οργανωμένες θεατρικές και μουσικοχορευτικές ομάδες μαθητών ούτε και ενθαρρύνεται η σύσταση τέτοιων ομάδων.

4. Τα μέσα καλλιτεχνικής αγωγής, π.χ. μουσικά όργανα, λείπουν παντελώς από το σχολείο.

5. Τα μαθήματα που αναφέρονται στην ιστορία της Τέχνης γίνονται, συνήθως, χωρίς το απαραίτητο οπτικό υλικό ή, αν πρόκειται για ελληνικά έργα Τέχνης, μακριά από τα μουσεία και τους αρχαιολογικούς χώρους όπου βρίσκονται.

ΑΙΤΙΑ ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΗΣ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

1. Η ωφελιμιστική αντίληψη που επικρατεί στην κοινωνία μας έχει διαβρώσει και το σχολείο μας

2. Ο ανταγωνισμός έχει επιβάλει τους όρους του και στη μάθηση

3. Οι απαιτήσεις για εξειδίκευση

4. Η νοοτροπία που έχουν πολλοί, πως η Τέχνη είναι ανώφελη, αφού δεν έχει τα απτά αποτελέσματα που έχουν τα εφόδια μιας καλής επαγγελματικής κατάρτισης και αποκατάστασης

5. Το περιεχόμενο σπουδών, με το οποίο έχει δοθεί ιδιαίτερη σημασία στη διανοητική, και ελάχιστη στη συναισθηματική, καλλιέργεια των μαθητών

6. -Η δομή του σχολικού προγράμματος

7. Το σύστημα της απομνημόνευσης και την τυποποιημένης μάθησης

8. Έλλειψη υλικοτεχνικής υποδομής

9. Ακαλαίσθητες κτιριακές εγκαταστάσεις

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ-ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ

1. Αναθεώρηση σχολικών προγραμμάτων

2. Αύξηση των παρεχόμενων γι’ αυτό το σκοπό κονδυλίων

3. Οργάνωση και προγραμματισμός των επισκέψεων σε μουσεία κτλ

4. Σημαντική η συμβολή του διδάσκοντος

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΕΠΙΛΟΓΙΚΗ ΣΚΕΨΗ (ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ)

Για να πάρει η Τέχνη τη θέση που της ταιριάζει στο σχολείο μας, χρειάζεται μια άλλη εκπαιδευτική αντίληψη και φιλοσοφία. Όσο θα παραμένει κυρίαρχη εκπαιδευτική επιλογή η μετάδοση τυποποιημένων γνώσεων, ο ανταγωνισμός, η επιτυχία στις εξετάσεις, τόσο η Τέχνη θα βρίσκεται στο περιθώριο της σχολικής ζωής. Γιατί Τέχνη σημαίνει ελεύθερη έκφραση, φαντασία, πρωτοτυπία, δημιουργία, παιχνίδι, ελεύθερος χρόνος, αγάπη για τη ζωή και τις ομορφιές της.

ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ;

Αποστολή (σκοπός) της τέχνης (στρατευμένης ή αστράτευτης) είναι:

1. να απεικονίσει το ωραίο και να εκφράσει τον εσωτερικό κόσμο του καλλιτέχνη 

2. να γεννήσει την αισθητική συγκίνηση 

3. να εξυψώνει τον άνθρωπο και να τον λυτρώνει εσωτερικά 

4. να απομακρύνει τον άνθρωπο από την πεζότητα της καθημερινής ζωής

5. να μορφώνει λυτρώνοντας από τα πάθη και ηθικοποιώντας 

6. να εκφράζει τη ζωή σ’ όλες τις πτυχές της 

7. να καθοδηγεί την κοινωνία ιδεολογικά, πνευματικά, ηθικά 

8. να δίνει παραδείγματα (πρότυπα) για μίμηση ή αποφυγή

Ο ΑΛΗΘΙΝΟΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗΣ

1. Κινείται ελεύθερα, συλλαμβάνει την ιδέα και μορφοποιεί την ύλη

2. Δημιουργεί έργα που προκαλούν αισθητική απόλαυση 

3. Παραμερίζει το πρόσκαιρο και συλλαμβάνει το αιώνιο 

4. Γεφυρώνει το παρελθόν με το παρόν και το μέλλον 

5. Εκφράζει την εποχή του με την οποία άμεσα συνδέεται 

6. Επηρεάζεται από την κοινωνία και με τη σειρά του επηρεάζει την κοινωνική ζωή 

7. Εμβαθύνει στον τρόπο ζωής μιας εποχής

8. Εκφράζει την επιθυμία του ανθρώπου για ελεύθερη δημιουργία 

9. Εκφράζει την αντιφατικότητα και προβληματικότητα της εποχής μας

10. Περιφρονεί το καθιερωμένο και αρνείται το συμβιβασμό 

11. Προβληματίζει, -ενεργοποιεί, κάνει ρεαλιστή το σύγχρονο άνθρωπο 

12. Εκφράζει το άγχος, την αγωνία και τον παλμό της εποχής μας 

13. Γίνεται πομπός και δέκτης των μηνυμάτων της ανθρώπινης ζωής

14. Είναι ο σεισμογράφος κάθε κοινωνικής μεταβολής

15. Είναι δημοκράτης και υπεύθυνος πολίτης